Eðitim Öðretim Ýle Ýlgili Belgeler > Konu Anlatýmlý Dersler > Biyoloji Dersi Ýle Ýlgili Konu Anlatýmlar

ÝSKELET, ÝSKELET SÝSTEMÝ, ÝSKELETÝN ÖZELLÝKLERÝ, ÝSKELET ÇEÞÝTLERÝ, ÝSKELETÝN GÖREVLERÝ (BÝYOLOJÝ DERSÝ KONU ANLATIM)

 

Organizmalarýn vücuduna desteklik yaparak kendilerine özgü þekillerinin oluþmasýný saðlayan yapýlara destekleyici yapýlar denir.

 

Þekil: Ýnsan Ýskeletinin Genel Yapýsý

 

 

A. ÝSKELET ÇEÞÝTLERÝ

 

Hayvanlarýn çoðunda, vücuda destek olan, koruyan ve kaslara baðlanarak hareketi saðlayan iskelet sistemi bulunur. Hayvanlarda görülen iskelet dýþ ve iç iskelet olmak üzere iki tiptir.

 

1. Dýþ Ýskelet

 

Dýþ iskelet özel hücreler tarafýndan dýþarýya salgýlanan organik ve inorganik maddelerden meydana gelir. Dýþ iskelete sahip canlýlarda iskelet görevi yapan kýsýmlar vücut dýþýnda bulunduðu için kaslar iskelete içeriden baðlanýr. Eklem bacaklýlarda ve bazý yumuþakçalarda görülür.

 

Dýþ iskelet büyümeyi sýnýrlandýrýr. Bu nedenle dýþ iskelete sahip hayvanlar, geliþme döneminde iskeletini ya tamamen atarlar veya daha büyüðünü oluþtururlar. Bu olaya deri veya kabuk deðiþtirme denir.

 

2. Ýç Ýskelet

 

Ýç iskelet embriyonun mezoderm (orta deri) tabakasýndan farklýlaþýr. Genellikle kýkýrdak ve kemikten meydana gelir. Kaslar iskelete dýþarýdan baðlanýr. Canlýnýn büyümesini sýnýrlandýrmaz. Aksine boyca uzamayý saðlar.

 

Omurgasýzlarda yaygýn olarak iç iskelet görülmez. Sadece derisi dikenlilerde geliþmiþ bir iç iskelet vardýr.

 

Omurgalýlarda iç iskelet, kýkýrdak ve kemik dokudan meydana gelmiþtir.

 

 

B. ÝNSANDA ÝSKELET SÝSTEMÝ

 

Ýnsanda iskelet sistemi kemikler, kýkýrdak yapýlar ve eklemlerden meydana gelir.

 

1. Kemiklerin Yapýsý

 

Kemiklerde bulunan, % 25 su, % 45 inorganik madensel tuzlar (kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, magnezyum fosfat az miktarda sodyum ve demir) kemiðin sert yapýsýný, % 30 organik maddeler ise esnekliði saðlar. Canlý kemik hücrelerine osteosit ve bu hücreler tarafýndan salgýlanan organik ara maddeye osein denir. Bu iki yapý kemik dokusunu meydana getirir. Kemikler yapýlarý yönüyle iki kýsma ayrýlýr.

 

a. Sýký Kemik Dokusu: Ýskeleti oluþturan bütün kemiklerin dýþ yüzeyi ile uzun kemiklerin gövdesi, sýký kemik dokusundan meydana gelir. Bu doku iç içe daireler halinde sýralanmýþ lamelli yapýdadýr.

 

Lamellerin ortasýnda kan damarlarý ve sinirlerin geçtiði Havers kanalý bulunur. Havers kanalýndaki kan damarlarýndan kemik hücrelerine besin ve oksijen iletilirken artýk maddeler ayný yoldan geri alýnýr.

 

Havers kanallarýný birbirine baðlayan yan kanallara da Volkman kanallarý denir. Ortasýnda havers kanalý, etrafýnda halkasal kemik hücreleriyle aralarýný boþluk býrakmadan doldurmuþ ara maddeden yapýlmýþ lamelli birimlere Havers sistemi denir.


Þekil: Kemik Dokusunun Yapýsý

 

b. Süngerimsi Kemik Dokusu : Kýrmýzý kemik iliði ve düzensiz boþluklarýn bulunduðu ince kemik lamellerinden oluþmuþtur. Sýký kemiðe oranla daha yumuþaktýr. Uzun kemiklerin baþ kýsmý ile diðer kemiklerin iç kýsmýnda bulunur.

 

 

2. Kemik Çeþitleri

 

Ýskeletin yapýsýnda bulunan kemikler üç çeþittir.

 

a. Uzun Kemikler: Kol ve bacaklarda bulunur. Uzun kemiði dýþtan saran kemik zarý (periyost) kemiðin enine büyümesini, onarýlmasýný ve beslenmesini saðlar. Ayrýca periyost kemiðin sertleþmesine de katkýda bulunur.

 

Uzun kemiðin baþý ile gövdesi arasýnda bulunan kýkýrdak tabakasý, kemiðin boyuna büyümesini saðlar. Uzun kemiklerin iç kýsmýndaki kanalda akyuvarlarýn oluþumunu saðlayan sarý kemik iliði bulunur. Kemik baþlarýný iç kýsmý, sünger gibi düzensiz gözenekli bir yapýdadýr. Gözeneklerin (bilgi yelpazesi.net) içinde kýrmýzý ilik bulunur. Kýrmýzý kemik iliði, kan hücrelerinin üretildiði iliktir.

 


Þekil : Kemik Çeþitleri

 

b. Kýsa Kemikler: Omurgada, el ve ayak bileklerinde bulunur. Sarý ilik kanalý bulunmaz. Yaklaþýk olarak eni boyu ve kalýnlýðý eþit olan kemiklerdir.

 

c. Yassý Kemikler: Göðüs, kafatasý, kürek ve kaburga kemiklerinden ibarettir. Yassý kemiklerde sarý ilik kanalý bulunmaz. Bu tip kemiklerde süngerimsi kemik dokusu sýký kemik dokusundan fazladýr. Eni ve boyu fazla kalýnlýðý çok az olan kemiklerdir.

 

Yassý ve kýsa kemiklerin süngerimsi dokularý içinde uzun kemiklerin baþ kýsmýnda olduðu gibi alyuvarlarýn  yapýmýný saðlayan kýrmýzý kemik iliði bulunur

 

 

3. Kemik Oluþumu ve Kontrolü

 

Kemiklerin saðlýklý olarak büyüyüp geliþebilmesi için, bir yandan yeterli miktarda kemik hücresinin yapýlmasý bir yandan da yeterli ara maddenin oluþmasý gerekir. Bu olaylar bazý iç ve dýþ faktörler tarafýndan düzenlenir. Kemik oluþumunda etkili olan faktörleri teker teker inceleyecek olursak;

 

a. Hormonlar: Kemiðin sertleþmesi için gerekli olan Ca, P, K minerallerinin kemiðe geçmesi ve bunlarýn kandaki miktarýnýn belirli bir seviyede tutulmasý gerekir. Özellikle, kalsiyumun kemikten kana, kandan kemiðe geçiþi tiroid bezinden salgýlanan kalsitonin (tirokalsitonin) hormonu ve paratiroid bezinden salgýlanan parathormon ile düzenlenir.

Hipofiz bezinden salgýlanan büyüme hormonu (STH) yetersiz olduðunda cücelik, (nanizm) aþýrý salgýlandýðýnda devlik hali (jigantizm) ortaya çýkar. Timus bezi hormonu embriyonik geliþimde iskeletin oluþumunda etkilidir.

 

b. Vitaminler: D vitamini kemiklerde Ca ve P birikmesini saðlayarak kemiklerin sertleþmesini saðlar. D vitamini eksikliðinde baðýrsaktan kalsiyum ve fosfatýn emilmesi azalýr.

Sonuçta kemiklerde yumuþama ve eðilme olur. Bu da çocuklarda raþitizm, yetiþkinlerde ise osteomalazi denen kemik hastalýðýný yapar.

 

c. Mineraller: Kalsiyum, maðnezyum, fosfor kemiklerin yapýsýnda bulunur. Büyüme ve hamilelik sýrasýnda çok miktarda alýnmasý gereklidir.

 

d. Genetik Faktörler: Kemiðin büyümesi ile son þeklini almasýnda genetik faktörler de önemlidir.

 

 

4. Ýskelet Sisteminin Görevleri

 

Vücudun çatýsýný oluþturmak.

 

Vücuda diklik ve sertlik saðlamak.

 

Bazý iç organlarý dýþ etkenlerden korumak.

 

Ýç organlara ve kaslara baðlanma yüzeyi saðlamak.

 

Eklemlerin yardýmýyla vücuda hareketlilik saðlamak.

 

Vücudun ihtiyacý olan bazý minarelleri depo etmek.

 

Kan yapýmýnda görev almak.

 

 

5. Ýnsan Ýskeletinin Bölümleri

 

Ýnsan iskeleti, baþ, gövde ve üyeler iskeleti olmak üzere üç kýsýmda incelenir.

 

a. Baþ Ýskeleti: Kafatasý, yüz ve çene kemiklerinden oluþur. Genellikle oynamaz eklemlidir.

 

b. Gövde Ýskeleti: Göðüs kemiði, kaburga kemikleri, omurgayý oluþturan omurlar, omuz ve kalça kemerlerini oluþturan kemikler, iskeletin gövde bölümünde yer alýr. Genelde yarý oynar eklemlidir.

 

c. Üyeler Ýskeleti : Üyeler üstte omuz kuþaðý ile gövdenin üst kýsmýna baðlanmýþ olan üst üyeler (kollar), altta kalça kuþaðý ile gövdenin alt kýsmýna baðlý olan alt üyeler (bacaklar) olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Oynar eklemlidir.

 

 

6. Eklemler

 

Kemiklerin baðlanma yerleri olan eklemler üç grupta toplanýr.

 

a. Oynamaz Eklemler : Kafatasý, kalça kemiði, leðen kemiði gibi iskeletin hareket etmeyen kýsýmlarýndaki kemiklerde görülür. Eklemleþen kemikler çok sýký bir þekilde birbirlerine testere diþi gibi girinti ve çýkýntýlarla baðlanmýþlardýr. Eklem kapsülü ve sývýsý yoktur.

 

b. Yarý Oynar Eklemler : Omurlar arasýnda ve göðüs kafesinde görülen eklemlerdir. Omurlar arasýndaki kýkýrdak diskler esneklik saðlanmasýnda yardýmcý olur.

 

c. Oynar Eklemler : Vücudun hareket iþlevini üstlenmiþ kemiklerde görülen, tam hareketli eklemler olup kol ve bacak kemiklerinde görülür. Eklemleri oluþturan kemiklerin uçlarý bað dokusundan meydana gelmiþ ortak bir kapsül ile çevrilidir. Eklem kapsülünün iç yüzeyi ince bir zar ile örtülüdür.

 

 

Bu yapý yumurta akýna benzeyen bir salgý meydana getirir. Eklem boþluðunda toplanan bu sývý (= eklem sývýsý) eklem uçlarýnýn kayganlýðýný saðlar. Eklem kemiklerinin baþ kýsmýnda bulunan kýkýrdak tabakalarý hareket sýrasýnda kemiðin baþlarýnýn birbirine deðerek aþýnmasýný önler. Eklem bölgesinde bir kemikten diðerine uzanan bað dokusundan meydana gelmiþ eklem baðý bulunur. Bütün bu yapýlar ekleme saðlamlýk ve hareket kolaylýðý saðlar.

 

 

C. ÇEÞÝTLÝ VÜCUT ÖRTÜLERÝ

 

Omurgalý hayvanlarýn vücut örtüleri deridir. Deri üst deri (epidermis) ve alt deri (dermis) olmak üzere iki kýsýmdan oluþur.

 


Þekil : Ýnsanda Derinin Bölümleri

 

Ýnsan derisi de diðer memelilerin derisine benzer þekilde epidermis ve dermisten meydana gelir.

 

Derinin baþlýca görevleri;

 

Vücuda mikroplarýn girmesini engeller.

 

O2 ve CO2 alýþveriþine yardým eder.

