eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > yapı bilgisi, kelimenin yapısı ile ilgili konu anlatımlar

 

                          Ad Çekim Ekleri (İsim Çekim Ekleri)

  Canlı veya cansız, varlık yahut kavramları karşılayan, onlar hakkında konuşmamızı ve yorum yapmamızı sağlayan kelimelere isim (ad) denmektedir. Ne kadar çok isim bilgisine sahipsek çevremizi yorumlamamız ve anlama kabiliyetimiz o denli gelişir. Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Bu özellik ona, çok daha yeni kelime üretebilme gücü vermektedir. Bu özellik bazen de kelimelerin cümledeki durumunu belirtir ya da onları diğer sözcüklere bağlarlar. Yeni bir kelime türetmiyorsa adların sonuna gelerek onları diğer sözcüklere bağlıyorsa bunlara ad çekim ekleri (isim çekim ekleri) denmektedir. Pek çok ek var Türkçede. Burada bahsettiğimiz ekler, bir ada gelmek zorundadır. Bu ekler ada gelerek o kelimenin cümledeki görev ve pozisyonunu belirlemeye yarayacaktır. İsimler tek bir aile değildir. Akrabaları olarak nitelendirebileceğimiz isim soylu kelimeler de mevcuttur. Bunlar; zamir, sıfat, zarf, edat, bağlaç olarak yer almaktadır. Yani bu çekim ekleri, isimlere akraba bu gruba da gelebilmektedir.  Bu ekleri şu şekilde sıralamak mümkün:

·        Çokluk (Çoğul) Eki

·        Hâl (Durum) Ekleri

·        İyelik (Aitlik) Ekleri

·        İlgi (Tamlama) Eki

·        Soru Eki (-mi)

·        Ada ya da Ad Soylu Kelimelere Gelen Ek-Fiil Ekleri

·        Eşitlik Eki (-ce, -ca)

·        Vasıta eki (-le, -la)

Çokluk Eki

Esas görevi, isimleri sayı bakımından çoğaltmaktır. Kelimeler arasında ilgi kurmaz.

·        Dağlar, elbiseler, bardaklar, fikirler...

Özel İsimlere Getirildiğinde:

·        Yarın Ahmetlere gideceğiz. (Aile anlamı katar.)

·        Özgeler bize gelecek. (Aile anlamı katar.)

·        Bu ulus, nice Kemal’ler yetiştirecektir. (Benzerleri anlamı katar.)

·        Sınıftaki Ayşe’ler yanıma gelsin. (Aynı ismi taşıyanları belirtir.)

·        İş kurmak için ta İsviçre’lere gitti. (Abartma anlamı katar.)

·        Türkler, Yunanlar, Urfalılar... (Topluluk kavramı anlamı katar.)

Hâl Ekleri

İsimleri isimlere, edatlara (ilgeçler), eylemlere bağlayarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklerdir.

Belirtme (-i) Hâli:

·        Okul-u boyadılar.

·        Bu kalem-i kim aldı?

·        O-n-u uyardım.

Cümlede fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına yanıt vererek kelimelerin nesne olarak kullanılmasına olanak sağlar.

Yönelme (-e) Hâli:

·        Ev-e dön.

·        Bu akşam ablan-a gel. (Bu iki cümlede de yer bildirme anlamı katmıştır.)

·        Akşam-a bu işi bitirmelisin. (Zaman anlamı katmıştır. Cümlede zarf tümleci olarak kullanım sağlamıştır.) 

·        Koltukları beş bin lira-y-a aldı. (Fiyat anlamı katmıştır.

Bulunma (-de) Hâli:

·        İstanbul-da ne anlamlı günler yaşamışız. (Cümlede dolaylı tümleç olarak kullanılmış.)

·        Akşam sekiz-de burada ol! (Cümlede zarf tümleci olarak kullanılmış.)

·        Evde her şey yerli yerin-de. (Cümlede yüklem olarak kullanılmış.)

Çıkma (-den) Hâli:

·        Volkan ev-den yeni çıktı. (Oradan ayrılma anlamı katmıştır.)

·        Oraya gece-den gitmek daha iyi olacak. (Zaman anlamı katmıştır.)

·        Eşyaları demir-den yapmak gerekiyor. (Bir şeyin neyden yapıldığını anlatmış.)

·        Soğuk-tan eli ayağı donmuştu. (Sebep anlamı katmıştır.)

Yalın Hâli:

İsmin hiç ek almamış hâlidir.

·        Ev, araba, konak, mutfak...

İyelik (Aitlik) Ekleri:

Eklendiği sözcüğün kime ait olduğunu belirten eklerdir. Kelimenin başına “benim, onun, bizim, senin, sizin, onların” zamirleri getirildiğinde cümle içerisinde bulması kolaylaşacaktır. İyelik ekleri, isim tamlamalarında tamlanana gelir.

·        (Senin) silgin.

·        (Benim) odam.

·        (Sizin) suyunuz.

NOT: Türkçede iki tane –i eki vardır. Biri iyelik eki olarak kullanılır diğeri ise belirtme hâl eki olarak.

·        Defter-i bir hayli eskimiş. (Başına ONUN getirilebiliyor. Bu bakımdan iyelik ekidir, diyebiliriz.)

·        Defteri yere düşürmüş. (Burada başına ONUN getiremiyoruz. O hâlde belirtme hâl ekidir.)

İlgi (Tamlama) Eki:

-ın, -in, -un, -ün biçiminde karşımıza çıkmaktadır. İsim tamlamalarında tamlayan eki olarak kullanılmaktadır.

·        Defter-in sayfası (Bu bir isim tamlamasıdır. Defter-in kısmı tamlayan bölümünü oluşturur. -in eki de tamlayan (ilgi) ekidir.)

Soru Eki (-mi) :
Hem isimlere hem de fiillere gelebilen bir ektir.

·        Gidecek miydin? (Fiile gelmiş.)

·        Siz misiniz? (İsme gelmiş.)

Cümleye soru anlamı kattığı gibi pekiştirme anlamı da katar.

·        Güzel mi güzel bir akşam yemeğiydi. (Pekiştirme anlamı katmıştır.)

 Ad Soylu Kelimelere Gelen Ek-Fiil

Ek fiilin görev alanlarından birisi de isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmaktır. Bu ek gelmediği takdirde yüklem olamazlar.

·        Sen iyi bir insan-sın.

·        Bugün her taraf bir başka güzel-dir. (-dir eki çoğu zaman cümlede düşürülebilir. Ancak bu olmadığı anlamına gelmez.)

·        Çok tatlı bir oyuncak-mış.

·        Bu durumda okula gitmeyecek-tir.

·        Çok vicdanlı biri-y-di ya da biri idi. (İki yazım da doğrudur.)

·        Meğer ne kadar cahil-miş-im. (-miş ek-fiil)

·        Kıyafetler ucuz-sa birlikte gidip alalım. (-sa eki ek-fiil.)

NOT: Eğer isme gelen ek fiili olumsuz şekliyle kullanmak istiyorsak “DEĞİL” kelimesi cümleye eklenmelidir.

·        O ben değildim.

Eşitlik Eki:

·        Ben-ce bugün oraya gitmemelisin.

·        Sınıf-ça geziye gitmeliyiz. (Birliktelik, beraberlik anlamı katmış.)

·        Çocuk-ça davranışları yüzünden konuşmuyoruz. (Benzerlik anlamı katmış.)

·        Okulda yüzler-ce kitap var. (Abartma anlamı katmış.)

·        Yaşlı-ca bir amca bankta oturuyordu. (Küçültme anlamı katmış.)

Vasıta Eki:

“-ile” edatı kaynaklıdır. Genel olarak –i düşürülerek kullanılır.

·        Masa ile sandalyeleri şuraya bırakın. (Masayla olarak da yazılır. Bu şekilde yazıldığında gözden kaçıyor. Aman dikkat!)

·        O artık sizin-le-dir.

·        Öğretmenleri-y-le geziye gitmek istiyordu.

·        Annem-le kardeşim bana geldiler.

·        Lodosun etkisi-y-le camlar bir hayli sallandı.

 

 

 

   

s

AD ÇEKİM EKLERİ, İSİM ÇEKİM EKLERİ, ÖZELLİKLERİ (1) (YAPI BİLGİSİ, BİÇİM BİLGİSİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

-Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar.

 

-Cümle içindeki durumlarını belirten

 

-Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren

 

-Yeni adlar türetmeyen eklerdir.

 

İsim soylu sözcüklere gelerek onlara cümlede görev ve anlam kazandıran eklerdir. Sadece isimlerle ilgili olmayıp zamir, sıfat ve zarflarla da ilgili olduğundan isim soylu sözcüklerin sonunda işledik. Bu ekleri şöyle gösterebiliriz.

 

1. Çokluk eki

 

2. Hal ekleri

 

3. İyelik eki

 

4. İlgi eki

 

 

1) Çokluk Ekleri (Çoğul Ekleri)

 

Asıl işlevi isimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirmektir.

 

Kalemler , çantalar , defterler alındı.

 

 

2) Hal Ekleri

 

 

İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz.

 

 

1. – i hal eki (yükleme hali)

 

“Ev – i gördüm.”

 

“Odun – u yardım.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.

 

 

2. – e hal eki (yönelme hali)

 

“Eve gitti.” cümlesinde yer bildirir.

 

“Yaza gelecekler.” cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar.

 

“Beş bin liraya aldım.” cümlesinde miktar bildirerek zarf yapar.

 

“Başbaşa resim çektirmişler.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.

 

Bu ek “ben” ve “sen” şahıs zamirlerine geldiğinde, zamirlerin yapısını değiştirir ve onları “bana”, “sana” şekline çevirir.

 

Bu eki,

 

“Haberi duyunca koşa koşa olay yerine geldi.”

 

“Elindeki taşları oraya buraya rastgele atıyordu.”

 

“Saat üçü beş geçe istasyonda buluşacağız.” cümlelerinde altı çizili eklerle karıştırmayalım. “-e” hal eki fiillerin kök ya da gövdelerine eklenmez.

 

 

3. – de hal eki (bulunma hali)

 

 

“Evde bekliyor.” cümlesinde yer bildirir.

 

“Ayakta bekliyor.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.

 

“3′te gelecek.” cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış.

 

“Onlar gözde insanlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiş ve sıfat yapmış. Elbette bu durumda yapım eki olmuş.

 

“Buralarda saz boyunda otlar biter.” cümlesinde sıfat yapmış ancak yapım eki olmamış.

 

 

4. – den hali (çıkma durumu)

 

 

“Evden çıktı.” cümlesinde yer bildirmiş.

 

“Akşamdan gidelim.” cümlesinde zaman bildirmiş.

 

“Sıradan insanlardı onlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek sıfat yapmış ve yapım eki olmuş.

 

“Senden iyi arkadaş bulamam.” cümlesinde karşılaştırma bildirmiş.

 

“Sıkıntıdan tırnaklarını yerdi.” cümlesinde neden bildirmiş.

 

“Her taraf kağıttan uçaklarla doluydu.” cümlesinde bir şeyin neyden yapıldığını göstermiş.

 

“Birden ayağa fırladı.” cümlesinde durum bildirmiş. Bu tür örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan, eklerin cümle içindeki anlamını kavramaktır.

 

 

5. Yalın hâli: Bu hâl eksizdir.

 

ÖRN: Ahmet, ev…

 

3) İyelik ekleri:

 

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.

 

Örnek: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları…

 

Püf Noktası: İyelik eklerini, ismin başına “benim, onun, bizim, sizin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.

 

Örnek:

 

(Senin) kitabın

 

(Onun) kitabı

 

Kitabı eskimiş. (Onun) Kitabı eskimiş. (oldu öyleyse buradaki “-ı” eki iyelik ekidir.)

 

Kitabı düşürmüş. (Onun) Kitabı düşürmüş. [olmadı öyleyse buradaki “-ı” eki hal ekidir (Belirtme Durumu Eki).]

 

 

4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri):

 

“ın, in, un, ün” biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar.

 

Örnek: kapı-n-ın kol-u , müdür-ün oda-sı

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR”
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<