eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelimede anlam, sözcükte anlam ile ilgili konu anlatımlar

ATASÖZÜ NEDİR ATASÖZÜNÜN TANIMI ATASÖZLERİNİN ÖZELLİKLERİ (2) (KELİMEDE ANLAM) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Uzun deneyimler ve gözlemler sonucu oluşmuş, öğüt verici, kalıplaşmış, söyleyeni belli olmayan özlü sözlere atasözü denir.

 

Atasözleri bir toplumun duygu, düşünce inanç ve kültür yapısını yansıtır. Atasözlerinin kim tarafından ne zaman söylendiği bilinmez. Yani atasözleri anonimdir. Bu sözler topluma mal olmuş, toplum tarafından benimsenmiş ve yüzyılların düşünce ve mantık isteminden geçerek günümüze ulaşmış kısa ve özlü sözlerdir. Atasözleri, bir düşünce açıklanırken ya da savunulurken tanık olarak da gösterilirler.

 

Atasözleri, anonim Türk halk edebiyatının en önemli ürünlerindendir. Türk halkının yaşam biçimini, dünyayı algılayış biçimini, düşünüş tarzını göstermesi bakımından önemlidir. Atasözleri bir yargı bildirir ve atalarımızın geçmişteki tecrübelerini bize taşır. Hemen hepsinde bir öğüt söz konusudur. Genellikle mecaz anlamlıdırlar. Az da olsa gerçek anlamlı atasözleri de vardır.

 

Atasözlerinin Özellikleri

1.  Atasözlerinin söyleyeni belli değildir, atasözleri halkın ortak malıdır.

2. Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden atasözünü oluşturan sözcükler yerine başka sözcükler getirilemez, sözcüklerin sıralanışında da değişiklik yapılamaz.

Örnek

“Damlaya damlaya göl olur. ” atasözünde bulunan “göl” sözcüğünün yerine “havuz” sözcüğünü getiremeyiz. Sözcüklerin yerlerini değiştirip “Göl damlaya damlaya olur.” da diyemeyiz. Atasözlerinin hepsi tamamlanmış bir yargı bildirir. Bu nedenle atasözleri cümle değeri taşır.

 

3. Atasözlerinin birçoğunda mecazlı bir söyleyiş vardır.

Örnek

“Terzi kendi söküğünü dikemez ” atasözü, “İnsanlar başkalarına yaptıkları hizmetleri kendilerine yapamazlar.” anlamını taşır. Bu atasözünün terziyle,  sökükle bir ilgisi yoktur.

 

4. Çok az da olsa gerçek anlam taşıyan atasözleri de vardır.

Örnek

Dost ile ye, iç; alışveriş etme.

Bugünün işini yarına bırakma.

 

5. Atasözlerinin bazıları aynı veya yakın anlamlıdır.

Örnek

Mum dibine ışık vermez.  <=> Terzi kendi söküğünü dikemez.

Körle yatan şaşı kalkar. <=> Üzüm üzüme baka baka kararır. <=> İsin yanına varan is, misin yanına varan mis kokar.

 

6. Atasözlerinin bazıları zıt anlamlıdır.

Örnek

Fazla mal göz çıkarmaz.  => Azıcık aşım, kaygısız başım.

İyilik eden iyilik bulur. => İyilikten maraz doğar.

 

Atasözleri ve Deyimleri Arasındaki Benzerlikler ve Farklılıklar

Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:

1. Çok eski zamanlardan günümüze ulaştıkları için kimin tarafından söylendikleri belli değildir.

2. Kısa ve özlü sözlerdir. Yani az sözcükle çok şey anlatırlar.

3. Kalıplaşmış sözlerdir. Herhangi bir değişikliğe uğramazlar.

4. Genellikle mecaz anlam taşırlar.

 

Atasözleri ile Deyimler Arasındaki Farklar:

1. Atasözleri cümle şeklindeyken, deyimler çoğunlukla söz grubu şeklindedir.

Örnek

İşleyen demir ışıldar. (atasözü)

İki yakası bir araya gelmemek (deyim)

2. Atasözleri tüm zamanlar için ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık durumlar için ve sözü söyleyen kişi ya da kişiler için geçerlidir.

Örnek

“Öfkeyle kalkan zararla oturur” sözü her zaman ve herkes için geçerli olduğu için atasözüdür

“kulak kabartmak” sözü anlık bir durumu bildirdiği için deyimdir.

3. Atasözleri topluma öğüt verirken, deyimler sadece içinde bulunulan durumları bildirir. Yani deyimlerin ders verme özelliği yoktur.

Örnek

“Çobansız koyunu kurt kapar.” sözü ders verdiği için atasözüdür.

“Burnu havada olmak” sözü ise öğüt verme amacı taşımadığı için deyimdir.

 

Özdeyişler ile Atasözleri Arasındaki Farklar:

Özdeyişlerin atasözlerinden farkı söyleyeninin ya da yazanının belli olmasıdır. Özdeyişlerin söyleyeni / yazanı bellidir; atasözleri ise anonimdir, söyleyeni belli değildir. Özdeyişler de tıpkı atasözleri gibi yaşanan olaylardan, gözlemlerden ve deneyimlerden çıkarılan sonuçlara, derslere dayanır.

 

Atasözlerinin Biçim Özellikleri:

 

-Deyimler gibi atasözleri de kalıplaşmıştır. Sözcüklerin yerleri değiştirilmez ve bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez.

