Eğitim Öğretim İle İlgili Belgeler > Konu Anlatımlı Dersler > Eğitim Bilimleri Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar > Gelişim Ve Öğrenme Psikolojisi Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar

PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM (GELİŞİM PSİKOLOJİSİ, ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR) (EĞİTİM BİLİMLERİ)

-Piaget’e göre çocuk, dünyanın pasif alıcısı değildir. Bilgiyi kazanmada aktif role sahiptir.

-Piaget bilişsel gelişimi, biyolojik ilkelerle açıklamıştır. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir sonucudur.

PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1-Olgunlaşma                                                    4-Örtüleme

2-Yaşantı                                                          5-Dengeleme

3-Uyum                                                             6-Sosyal Geçiş

1- Olgunlaşma:Piaget’e göre olgunlaşma önce fiziksel büyüme ile ilgilidir. Fiziksel büyümede zihinsel gelişimi sağlar. Örneğin;okuma-yazma davranışının kazanılması için önce belirli bir yaşa ulaşmak gerekmektedir. Yani org. boy ve kilo olarak fiziksel büyümesini tamamlamak zorundadır.

2-Yaşantı:Birey çevreyle etkileşimi sonucu algıladığı dış dünyayı anlamlandırır. Dış dünya ile etkileşimler arttıkça birey onlara ilişkin şema geliştirilmesi için arıları görmesi gerekir.

3-Uyum:Alt düzeydeki bir dengeden, üst düzeydeki bir dengeye ilerleme olarak tanımlanır.

4-Örgütleme:Bilgileri, olayları, ve süreçleri sistematik ve tutarlı hale getirmek için birleştirme eğilimidir. Bireylerin tüm etkinlikleri koordineli öğrenmesini sağlar.

⇛ör Yeni doğan bebeğin nesneleri yakaladığını, emdiğini gözlemleyebilirsiniz. Ancak bu etkinlikler, başlangıçta koordineli değildir. Bir kaç koordinesiz yakalama ve emme etkinliğinden sonra artık, istediği nesneyi düzgün olarak yakalayıp emme davranışını gösterebilir. Böylece düzensiz etkinliklerden organize olmuş etkinliklere doğru bir ilerleme görülür.

5-Dengeleme:Çocuğun bilişsel dengesi, yeni karşılaştığı olay, durum, varlıklarla bozulur. Onlarla etkileşimde bulunarak yeni yaşantılar kazanır ve yeni olay, durum, varlığa uyum sağlar.

6-Sosyal Geçiş(sosyal etkileşim):İçinde bulunan toplumda kurulan her türlü iletişim zihinsel gelişimini etkiler. Bazı bilişsel gelişmeler sosyal geçişle olur. Kuşaktan kuşağa aktarılan bilgiler insanların tecrübelerini artırmakta ve bu da zihinsel gelişimi etkilemektedir.

PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI

1-ZEKA               2-ŞEMA                     3-UYUM(ADAPTASYON)           4-DENGELEME

1-ZEKA:

-Zeka, çevreye uyum yapabilme yeteneğidir. Kişi, içinde bulunduğu çevreye ne kadar çok ve ne kadar hızlı uyum yapabiliyorsa o kadar zekidir.

2-ŞEMA:

-Çocuk dış dünyayı algılarken kendine özgü bir anlamlandırma ve şekillendirme biçimi oluşturur. Buna şema denir.

-Şema yeni gelen bilginin yerleştirileceği bir çerçevedir.

-Örgütlenmiş davranış ve düşünce kalıplarıdır.

-En temel zihinsel yapıdır.

-Bireyin öğrenme aracıdır.

-Şemalar, problemleri anlama, çözme, dünyayla baş etme yolları olarak da düşünülebilir.

⇛ör Kediyi görüp bunun kedi olduğunu öğrenen çocuk kediye ilişkin zihinde bir şema oluşmaktadır. Daha sonra kedi kavramını duyduğunda kedinin şeklini, kediyi gördüğünde ise kedi kavramını zihninde canlandırmaktadır.

Kaplanı gören çocuğun zihnindeki kedi şeması ile karşılaştırıp adını bilmediği bu hayvana kedi demesi zihninde önceden oluşturduğu kedi şeması ile eşleştirmeden kaynaklanmaktadır .

3-UYUM:

-Bireyin çevresiyle etkileşerek, çevreye ve çevresindeki değişikliklere uyum sağlamasıdır.

-Uyum 2’ye ayrılır.

1-Özümleme: Bireyin yeni karşılaştığı durum, nesne, olayları kendisinde önceden var olan şemanın içine yerleştirmesi işlemidir.

⇛ör Çocuğun kaplanı, kedi şeması içine yerleştirmesi.

2-Uyumsama(Düzenleme):Yeni şemaların oluşturulması yada daha önceki şemaların kapsamının değiştirilmesidir.

Özümlenme tek başına bilişsel gelişimi sağlamada yetersiz kalmaktadır. Yani her zaman kaplanı, kedi şemasına koyamayız. Eğer koysa birey gelişmez. Onun için yeni şema kurup kaplan şeması oluşturur.

⇛ör İleriki zamanlarda yeni yaşantı ve etkileşimle(kaplanın büyük olduğu, daha hızlı koştuğu)birlikte yeni kaplan şeması oluşturur.

5-Dengeleme:Özümleme ve uyumsama süreçlerinin birbirleriyle etkileşimi sonucu denge olur.

-Birey yeni karşılaştığı bir bilgi yada durumla, kendisinde önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında ilişki kurarak denge durumuna ulaşalır. (Öğrenme)

-Çocuklar için yeni olan her şey bilişsel dengeyi bozar, özümleme ve uyum süreçleri ile bu denge yeniden sağlanır.

⇛ör Bilişsel yapısında kuşlarla ilgili olarak iki ayaklı, uçan ve beslenen bir hayvan şeklindeki bir yapıya sahip bir çocuk ilk defa gördüğü konuşan kuş(papağan) için “bu ne ?”diyerek bir dengesizlik yaşayacak ve bilişsel yapısına yeni bir bilgiyi yerleştirecek(bazı kuşlar konuşabilir) denge durumuna kavuşacaktır. (Öğrenmeyi gerçekleştirecektir)

Eğer öğretmenler, çocukların düzeyinin altında davranışlar kazandırmaya çalışırlarsa, verilen bilgiyi kolaylıkla özümseyeceklerinden ilgileri dağılır. Onlar için bir dengesizlik söz konusu olmadığından dengeyi kurma içinde bir çabaları olmaz. Çocukların düzeyinin çok üstünde problem çözmeleri beklendiğinde de, hali hazırda var olan şemalarıyla harekete geçmeleri mümkün olamayacağından problemi çözmekten vazgeçerler. Her iki durumda da dengeleme meydana gelmez. Dolayısıyla ne öğrenme ne de gelişme meydana gelir. En üst düzeydeki gelişim, özümleme ve düzenleme “dinamik” bir dengede olduğu zaman gerçekleşir.

Etkili bir dengeleme ve ilerleme olması için, problem halihazırda bireyin sahip olduğu bilişsel yapılar arasındaki fark orta düzeyde olmalıdır.

PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ

●Duygusal Motor ( 0-2 yaş )

●İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş )

●Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş )

●Soyut İşlemler Dönemi (11- + yaş )

1-DUYGUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2 YAŞ):

-Kendisini dış dünyadan ayırt etme:Bebek duyuları ve motor faaliyetleri yoluyla dış dünya ile ilişki kurar. Dönem ilerledikçe çevresinde olup bitenleri ve kendisinin çevresinden farklı olduğunu keşfetmeye başlar.

-Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçme:Tüm bebekler doğuştan Refleksif hareketlere sahiptirler. Dönem ilerledikçe amaçlı davranış göstermeye başlarlar.

⇛ör Bebeğin dudağına dokunduğunda emmeye başlar, elinizi avucunuza koyduğunuzda yakalar. Bebek, bu ilk şemaları (emme, tutma, yakalama vb. )yoluyla kendi vücudu keşfetmeye çalışır.

Daha sonra, diğer nesnelerle etkinliklere başlar. Fincan, çıngırak vb. nesneleri tutar, emer, vurur. Çıngırağı ağzına götürdüğü zaman bundan hoşlanmayabilir. Gelecek sefer çıngırağı eline verdiğinizde, sadece ağzına götürmez, elinde salar.

⇛ör Yeni doğan bebeğe mama şişesini ters olarak verdiğinizde de emmeye çalışır. Oysa bir yada iki ay sonra biberonun ne tarafından emileceğini öğrenir.

- Nesne sürekliliği kazanma:Bebeklerin görüş alanları dışına çıkan nesne yada kişilerin aslında yok olmadıklarını kavramaları kastedilmektedir.

⇛ör Bebeğin gözünün önündeki top, battaniyenin altına sakladığında onun kaybolduğunu zanneder aramaz, oysa 9 aylık bebek ise onu aramaya başlar.

-İlk deneme-yanılma öğrenmeleri:Örneğin çocuğun istediği bir topu çocuktan uzağa bir  battaniyenin üstüne koyduğumuzu düşünelim. Çocuk battaniyeye ulaşabilmekte fakat topa ulaşamamaktadır. Bu durumda küçük bebekler topa birkaç kez ulaşmaya çalışır, fakat sonra vazgeçer. Daha büyük bebekler, battaniyeyi çekerek topa ulaşabileceklerini keşfederler.

-Döngüsel tepki:Çocuk belirli türdeki hareketleri tekrarlar.

⇛ör Ayağını salladığında beşiğinde ses çıkarsa, aynı sesi çıkarmak için ayağını sallama hareketini tekrar yapar.

-Devresel tepki:Çocuğun yaptığı bir davranışı tekrarlamaktadır.

⇛ör Bir espri öğrenen çocuk, o espriyi etrafındaki yetişkinlere “gına gelinceye” kadar tekrar eder.

-Ertelenmiş taklit:

(Taklit:Bir davranışın örneğini yada modelini takip veya kopya etme yeteneğidir. Çocu-

ğun dağarcığında bulunan davranışlarla başlar. Örneğin yeni doğan bebek ellerini açıp kapamaya başlarsa bebek bir süre onu taklit edecektir. Annenin davranışı, bebeği aynı hareketi yapmaya sevk etmiştir.

Bebeğin görmüş olduğu bir olayı, olay ortadan katlıktan sonra tekrarlaması, o olayı taklit etmesidir.

⇛ör Misafirlikte üzerine çay döküldüğü için telaşlanan bir kişiyi gören bebek, üzerine çay dökülmüş gibi telaşlanırsa, ertelenmiş bir taklitle karşı karşıya kalınmış demektir.

-Alışkanlık kazanma:Çocuk bir uyarana karşı alıştığından dolayı önceki tepkiyi vermez.

⇛ör Babasının yeni aldığı bir oyuncak bebeği gördüğünde önceleri sevinme tepkisinde bulunan çocuk bir süre sonra sevinme tepkilerini göstermez.

2-İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM(2-7 YAŞ):

İşlem öncesi dönem 2’ye ayrılır.

a)Sembolik Dönem yada Kavram Öncesi Dönem (2-4 YAŞ)

b)Sezgisel Dönem (4-7 yaş)

A)Sembolik yada Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş):

-Dil hızla gelişir:Dil hızlı gelişir ancak geliştirdikleri kavramlar ve kullandıkları sembollerin anlamları, kendilerine özgüdür, çoğu zaman gerçek değildir.

-Sembolik oyun ve düşünme:Çocuk hayal gücünü kullanarak düşünür. Çocuk, gözünün önünde bulunmayan yada hiç mevcut olmayan nesne, olay, kişi, varlığı temsil eden semboller geliştirmeye başlar.

⇛ör Çubuğu at, cetveli tabanca gibi kullanabilirler. Boş çay fincanının içinde çay varmış gibi içmeye başlarlar.

-Ben merkezcilik:Çocuğa göre dünyanın merkezi kendisidir. Kendisinin bildiğini herkesin bildiğini ve kendisinin gördüğünü herkesin gördüğünü düşünür. Çevresindeki her nesnenin kendisi için var olduğunu düşünür.

⇛ör Çocuk telefonda konuşurken, karşısındaki kişiye üzerindeki giysileri kastederek; “bak, yeni elbiselerimi giydim” diyebilir.

Kendisini başkasının yerine koyamaz. Telefonda konuştuğu kişinin orada bulunanları gördüğünü düşünür.

●Kendisi sütü sevmiyorsa, başkaları da sevmez.

●Benim babam senin babanı döver.

-Odaklama(merkezleme):Dikkati bir olayın ya da nesnenin diğer yönlerini dışarıda bırakarak yalnızca bir yönüne yoğunlaştırma eğilimine, odaklaşma denilmektedir. Çocuk bir görevin yalnızca bir yönü üzerinde ve sınırlı (bilgi yelpazesi. com) bir bilgi üzerinde odaklanır;birden fazla yönüyle uğraşmaz.

⇛ör Cep telefonunun sadece melodisiyle yada ışığıyla ilgilenir.

⇛ör Küçük çocukların işlek yollarda karşıdan geçmekte zorlanmaları da odaklaşma ile ilgilidir. Çocuk trafik kurallarına uygun olarak önce soluna, sonra sağına tekrar soluna baktığında her seferinde ilk baktığını unutabilmekte, daha doğrusu o anda baktığı tarafa odaklanmaktadır.

-Animizm(canlandırmacılık):Yaşayan ve yaşamayan nesneler arasında ayrım yapamama durumunda ortaya çıkan karmaşadır. Çocuk cansız nesnelere canlılık özellikleri yükler.

⇛ör Bir çocuk oyuncak bebekle canlıymış gibi konuşur.

⇛ör Ayşe oyuncak bebeği balkonda kaldığı için üşüdüğünü ve hastalandığını düşünerek oyuncak bebeği içeri almıştır.

-Tek yönlü sınıflandırma yapma₌tek yönlü mantık yürütme:

⇛ör Gökçe, ilkokul ikinci sınıfta hayat bilgisi dersini yüksek sesle çalışmaktadır. “Ev de yaşayan kedi, köpek gibi hayvanlara evcil hayvan denir.

Yanın da oturan 4 yaşındaki kardeşi Tuğçe ise, “Fareler de evde yaşarlar. O halde fareler de evcil hayvanlardır” der.

B)Sezgisel dönem (4-7 yaş):

-Özelden özele akıl yürütme:Olayları yalnızca geçirdiği yaşantılara bağlı olarak tek yönlü düşünebilme özelliğidir.

⇛ör Her sabah kahvaltısında yumurta yiyen bir çocuk bir gece arkadaşının evinde sabah uyandığında yaptığı kahvaltıda yumurta yememiştir. Annesi “kahvaltı yaptın mı?” diye sorduğunda çocuk “kahvaltı yapmadım (yumurta yemediği için) demiştir.

-Korunumu kazanamama:

Korunum:Herhangi bir nesnenin biçimi yada mekandaki konumu değiştiğinde, miktar, ağırlık ve hacminde değişiklik olmayacağı ilkesidir. Çocuklar bu dönemde, nesnenin dikkat çekici özelliklerine odaklanmakta diğer özelliklerini gözden kaçırmaktadırlar. Çocuklar, görüntü değişse de gerçeğin aynı kalacağını anlayamazlar. Korunum kazanılmamasında bu özellikleri etkili olmaktadır.

Örneğin  çocuğu şekil 1 de mi, yoksa şekil 2 de mi top çok dediğimiz zaman;çocuk korunum kazanmadığından şekil 2 deki toplar daha çok diyecektir.

Aşağıdaki gibi, “Eşit miktarda dolu olan iki su bardağından birini, ince uzun bir bardağa, diğerini geniş bir tabağa çocuğun gözü önünde boşaltalım. ”İnce uzun bardaktaki su daha yüksek göründüğünden çocuk, o bardaktaki suyun daha çok olduğunu söyleyecektir.

3-Somut İşlemler Dönemi(7-11 yaş):

-Somut yollarla problem çözme:Problemlerin çözülmesi somut nesnelerle olanaklı hale gelir. Problemleri

 gibi şekillerle çözerler.

⇛ör Nazlı ilkokul birinci sınıfa giden bir çocuktur. Okuldan gelmiş, matematik ödevini yapmaya çalışmaktadır. Bir ara annesine “anne bu problemi sen çöz ”der. Annesi problemi okur. Problemde, elinizde 10. 000 TL var. Tanesi 2. 500 TL den üç tane yumurta aldınız geriye kaç liranız kaldı?diye sorulmaktadır.

Anne Nazlı’ya döner “Niçin ben çözeyim kızım?diye sorar. Nazlı’nın cevabı “çünkü ben hiç yumurta almıyorum ki sen alıyorsun, bu problem seni ilgilendiriyor”der.

Nazlının bu cevabından eğitimcilerin çok ders alması gereken ders vardır. Eğer problem de yumurta değil simit, çiklet vb. alınsaydı çocukların ilgisini daha çok çekecek, onlar için daha somut olacak dolayısıyla, gelişim düzeyine daha uygun olacaktı. Çocuk yaşamında işe yarayacak bu problemi çözmekten zevk alacaktı.

-Mantıksal düşünme:Yine mantıksal düşünmeden kasıt, somut problem çözmedir. Somut işlemler ise elle tutulup, gözle görülebilen işlemlerdir.

⇛ör Benim beş  portakalım, senin dört portakalın var. İkimizin portakallarını bir araya getirdiğimizde kaç portakal eder?diye sorduğumuzda problemi zihinsel olarak çözebilirler.

-Korunum kazanma:

-Tersine çevirebilme:Korunumun başlangıç noktasıdır. A=B ⇒ B=A

⇛ör  4+3₌7            7-3=4 dir.

-Üst düzeyde sınıflama(Gruplama):Bir grup nesnenin bir başka grubun alt sınıfı olabileceğini anlarlar.

⇛ör  Çocuk bilyeleri renklerine, büyüklüklerine, eski ve yeni oluşlarına göre sınıflayabilir.

-Üst düzeyde sıralama yapma:Çocuklar nesneleri belli özelliklerine göre sıralayabilirler. Örneğin nesneleri uzunluklarına, genişliklerine, ağırlıklarına vb. göre düzenleyebilirler.

⇛ör Songül İlknur’dan uzundur. İlknur’da Gökçe’den uzundur. Bu grupta, en uzun kişinin kim olduğunu kolaylıkla sıralayabilirler.

NOT:Somut dönemde yaparak öğrenme tekniği  kullanılmalıdır.

4-Soyut İşlemler Dönemi(11- + yaş):

-Soyut düşünme(soyut problem çözme):Kare, yuvarlak, yıldızın yerini X, Y alır. Yani problemleri X, Y yi kullanarak çözerler.

⇛ör Nazlı yumurta problemini artık çözebilir.

-Ergenlik ben merkezciliği(ergen egosantrizm):Kendi düşüncelerinin ve söylediklerinin en doğru olduğunu düşünür. Herkesin kendisiyle uğraştığını ve onu takip ettiğini, kimseye yaranamadığını düşünür.

-Göreceli düşünebilme:[Göreli=Göreceli:Kişiye, yere, zamana göre değişmeyen. ]

Bireyin kendine özgü duyguları ve düşüncelerinin(orijinal) düşüncelerini geliştirir.

⇛ör Bu dönem de kişi bir kişiye, fotoğrafa, aynaya baktığı zaman kendisinin sağının karşıdakinin solu olduğunu anlaması.

-İdeal, fikir, değer sahibi olma:Genç toplumun yapısıyla, felsefeyle, politikayla ilgilenir;bir değerler sistemi örgütlemeye yönelir.

-Akıl yürütme:Genelleme, tüme varım, tümden gelim, vb. düşünme yollarını kullanır. Hipotezler kurabilir ve test edebilir.

-Kavramların anlaşılması kolaylaşmıştır:Kavramların, atasözlerinin, deyimlerin anlaşılması bu dönem çocukları için problem değildir.

NOT:Piaget , bir çok yetişkinin soyut işlemleri geliştiremediğini ifade etmektedir. Bunun nedenini de;içinde yaşadıkları çevrenin niteliğidir. Örneğin;ilkel bir toplumda yaşayan bireyin soyut işlemler yapmasına;bir problemle ilgili denenceler geliştirip bunları teker teker denemesi ve sonuca ulaşmasına gerek olmayabilir.

NOT:Soyut işlemler döneminde problem çözme yöntemi kullanılmalıdır.

PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNMELERİNİN KURALLARI

1-Evreler, değişmez bir şekilde belli bir sıra ile ortaya çıkar. Başka bir ifadeyle evrelerin sırsı değişmez. Zihinsel gelişim yavaş ve aşamalıdır. Bir aşamada elde edilen yaşantılar, sonraki aşamaların temelini oluşturur.

2-Zihinsel gelişim evreleri hiyerarşiktir. Sonraki evre, önceki evrelerin kazanımlarını da içerir.

3-Gelişim oranlarında bireysel farklılıklar görülebilir. Her birey kendine göre gelişim gösterir. Aynı gelişim evresinde bulunan bireyler arasında da gelişim oranları bakımından farklılıklar görülmektedir. Yani okumayı öğrenme yaşı her çocuk da aynı değildir.

4-Gelişim kuramları her evrenin tipik olan gelişim özellikleri vardır. Belirtilen özellikler genel olarak o dönemde karşılaşılan veya kazanılan özelliklerdir. Çocukların % 75 inin gösterdiği gelişim özelliği o dönemin özelliği olarak kabul edilir.