|
|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
FİİL ADLARI, İSİM FİİL, MASTAR, EYLEM ADLARI, ÖZELLİKLERİ (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Dış dünyadaki her varlığın ve her kavramın bir adı olduğu gibi eylemlerin de bir adı vardır.
Eylem kök ve gövdelerine getirilen “-mak (-mek), -ma (-me), -ış (-iş)” ekleri geldikleri eyleme ad verip eylem adı oluştururlar. Eylem adı durumundaki bu sözcüklere ad eylem, isim fiil (mastar) adı verilir.
Örnekler:
Buradan gitmek istiyor.
Bu saatte gitmeye kalkma.
Oraya gidişimiz zor oldu.
Görmekten sonra görülmek, aşkın ikinci kademesiydi.
Gör (fiil kökü) + mek (isim fiil eki)
Mektup yazmak onun için huzur verici bir şeydi.
Ben de sizinle tatile gelmeyi düşünüyordum.
Bağlama çalmayı bu kadar çok seveni hiç görmemiştim.
Programın başlayışı herkesi heyecanlandırdı.
Yanımda oluşunu, bana sarılışını hiç unutamam.
Onun gelişiyle oda bir anda sessizliğe büründü.
Bir gülüşü ile her şeyi değiştirmeyi biliyordu.
MASTAR (İSİM-FİİL) EKLERİ
Türkçede "mastar eki," kelime köklerine eklenerek fiil köklerinin belirli bir kip veya zamanı olmaksızın genel anlamda kullanılmasını sağlayan eklerdir. Mastar ekleri, fiil köklerine eklenerek mastar hâline getirilirler ve bu hâlleriyle fiilin "ne yapmak istendiğini," "ne olduğunu" veya "ne olacağını" ifade ederler. Mastar eki, fiil köküne bağlı olarak değişiklik gösterebilir ve farklı anlamlar kazandırabilir.
Türkçede kullanılan bazı yaygın mastar ekleri şunlardır:
· "-ma/-me" mastar eki: Fiil köküne "ma" veya "me" eklenerek oluşturulan mastar, isim-fiil eki olarak da olumsuzluk eki olarak da kullanılır ve genel olarak bir eylemin yapılıp yapılmadığını belirtirken kullanılır. Örneğin: "okuma" (okumama), "yazma" (yazmıyor). İsim-fiil eki mi yoksa olumsuzluk eki olarak mı kullanıldığını cümlenin tamamını okuyarak anlamdan çıkarabiliriz.
· "-mek, -mak” mastar eki: Git-mek, gör-mek, ye-mek gibi...
· "-iş/-ış/-uş/-üş" mastar eki: Fiil köküne "-iş," "-ış," "-uş" veya "-üş" eklenerek oluşturulan mastar, bir durumun nasıl yapıldığını ifade eder. Örneğin: "yapış" (yapma), "açılış" (açma).
Bu ekler, fiillerin anlamlarını ve kullanım amaçlarını belirginleştirir ve cümlelerde çeşitli yapıların oluşturulmasını sağlar. Türkçe dil bilgisi açısından mastar ekleri, kelime köklerini daha geniş bir bağlamda kullanabilmemize yardımcı olurlar.
NOT: İsim-fiil eklerini aldıkları hâlde bazı sözcükler isim-fiil olarak kalmazlar, tamamen isimleşirler. Böyle kelimeler artık fiilimsi olarak kabul edilmezler çünkü artık isimdirler.
Örnek:
· Uçurtma, dolma, çakmak, ekmek, danışma, dondurma, yemek... Yine uyarımızı yapalım. Bu kelimelerin cümlede nasıl kullanıldığı çok önemli. Son bir örnekle özetlemiş olalım.
· Gelirken ekmek almayı unutma. (Bu cümlede isim olarak kullanılmıştır.)
· Tarlada tohumları ekmek bir hayli vaktimizi aldı. (Bu cümlede ise isim-fiil olarak kullanılmıştır.)
İsim Fiilin Olumsuz Hali:
Yukarıdaki isim fiil eki almış fiilimsilerin başka cümlelerde olumsuz şekilleri de mümkündür. Olumsuzluk eki isim fiil ekinden önce gelir.
Görmemek, görülmemek, yazmamak, gelmeme, çalmama, başlamayış, olmayış, sarılmayış, gelmeyiş, gülmeyiş…
Koyu renkliler olumsuzluk ekidir. Kırmızı renkliler isim fiil ekidir.
NOT: İsim fiil eki aldığı halde ve fiilimsi olma kriterlerine uygun olduğu halde kalıplaşarak bir varlığın adı olan sözcükler vardır. Bunlar fiilimsi olarak kabul edilmezler.
ÖRNEKLER
Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti.
Her gün dondurma yersen çok hasta olabilirsin.
Merak ettiğiniz bilgileri giriş kattaki danışmadan öğrenebilirsiniz.
NOT: Olumsuzluk eki olan “-ma, -me” eki ile isim fiil eki olan “-ma, -me” eki karıştırılmamalıdır.
ÖRNEKLER
Ortalığı toplama görevini kardeşine verdiler. (İsim Fiil Eki)
Bu saatte herkes uyuyor ortalığı toplama. (Olumsuzluk Eki)
NOT: Fiiller gibi çekimlenemeyeceklerini yukarıdaki açıklamada belirtmiştik. Şimdi bunun örneklerle açıklamasını daha da netleştirelim.
ÖRNEKLER
Uyu-mak istiyorduk. (Bu cümledeki fiilimsiye kip eki ve şahıs eki getirmeye çalışalım)
Uyu-mak- yor-uz istiyorduk. ( :) anlamsız olduğunu gördünüz arkadaşlar)
|
|
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
| |||||