Biyografi (Yaşam öyküsü) Türü Nedir, Türleri Nelerdir? Biyografi Örnekleri

Biyografi, tanınmış kişilerin yaşamlarını anlatan ve tanıkların anılarına dayanan bir yazı türüdür. Bu türde; bilim, siyaset, spor, sanat gibi çeşitli alanlarda tanınmış kişilerin hayatları objektif bir şekilde aktarılır. Kişilerin hayat hikâyeleri; doğdukları andan itibaren yaşadıkları deneyimlere, başarılarına ve başarısızlıklarına kadar geniş bir perspektif sunar. Biyografi türü, okuyuculara ilgili kişilerin önemini ve alanlarındaki diğer kişilerden farklarını anlatırken aynı zamanda hayatları boyunca yaşadıkları olayları kronolojik bir sıra içinde sunar.

Biyografi türü, anlatıcı olarak bir yazarı barındırır. Bu yazar; tarafsız bir bakış açısıyla belgeler, kaynaklar ve tanıkların ifadeleri ışığında ilgili kişinin yaşamını aktarır. Dil olarak biyografiler, genellikle sade ve açık bir dille yazılır böylece okuyucuların içine çekilmesi ve anlatılanları anlaması kolaylaşır.

Biyografinin kökeni Antik Yunan dönemine kadar uzanır. Plutarkhos'un "Hayatlar" adlı eseri, bu türün ilk örneği olarak kabul edilir. Plutarkhos, Yunan ve Roma döneminde yaşamış bir tarihçi ve biyografi yazarı olarak ünlü tarihî figürlerin hayatlarını detaylı bir şekilde belgeleyerek bu türün temellerini atmıştır.

Biyografi türü, insanların yaşamlarını objektif bir şekilde belgeleyen ve tanıkların anılarına dayanan önemli bir yazı türüdür. Bu tür, okuyuculara ilgili kişilerin hayatları hakkında derinlemesine bilgi verirken aynı zamanda onların önemini ve alanlarındaki farklarını ortaya koymayı amaçlar.

Biyografinin Özellikleri

1.  Biyografiler, bir kişinin hayatını araştıran ve kaleme alan, başka kişiler tarafından yazılan belgesel nitelikteki eserlerdir.

2.  Bu eserlerin amacı; ele alınan kişinin hayat hikâyesini, fikirlerini ve görüşlerini tüm yönleriyle aktarmaktır. Gelecek kuşaklar için önemli bir kaynak olan biyografiler, içerdikleri tecrübe ve örneklerle insanlara ilham verirken aynı zamanda tarih açısından da değerli birer belge niteliği taşırlar.

3.  Biyografiler, nesnel ve gerçekçi bir bakış açısıyla yazılır. Anlatılan olaylar ve durumlar doğrulanabilir ve belgelere dayandırılabilir. Öyküleyici bir anlatım kullanılarak okuyucunun konuya daha fazla katılımı sağlanır ve anlatılan kişinin hayatı daha çekici bir şekilde sunulur.

4.  Dil, genellikle göndergesel işlevde kullanılır. Yani ifadeler açık ve anlaşılır olup olaylar ve durumlar somut bir şekilde aktarılır. Bu da okuyucunun biyografiyi anlamasını ve değerlendirmesini kolaylaştırır.

5.  Divan edebiyatındaki "Tezkire" kavramı, biyografiyle benzerlik gösterir. Tezkireler; şairlerin hayatlarını, eserlerini ve edebî kişiliklerini ele alan eserlerdir. Eski zamanlarda biyografiye "Tercüme-i Hal" de denmiştir.

Biyografi Türleri

Biyografi türü, yazım tekniğine göre üç ana kategoriye ayrılmaktadır: Bilimsel Biyografi, Biyografik Roman ve Nekroloji.

Bilimsel Biyografi, bir kişinin yaşamını kronolojik olarak ele alan ve belirli alt başlıklar altında biyografik bilgileri sunan, eleştirel bir yaklaşımla desteklenen çalışmalardır. Bu tür biyografiler, genellikle belgelere, incelemelere ve araştırmalara dayanarak hazırlanır. Örnek olarak, Mehmet Kaplan'ın kaleme aldığı "Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser" gösterilebilir.

Biyografik Roman, kişilerin hayat hikâyelerini roman tekniğiyle anlatan eserlerdir. Yazarlar olayları, roman kurgusu içinde işleyerek biyografik kişiyi bir roman kahramanı gibi sunarlar. Örneğin, Oğuz Atay'a ait olan "Bir Bilim Adamının Romanı" ve Beşir Ayvazoğlu'nun "Bozgunda Fetih Rüyası" gibi eserler biyografik roman türünde örnek teşkil eder.