 

Örnek:

 

Ak akçe kara gün içindir.

Kız beşikte, çeyiz sandıkta.

 

-Atasözleri kısa ve özlüdür, az sözle geniş bir düşünce ifade edilir.

 

Örnek:

Aç ayı oynamaz.  -  Su yatağını bulur.  -  Baş kes, yaş kesme.  -  Boğaz kırk boğumdur.

Çivi çiviyi söker.

 

-Atasözleri genel olarak bir yargı (cümle) biçiminde kurulmuştur.

 

Örnek:

İt ürür kervan yürür.

İyilik eden, iyilik bulur.

Ölmüş eşek kurttan korkmaz.

Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış.

Kavgada yumruk sayılmaz.

 

-Atasözleri genel olarak geniş zaman kipinin üçüncü tekil kişisiyle ya da emir kipinin ikinci tekil kişisiyle çekimlenmiştir.

 

Örnek:

Önce düşün, sonra söyle.                        (II. tekil kişi emir kipi)

Pilav yiyen kaşığını yanında taşır.           (Geniş zaman kipi, III. tekil kişi)

 

-Atasözlerinde genel olarak uyaklı ve uyumlu sesler ve sözcükler vardır.

 

Örnek:

Pekmezi küpten, kadını kökten al.

Sabreden derviş, muradına ermiş.

Sen dede ben dede, bu atı kim tımar ede?

 

 

Atasözlerinin Anlam Özellikleri

 

-Atasözlerinin bir bölümü gerçek anlamlıdır. Yani atasözünün iletmek istediği düşünceyi onu oluşturan sözcüklerin anlamları düşündürür.

 

Örnek:

Çok yaşayan bilmez, çok gezen bilir.

Allah bilir ama kul da sezer.

Al malın iyisini çekme tasasını.

Bugünün işini yarına bırakma.

At, yiğidin yoldaşıdır.

 

-Atasözlerinin bir bölümü mecaz anlamlıdır. Yani atasözlerinin (bilgi yelpazesi.net) iletmek istediği anlam, sözcüklerin gerçek anlamlarından tamamen bağımsızdır.

 

Örnek:

Mum, dibine ışık vermez.

Altın, eli bıçak kesmez.

Kaynayan kazan kapak tutmaz.

Göç dönüşü topal eşek öne geçer.

Etle tırnak arasına girilmez. 

Eşeği dama çıkartan yine kendi indirir.

 

-Bazı atasözleri ilettiği yargı yönünden karşıtlık ya da çelişki gösterir.

 

Örnek:

İyilik eden iyilik bulur.

                                                                      karşıtlık

İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı.

        

İyi insan lafının üstüne gelir.

                                                              çelişki

İti an çomağı hazırla.

 

-Atasözlerinde ahenk ve söz sanatları da vardır.

 

Örnek:

Alet işler, el övünür.                                   (mürsel-mecaz)

Güvenme varlığa, düşersin darlığa        (tezat-karşıtlık)

Elin ağzı torba değil ki büzesin.              (benzetme)

El eli yıkar, iki elde yüzü yıkar.                  (tekrir)

Dökme suyla değirmen dönmez.           (kinaye)

 

                          DOĞA ile İLGİLİ ATASÖZLERİ ve ANLAMLARI

1.      Her Ağaçtan Kaşık Olmaz: Ağaçlar doğanın birer parçasıdır. Özelliği olan her varlık kendi alanında değerlendirilmelidir.

 

2.    Ağaç Yaprağı ile Gürler: Ağaçlar da doğa da insanlar da yakınları ve yandaşları ile güzeldir.

 

3.    Buğday Başak Verince Orak Pahaya Çıkar (kıymete biner): Kıymeti bilinmeyen bir şeyin ihtiyaç duyulunca kıymete binmesi.

 

4.     Bakarsan Bağ, Bakmazsan Dağ Olur: Nasıl ki bir tarlaya bakılırsa verim alınır, bir iş yeri ya da eşya için de durum bu şekildedir. Özenle bakılıp emek harcandığı takdirde kalitesi ve verimi artacaktır.

 

5.    Ağacı Kurt, İnsanı Dert Yer: Bir kurt ağaca girdiğinde onu içten içe çürütür. İnsanın içine de üzüntü ve dert yerleşirse onu hem ruhsal hem bedensel olarak çürütür.

 

6.    Sel Gider Kum Kalır, Kişi Ettiğini Bulur: Geçici olanlara değil kalıcı olan şeylere, kişilere ya da durumlara önem vermek gerekir. 

 

7.    Rüzgâr Eken, Fırtına Biçer: Rüzgârın ardından gelen fırtına birçok şeyi yok edebilir. Kişiler de zarar verecek şeyler yaparlarsa çok sert tepkilerle karşılaşır ve büyük zararlara uğrarlar.

 

8.     Mart Kapıdan Baktırır; Kazma, Kürek Yaktırır: Mart ayı kandırmayı seven bir aydır. Baharın güzelliğini gösterip bir anda çok soğuk bir havayı yaşatabilir. Bu bakımdan tedarikli olmakta fayda vardır. İnsanlar önceleri tedarikli olmadıkları için bu ayda kazma-kürek saplarını bile yakmak zorunda kalmıştır. Önlem almamızı öğütleyen bir atasözüdür. 

   

 

 

ATASÖZLERİ İLE İLGİLİ DAHA GENİŞ BİLGİ İSTERSENİZ >>>TIKLAYIN<<<

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: