Orhun (Göktürk) Yazıtlarının Genel Özellikleri Nelerdir? Orhun Yazıtları Neden Önemlidir?

Orhun Yazıtları, II. Göktürk (Kutluk) Devleti dönemine ait muazzam anıt eserlerdir. Kutluk İlteriş Kağan liderliğinde 682 yılında başlayan bu devlet, Çin esaretinden kurtuluşun ardından kurulmuştur. Orhun Yazıtları, bu devletin en önemli hükümdarları olan Kutluk İlteriş Kağan, Kapgan Kağan ve Bilge Kağan dönemlerine aittir.

1.      Toplamda 6 anıttan oluşan Orhun Yazıtları içerisinde en bilinenleri Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilenlerdir.

2.      Bilge Kağan, 716 yılında tahta çıkmış ve devleti kardeşi Kültigin’le birlikte yönetmiştir.

3.      Tonyukuk ise bu dönemde devletin veziri olarak önemli bir role sahiptir.

4.      Tonyukuk Abidesi'nde Türklerin Çin esaretinden kurtuluşu, bağımsızlık savaşı ve Tonyukuk’un faaliyetleri anlatılır. Bu abide, 716 yılında Tonyukuk tarafından yapılmış ve yazılmıştır dolayısıyla ilk Türk tarih yazarı olarak kabul edilir.

5.      Kültigin Abidesi, kardeşi Kültigin'in erken ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından yaptırılmıştır. Bu abide Türk-Çin ilişkilerini ve Türk İmparatorluğu'nu anlatır.

6.      Bilge Kağan Abidesi ise devletin büyümesini, Kültigin’in ölümünden sonraki olayları ve gelecek nesillere öğütleri içerir.

7.      Orhun Yazıtları, Türk tarihinin bilinen ilk yazılı eserleri olup siyasetnâme özelliğiyle dikkat çekerler.

8.      Türk milliyetçiliğinin temel kitabı olarak kabul edilirler ve sosyal devlet anlayışının izlerini taşırlar.

9.      Orhun Yazıtları, 13. yüzyılda yaşamış olan İlhanlı Devleti tarihçisi Cüveyni'nin de ilgisini çekmiş ve eserlerinde yer almıştır.

10. Orhun Yazıtlarını ilk okuyan kişi Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen'dir. 889 yılında Rus tarihçi Yardintsev tarafından bulunan bu abideler, uzun süre çözülememiş ancak 1893 yılında Thomsen tarafından Orhun (Göktürk) alfabesinin çözülmesiyle okunabilir hâle gelmiştir.

11. Wilhelm Radloff ise 1895 yılında abidelerin tamamını okumayı başarmış ve bu başarısıyla dönemin Osmanlı padişahı II. Abdülhamid tarafından ödüllendirilmiştir.

12. Orhun Yazıtları, Türk tarihine ve kültürüne ışık tutan değerli bir mirastır ve bugün Moğolistan sınırları içerisinde yer almaktadır.

Dil, tarih ve edebiyatın iç içe olduğunu diğer yazılarımızda belirtmiştik. Bu yazıtlarda yazılanların çözümlenmesi hem Türk diline hem de Türk tarihine hizmet etmiştir.

Orhun Yazıtlarının Türk Dili ve Türk Tarihi Açısından Önemi

Orhun Yazıtları, Türk dilinin ve Türk tarihinin kökenlerine ve gelişimine ışık tutan eşsiz bir mirastır. Bu yazıtlar; Göktürkler dönemlerindeki yaşam tarzı, değerleri ve hedefleri hakkında önemli bilgileri bizlere vermektedir. Aynı zamanda Türk milletinin ve kültürünün temellerini oluşturan unsurları da bünyesinde barındırır.

Göktürk Yazıtları, Türk adının ve kültürünün uluslararası alanda tanınmasına ve yayılmasına önemli katkılarda bulunmuştur. Bu yazıtlar, Türk milletinin birliği ve bütünlüğü için verilen mesajlar açısından da son derece anlamlıdır. Göktürklerin, aile yapısına verdiği değer ve kadınlara olan saygı da bu yazıtlarda kendini gösterir. Bu, Türk toplumunun temel değerlerinden biridir ve günümüze kadar önemini korumuştur.

Orhun Yazıtları, Türk edebiyatının ilk örnekleri olarak da büyük bir öneme sahiptir. Yazıtların dili, günümüz Türkçesi ile karşılaştırıldığında benzerlikler gösterir ve Türk dilinin gelişimine de ışık tutar. Ayrıca bu yazıtların içeriği, Türk tarihi açısından da büyük bir kaynak teşkil eder. Göktürklerin siyasî ve idarî yapısı, iç savaşları ve dönemindeki diğer önemli olaylar hakkında bilgi verir.

Göktürk Yazıtları, Türk tarihindeki önemli bir dönemi ve bu dönemin değerlerini, inançlarını ve hedeflerini yansıtan birer kültür hazinesidir. Bu yazıtlar, Türk milletinin tarihine ve kimliğine derin bir bakış sağlamakla beraber kültürümüzü de anlamamızı sağlar.

Göktürk Abidelerinin Türk Edebiyatındaki Yeri ve Önemi

·        Göktürk Yazıtları, Türk edebiyatının temellerini oluşturan önemli bir dönüm noktasıdır.

·        6. yüzyılda Köktürk alfabesiyle yazılmış olan bu yazıtlar, Türk edebiyatının ilk yazılı örneği olarak kabul edilir ve Türk tarihinin en değerli anıtları arasında yer alırlar.

·        Bu yazıtlar hem maddi hem de manevi açıdan büyük bir değere sahiptir.

·        Göktürk Yazıtlarında; Türk toplumunun töreleri, gelenekleri, yurtseverliği, yüksek kültürü ve medeniyeti, siyasî yapısı gibi konular işlenmiştir.

·        Bu yazıtlar; içerdikleri bilgilerle tarih, coğrafya, edebiyat ve diğer sosyal bilimler alanlarına kaynaklık etmektedirler.

·        Göktürk Yazıtları, Türk edebiyatının ilk nutuk örneği olma özelliğiyle de bilinmektedir.

·        Türk adının ilk kez geçtiği yazılı metinler arasında yer alırlar

·        Türk-Çin mücadeleleri ile ilgili bilgiler içerirler. Bazı yazıtlar Çince olarak da yazılmıştır.

·        Bu metinlerde Türk halkına birlik mesajları verilerek Çin istilalarına karşı uyarılar yapılmıştır.

Göktürk Yazıtları, Türk edebiyatının ve tarihinin önemli bir parçasıdır. İçerdikleri bilgilerle hem geçmişimize ışık tutarlar hem de Türk kültürünün zenginliklerini bizlere aktarırlar.