 

Terleme ile hem boþaltýma yardýmcý olur, hem de vücut ýsýsýnýn düzenlenmesini saðlar.

 

Yapýsýnda bulunan duyu reseptörleri sayesinde sýcaklýk, soðuk, sertlik, yumuþaklýk, basýnç ve aðrý gibi uyartýlarý algýlar.

 

Hassas dokularý dýþ etkilerden korur.

 

Zararlý ýþýnlarýn vücuda girmesini azaltýr veya engeller.

 

 

KAS SÝSTEMLERÝ

 

Kaslar, canlý organizmada hareket sistemini meydana getiren yapýlardandýr. Kaslarýn en önemli özellikleri uzayýp kýsalma yeteneðine sahip olmalarýdýr.

 

A. Kas Çeþitleri

 

Kaslar, anatomik yapýlarýna ve çalýþma özelliklerine göre; çizgili kas, düz kas ve kalp kasý olarak ayrýlýr.

 

1. Çizgili Kaslar (Ýskelet Kaslarý)

 

Çizgili kas hücreleri, uzun ve silindir þeklinde hücrelerdir.

 

Bir kas teli boyunca birden çok çekirdek bulunur.

 

Kas hücrelerinin sýnýrlarý belirli deðildir ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) görülmez.

 

Beynin kontrolünde, isteðimizle çalýþýrlar.

 

Düz kasa oranla daha hýzlý kasýlýrlar.

 

Eklem bacaklýlardaki kaslar bu tiptendir.

 


Þekil : Bir Çizgili Kasýn Yapýsý

 

Çizgili kas liflerinde açýk ve koyu bantlar, özel proteinlerin farklý düzende sýralanmasýndan oluþur. Bu proteinler aktin (açýk) ve miyozin (koyu) dir.

 

2. Düz Kaslar

 

Düz kas hücreleri mekik þeklinde olup,

 

Otonom sinir sisteminin kontrolünde, isteðimiz dýþýnda çalýþýrlar.

 

Kasýlmalarý yavaþ ve düzenlidir.

 

Omurgalýlarda sindirim, solunum, dolaþým, üreme ve boþaltým sistemlerinin duvarlarýnda bulunur.

 

Eklem bacaklýlar hariç, omurgasýz hayvanlar düz kaslara sahiptir.

 

Her hücrede bir tane çekirdek bulunur.

 

 

3. Kalp Kasý (= Miyokard)

 Çizgili kas yapýsýndadýr, isteðimiz dýþýnda çalýþýr.

 Liflerindeki telcikler tek çekirdeklidir.

 Çekirdekler hücrenin ortasýnda bulunur.

 Kalp kasý dallanmýþ bir yapýya sahiptir.

 Kas telleri kýsa boyludur. Birbirine baðlandýklarý yerlerde ara diskler bulunur.

 

 

B. Çizgili Kaslarýn Çalýþmasý

 

Çizgili kaslarýn kasýlmasý, aktin ve miyozin iplikçiklerinin birbiri içine kaymasýyla oluþur (Kayan iplikler hipotezi). Bir çizgili kas demeti boyunca ýþýðý az (bilgi yelpazesi.net) ve çok kýran bölgeler vardýr.

 

Bunlardan açýk renkli olanlar aktin ipliklerinden oluþmuþ olup, I bandý adýný alýr. Koyu renkli olanlar miyozinden meydana gelir ve A bandý adýný alýr. I bandýnýn ortasýndaki birleþme noktalarýna Z çizgisi denir. Ýki Z çizgisi arasýnda bulunan bölgeye sarkomer denir ve kasýlmanýn birimi olarak kabul edilir. A bandýnýn ortasýndaki açýk görünen bölgeye ise H bandý denir. Bantlaþmalar ve kasýlma anýndaki durumlarý aþaðýdaki þekillerde gösterilmiþtir.

 

a.       Kas Gevþemiþ Halde

 

 

b.       Yarý Kasýlmýþ Durum             

 

 

 

c.        Kasýlmýþ Durum

 

 

Kasýlma sýrasýnda A bandýnýn boyu deðiþmezken, I bandý kýsalýr ve H bandý görünmez olur. Ýki Z çizgisinin birbirine yaklaþmasýyla kasýn boyu kýsalýr. Gevþeme anýnda ise kas eski özelliðine kavuþur.

 

1. Kasýn Kasýlma Evreleri

 

Bir kasýn kasýlmasý ve gevþemesi sürecinde üç evre ayýrt edilir.

 

a. Bekleme (Latent) Evresi: Uyarýnýn uygulanmasý ile kasýlmanýn baþlamasý arasýnda geçen süredir. Yaklaþýk 0,01 saniye sürer.

 

b. Kasýlma Evresi: Kasýlmanýn baþladýðý an ile gevþemenin baþladýðý an arasýndaki süredir.

 

c. Gevþeme Evresi: Kasýn gevþeyerek eski halini almasýdýr. Yaklaþýk 0,05 saniye sürer.

 

 

2. Fizyolojik Tetanoz

 

Kasa arka arkaya uyarý verilirse, kas gevþemeye vakit bulamaz, kasýlý bir vaziyette kalýr. Bu duruma fizyolojik tetanoz denir.

 

 

3. Kasýlmanýn Kimyasal Açýklanmasý

 

Kaslarýn kasýlabilmesi için gerekli enerji öncelikle ATP’den saðlanýr. Sonra sýrasýyla, kreatin fosfat, glikoz ve glikojen kullanýlýr.

 

Kaslarda kasýlma anýnda bazý maddelerin miktarý azalýrken bazýlarýnýn miktarýnda artma meydana gelir. Bu maddeler yan taraftaki tabloda verilmiþtir.

 

 

Kaslarýn kasýlmasý sinirler tarafýndan verilen emirler ile olur. Bu sinirlerin kastaki uçlarýna “motor uç plaðý” denir.

 

Motor uç plaðýna uyartý gelince sinir uçlarýndan asetil kolin salýnýr. Bu madde kasýn Endoplazmik Retikulumundan (= sarkoplazmik retikulum) Ca++ iyonlarýnýn aktin ve miyozin lifleri arasýna salýnmasýný saðlar. Ca++ iyonlarý varlýðýnda ATP, ADP ile fosfata ayrýlýr ve kasýlma için gerekli enerji saðlanmýþ olur.

 

 

4. Kasýlmada “Ya hep ya hiç” Prensibi

 

Kas, eþik deðeri altýndaki uyarýlara tepki göstermez. Eþik deðerindeki uyarýya ise bütün þiddetiyle tepki gösterir. Uyarý þiddeti daha da artsa bile kasýn verdiði tepki þiddeti deðiþmez. Buna “ya hep ya hiç” prensibi denir.

 


Þekil : Kaslarýn Çalýþma Mekanizmasý

 

 

5. Kas Tonusu

 

Kaslar, çalýþmadýðý süre içerisinde bile az da olsa kasýlý halde bulunurlar. Buna kas tonusu denir.

 

 

BÝYOLOJÝ DERSÝ ÝLE ÝLGÝLÝ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERÝ DÖNMEK ÝÇÝN

>>>TIKLAYIN<<<


BÝYOLOJÝ DERSÝ ÝLE ÝLGÝLÝ TEST SORULARI, SORU BANKASI
SAYFASINI GÖRMEK ÝSTERSENÝZ

>>>TIKLAYIN<<<


BÝYOLOJÝ DERSÝ ÝLE ÝLGÝLÝ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK ÝSTERSENÝZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: þahane bir site burayý sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sýla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularýna çok teþekkür ederim baþarýlarýnýzýn devamýný dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beðendim yapanlarýn eline saðlýk. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmýþýnýz. Çok yararlý þeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teþekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razý olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradý. Her kimse bu sayfayý kurduðu için teþekkür ederim 
->Yazan: pýnar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site caným ben hep her konuda bu siteyi kullanýyorum özellikle kullanýcý olmak zorunlu deðil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteþem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öðüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adýnýz:
Yorumunuz:


Yorumunuzda Silmek istediðiniz kelime veya cümle varsa kelimeyi fare ile seçin
ve
delete tuþuna basýn...

 


 E Mail
(Zorunlu Deðil):