Nekroloji ise bir kişinin ölümünün ardından yakın çevresi tarafından kaleme alınan yazılardır. Bu yazılarda; ölen kişinin üstün nitelikleri, erdemleri ve başarıları anı üslubuyla ifade edilir. Genellikle gazete ve dergilerde yayımlanan nekrolojik yazılar, kişinin toplumdaki etkisini ve mirasını vurgular. Örnek olarak, Yahya Kemal'in ölümü sonrasında yazılan nekrolojilerden Vehbi Cem Aşkun'un "İstanbul Aşığını Kaybetti" ve Nimet Behsuz'un "Büyük Şairin Arkasından" eserleri verilebilir.

Bu üç biyografi türü, farklı yazım teknikleri ve amaçlarla kullanılarak kişilerin yaşamlarını ve etkilerini derinlemesine anlatmak için çeşitli yaklaşımlar sunar.

Dünya Edebiyatında Biyografi Örnekleri

Biyografi türü, insanların yaşamlarını ve başarılarını anlatan önemli bir edebî türdür. Tarihin derinliklerine uzanan kökleriyle insanlar daima diğer insanların hayatlarına ilgi duymuşlardır. Ölümün ardından kalan izler, yaşamın anlamını ve insanın kendi varoluşunu anlamaya yönelik bir arayışın parçası olmuştur. Biyografiler, bu izleri kaydederek gelecek nesillere aktarmanın önemli bir yolu olmuştur.

·         Biyografinin Batı edebiyatındaki önemli örneklerinden biri, Antik Yunanlı Plutarkhos'un yazdığı "Hayatlar" adlı eserdir. Bu eser, Antik Yunan ve Roma'nın önde gelen liderlerinin yaşam öykülerini içerir. Plutarkhos'un bu biyografik eseri, daha sonraki yazarlar için bir ilham kaynağı olmuştur.

·         Batı edebiyatında biyografinin yayılması ise 16. yüzyıldan sonra gerçekleşmiştir. Özellikle Rönesans döneminde, bireyin önemi ve insanın kendini anlama çabasıyla birlikte biyografi türü daha fazla ilgi görmüştür. Bu dönemde, William Roper'ın Sir Thomas More'un hayatını anlattığı eser ve James Boswell'in Samuel Johnson'un hayatını kaleme aldığı eser gibi önemli biyografiler ortaya çıkmıştır.

·         Dünya edebiyatında önemli bir biyografi yazarı olan Stefan Zweig, "Üç Büyük Usta" adlı eseriyle de tanınır. Zweig bu eserinde; üç büyük sanatçı olan Balzac, Dickens ve Dostoyevski'nin yaşamlarını anlatırken aynı zamanda onların eserlerinin ardındaki insanı ve sanatçıyı anlama çabasını da yansıtır. Zweig'in derinlikli ve duygusal yaklaşımı, biyografi türünün estetik ve duygusal boyutunu vurgular.

Biyografi, insanlığın geçmişine ışık tutan ve insanın evrensel deneyimini anlamaya yardımcı olan önemli bir edebî türdür. Bu eserler, geçmişte yaşamış olanların izlerini takip etmek ve onların tecrübelerini öğrenmek isteyen okuyucular için birer kılavuz niteliği taşır.

Türk Edebiyatında Biyografi Örnekleri

Tanzimat döneminde yazılan bazı biyografiler şunlardır:

·    Beşir Fuat’ın kaleme aldığı Victor Hugo

·    Namık Kemal’in yazdığı Evrak-ı Perişan

·    Recaizade Mahmut Ekrem’e ait olan Kudemâdan Birkaç Şair

·    Muallim Naci’nin yazdığı Osmanlı Şairleri

Servet-i Fünûn döneminde

·         Süleyman Nazif’in kaleme aldığı “Mehmet Akif” adlı eser bu dönemin en çok bilinen biyografisidir.

Cumhuriyet döneminde yazılan bazı biyografiler şu şekildedir:

·    İlhan Geçer’in yazdığı Cahit Sıtkı Tarancı

·    Mithat Cemal Kuntay’ın yazdığı Namık Kemal

·    Ahmet Rasim’e ait olan İlk Muharrirlerden Şinasi

·    Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun yazdığı Atatürk

·    Beşir Ayvazoğlu’nun Yahya Kemal adlı eseri

·    İlhan Işık’ın yazdığı Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi.