Eğitim Öğretim İle İlgili Yazılar, Araştırmalar, Belgeler > Konu Anlatımlı Dersler > Coğrafya Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar

DÜNYAMIZ, PARALEL, MERİDYEN, DÖNENCE, MEVSİMLER, HAREKETLERİ (ÖZET) İLE İLGİLİ KONU ANLATIM (COĞRAFYA KONU ANLATIMI)

 

 

GEOİD: Dünyamızın kutuplardan basık ekvatordan şişkince olan kendine özgü şeklidir.

 

YÖRÜNGE (EKLİPTİK) DÜZLEMİ: Dünyamızın güneş etrafında dönerken izlediği elips (yumurta) biçimindeki yola denir. Yörünge Düzlemi, Ekvator Düzlemi ile 23 27’lık açı yapar.

 

YER EKSENİ: Dünyamızın merkezinden geçerek kutup noktalarını birleştiren doğruya denir. Dünyamız bu doğrunun (eksenin-şişin) etrafında döner. Yer ekseni 23 27’ eğiktir

 

Bu yüzden güneş ışınları dünyamızın her yerine farklı açılarla düşer ve mevsimler de bu yüzden meydana gelmiştir.

 

EKVATOR: Dünyamızı enine tam ortasından Kuzey ve Güney olmak üzere iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paralel dairesidir (dünyamızın kemeri). Ekvator başlangıç paralelidir ve 0 derece olarak kabul edilmiştir. (Ekvatorun uzunluğu 40. 076 km’dir)

 

GRİNİÇ: Dünyamızı boyuna (dikine) tam ortasından Doğu ve Batı olmak üzere iki eşit yarım küreye ayıran meridyen yayının adıdır. Griniç, İngiltere’nin başkenti Londra yakınlarındaki gözlem evinin adıdır. Başlangıç meridyenidir ve 0 derece kabul edilmiştir.

 

KUZEY YARIM KÜRE: Dünyamızın Ekvatorun kuzeyinde kalan bölümüdür.

 

GÜNEY YARIM KÜRE: Dünyamızın Ekvatorun güneyinde kalan bölümüdür.

 

DOĞU YARIM KÜRE: Dünyamızın Griniç’in doğusunda kalan bölümüdür.

 

BATI YARIM KÜRE: Dünyamızın Griniç’in batısında kalan bölümüdür.

 

PARALEL: Dünyamızı enine kestiği varsayılan dairelerdir. En büyük paralel dairesi aynı zamanda başlangıç paraleli olan ekvatordur. Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır:

 

a) Paralel daireleri 90’ını kuzeyde ve 90’ını güney de olmak üzere toplam 180 tanedir.

 

b) Paralel daireleri dünyamızın şeklinden dolayı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe küçülürler ve kutuplarda birer nokta halini alırlar. Yani 90’ıncı kuzey ve 90’ıncı güney paralelleri birer noktadır ve bunlara KUTUP NOKTASI denir.

 

c) Birbirini izleyen iki paralel dairesi arasındaki uzaklık her yerde eşittir ve 111 km’dir

 

MERİDYEN: Dünyamızı boyuna (dikine) kesen ve iki kutup noktasını birleştirdiği varsayılan yaylardır. Meridyenler paralelleri dik keserler ve kutup noktalarında birleşirler. Griniç başlangıç meridyeni olarak kabul edilmiştir. Meridyenlerin uzunlukları eşittir (40. 009 km).

 

Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır:

 

a) Meridyen yayları 180’i Griniç’in doğusunda ve 180’i Griniç’in batısında olmak üzere toplam 360 tanedirler.

 

b) Meridyen yayları dünyamızın şeklinden dolayı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe daralırlar. Bu yüzden iki meridyen arasındaki uzaklık her yerde eşit değildir. Sadece tam ekvator üzerinde iki meridyen arasındaki uzaklık 111 km’dir.

 

c) Her meridyen yayını arkasından tamamlayan başka bir meridyen yayı vardır. Örneğin 0 derece yani başlangıç meridyenini (Griniç’i) 180 derece meridyen yayı tamamlar.

 

d) Birbirini izleyen iki meridyen yayı arasındaki zaman farkı her yerde 4 dakikadır. Çünkü 1 gün, yani 24 saat, yani 1440 dakika boyunca 360 meridyen yayı sırasıyla güneşin önünden geçerler. (1440: 360=4 dakika’dır). Başka bir deyişle güneşin önünden her dört dakikada bir meridyen yayı geçmektedir.

 

=> (Paralel ve Meridyenler gerçekte dünyamız üzerinde olmayan çizgilerdir. Harita yapımında ve yer bulmada kolaylık sağladıkları için kullanılmaktadırlar.)

 

DÖNENCE: Ekvatorun 23 27 dakika kuzeyindeki ve güneyindeki paralel dairelerine verilen isimdir. Ekvatorun kuzeyindekine YENGEÇ DÖNENCESİ güneyindekine de OĞLAK DÖNENCESİ adı verilmiştir. Güneş ışınları yıl içerisinde 21 Haziranda Yengeç Dönencesine, 21 Aralıkta ise Oğlak Dönencesine dik açıyla (90) düşerler.

 

KUTUP DAİRELERİ: Ekvatorun 66 33 dakika kuzeyindeki ve güneyindeki paralel dairelerine verilen isimdir. Ekvatorun kuzeyindekine KUZEY KUTUP DAİRESİ, güneyindekine ise GÜNEY KUTUP DAİRESİ adı verilmiştir

 

Kutup daireleri 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanan kutup bölgesi sınırının başlangıcını oluştururlar.

 

 

YER EKSENİNİN 23 27’ DAKİKA EĞİK OLMASININ SONUÇLARI:

 

 

1) Güneş ışınlarının yeryüzündeki herhangi bir noktaya düşme açısı sürekli değişir.

 

2) Gece gündüz sürelerinde değişim olur. (Kutup dairelerinden sonra gece gündüz süreleri 24 saatten fazla olmaya başlar. Kutuplarda 6 ay gece 6 ay gündüz olur.)

 

3) Aynı anda kuzey ve güney yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır. (kuzeyde yaz mevsimi yaşanırken güney de kış mevsimi yaşanır.)

 

4) Aydınlanma dairesinin sınırı (dünyanın karanlık ve aydınlık taraflarını ayıran sınır) mevsimlere göre değişir.

 

5) Güneşin doğuş ve batış saatleri değişir (Yaz mevsiminde erken doğar erken batar. Kış mevsiminde geç doğar geç batar.)

 

6) Güneş ışınları her yere farklı açılarla düşer. Bu yüzden mevsimler oluşur.

 

 

DÜNYAMIZIN ŞEKLİNİN YUVARLAK OLMASININ SONUÇLARI:

 

Dünyamızın şeklinden dolayı;

 

1) Dünyamızın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı (Çizgisel hızı) ekvatordan (1670 km/s) kutuplara gidildikçe azalır ve kutuplarda 0 (sıfır) olur. Dünyanın dönüş hızına bağlı olarak güneşin ufuk üzerinde (bilgi yelpazesi.com) kalma süresi ekvatordan kutuplara doğru artar. (Ekvatorda 12 saat gece 12 saat gündüz yaşanırken kutuplarda 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanır).

 

2) Güneş ışınlarının geliş açısı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe küçülür (böylece güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadığı için taşıdıkları enerji miktarı da azalır) Buna bağlı olarak sıcaklıkta azalır ve farklı iklim kuşakları (sıcak-soğuk- ılıman) ortaya çıkar.

 

3) Dünyamızın bir tarafı aydınlık (gündüz) olurken diğer tarafı karanlık (gece) olur.

 

4) Meridyenlerin boyları (40. 009) eşitken paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür:

 

5) Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki uzaklık ekvatordan kutuplara doğru daralır.

 

6) Dünya üzerinde bir yerden hareket edip hep aynı yönde gidilirse aynı noktaya ulaşılır.

 

7) Ekvator dünyayı iki eşit yarım küreye bölmüştür.

 

8) Kuzey yarım kürede kutup yıldızının görünüm açısı kutuba gidildikçe büyür.

 

9) Kutup noktaları Dünyanın merkezine daha yakın oldukları için kutuplardaki yer çekimi ekvatordakinden daha fazladır.

 

10) Sahilden uzaklaşan bir geminin önce gövdesi en sonunda bacası ufukta kaybolur. (Yükseklere çıkıldığında ise görüş açımız genişler)

 

11) Yuvarlak zemindeki yer şekillerinin düzleme aktarılması harita çizimlerinde güçlüklere neden olur.

 

 

MEVSİMLERİN OLUŞMASININ İKİ NEDENİ

 

1) Yer ekseninin 23 27 dakika eğik olması (Temel neden budur. Eğer eksen eğik olmasaydı dünya güneşin etrafında ne kadar dönerse dönsün mevsimler oluşmazdı)

 

2) Dünyamızın güneş etrafında (elips yörüngeyle) dönüşü (yıllık hareketi)

 

 

BAZI ÖZEL AÇI DEĞERLERİ VE ANLAMLARI

 

23 27’=

 

a) Yer ekseninin eğiklik derecesi,

 

b) Yengeç ve Oğlak Dönencelerinin Ekvatora olan uzaklık dereceleri

 

c) Ekvator düzlemi ile Yörünge (Ekliptik) Düzlemi arasındaki açı derecesi

 

 

66 33’=

 

a) Yer ekseni ile Yörünge (Ekliptik) Düzlemi arasındaki açı derecesi

 

b) Kuzey ve Güney Kutup Dairelerinin ekvatora olan uzaklık dereceleri

 

 

90 =

 

a) Yer ekseni ile Ekvator düzlemi arasındaki açı derecesidir.

 

b) Kuzey ve Güney kutup noktaları.

 

 

DÜNYAMIZIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI

 

Dünyamızın iki türlü hareketi vardır. Bunlar;

 

a) Kendi ekseni etrafındaki (günlük) hareketi

 

b) Güneş etrafındaki (yıllık) hareketi

 

a) KENDİ EKSENİ ETRAFINDAKİ (GÜNLÜK) HAREKETİ:

 

Dünyamız batıdan doğuya doğru (yani saat ibresinin ters yönünde) döner. Buna kendi ekseni etrafındaki hareketi denir ve 1 günde yani 24 saatte tamamlar. Dünyamızın günlük hareketinin ortaya çıkardığı sonuçlar şunlardır:

 

1) Gece-gündüz meydana gelir.

 

2) Gün adını verdiğimiz zaman birimi oluşur ve gün içerisinde sabah-öğle-ikindi-akşam gibi vakitler meydana gelir.

 

3) Günlük sıcaklık farkları oluşur. (Buna bağlı olarak mekanik kaya çözülmeleri, meltem rüzgarları ve basınç farklılıkları oluşur)

 

4) Dünyamız batıdan doğuya doğru döndüğü için doğuda güneş erken doğar erken batar batıda ise geç doğar geç batar..

 

5) Yerel saat farklılıkları oluşur. Doğunun yerel saati batınınkinden daima daha ileridir.

 

6) Yönler belirlenir.

 

7) Bitkilerde fotosentez (özümleme) olayı gerçekleşir.

 

8) Dünyanın rüzgarları saptırma gücü (Korüyülüs) meydana gelir. Sürekli rüzgarların esiş yönlerinde kuzey yarım kürede sağa, güney yarım kürede sola doğru sapmalar oluşur.

 

9) Okyanus akıntıları halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar meydana gelir.

 

10) Gün içerisinde güneş ışınları farklı açılarla geldiğinden cisimlerin gölge uzunlukları değişir (öğle vakti-güneş en tepedeyken-gölge boyu sıfır olur akşama doğru ise gölge boylarında uzama olur)

 

b) GÜNEŞ ETRAFINDAKİ (YILLIK) HAREKETİ:

 

 

Dünya güneş etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Artan 6 saatler dört yılda bir toplanır (6x4=24saat=1 gün) ve bir gün olarak şubat ayına eklenir. (Şubat ayının 4 yılda bir 29 çekmesinin nedeni de budur.) Buna artık yıl denir ve 366 gün çeker.

 

Dünyamızın yıllık hareketinin sonuçları da şunlardır;

 

1) Yıl (sene) denilen zaman birimi oluşur.

 

2) Elips yörüngesinden dolayı dünya ile güneş arasındaki uzaklık değişir.

 

3) Bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısı değişir. Buna bağlı olarak cisimlerin gölge boyları da değişir.

 

4) Matematik iklim kuşakları oluşur. (Kutup-Orta Kuşak-Tropikal Kuşak)

 

5) Gece gündüz süreleri (Güneşin doğuş ve batış saatleri) değişir

 

6) Uzakdoğu da (yani Çin-Hindistan) yağış getiren Muson rüzgarları oluşur.

 

7) Mekanik (fiziksel) (bilgi yelpazesi.com) çözülme oluşur

 

8) Dünyanın güneşe en yakın olduğu zaman 3 Ocak’tır. (147 milyon km). Buna “Günberi (Perihel) ”denir

 

9) Dünyanın güneşe en uzak olduğu zaman 4 Temmuz’dur. (152 milyon km). Buna da “Günöte”denir.

 

10) Mevsimler oluşur ve bununla ilgili olarak dört önemli gün meydana gelir:

 

=> 21 Mart Ekinoksu (Gece-gündüz eşitliği):

 

a) Güneş ışınları ekvatora dik gelir (gölge boyu 0 (sıfır) olur,

 

b) K. Y. Kürede ilkbahar başlangıcıdır,

 

c) G. Y. Kürede sonbahar başlangıcıdır.

 

d) K. Y. Kürede gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar,

 

e) G. Y. Kürede ise geceler uzamaya gündüzler kısalmaya başlar,

 

f) K. Y. Kürede cisimlerin gölge uzunlukları kısalırken G. Y. Kürede ise uzamaya başlayacaktır.

 

g) Güneş tam doğudan doğar ve tam batıdan batar.

 

 

=> 21 Haziran Solsitisi (Gündönümü):

 

a) Güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik gelir. (bu nedenle burada gölge boyu 0 (sıfır) olur.

 

b) K. Y. Kürede yaz, G. Y. Kürede kış başlangıcıdır.

 

c) K. Y. Kürede en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır,

 

d) G. Y. Kürede en uzun gece en kısa gündüz yaşanır,

 

e) K. kutbunda 6 ay gündüz yaşanırken, G. Kutbunda 6 ay gece yaşanacaktır.

 

f) K. K. Dairesi tamamen aydınlık, G. K. Dairesi tamamen karanlıktır.

 

 

=> 23 Eylül Ekinoksu (Gece-gündüz eşitliği):

 

a) Güneş ışınları ekvatora dik gelir (gölge boyu 0 (sıfır) olur,

 

b) G. Y. Kürede ilkbahar başlangıcıdır,

 

c) K. Y. Kürede sonbahar başlangıcıdır.

 

d) G. Y. Kürede gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar,

 

e) K. Y. Kürede ise geceler uzamaya gündüzler kısalmaya başlar,

 

f) G. Y. Kürede cisimlerin gölge uzunlukları kısalırken K. Y. Kürede ise uzamaya başlayacaktır.

 

g) Güneş tam doğudan doğar ve tam batıdan batar.

 

 

=> 21 Aralık Solsitisi (Gündönümü):

 

a) Güneş ışınları Oğlak Dönencesine dik gelir. (gölge boyu 0 (sıfır) olur.

 

b) G. Y. Kürede yaz başlangıcıdır,

 

c) K. Y. Kürede kış başlangıcıdır.

 

d) G. Y. Kürede en uzun gündüz en kısa gece yaşanır,

 

e) K. Y. Kürede en uzun gece en kısa gündüz yaşanır,

 

f) G. kutbunda 6 ay gündüz yaşanırken, K. Kutbunda 6 ay gece yaşanacaktır.

 

COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN <<<


COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORU BANKASI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN <<<


COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN <<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz:


Yorumunuzda Silmek istediğiniz kelime veya cümle varsa kelimeyi fare ile seçin
ve
delete tuşuna basın...

 


 E Mail
(Zorunlu Değil):