eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar

ZAMAN KAYMASI NEDİR FİİLLERDE ANLAM KAYMASI ZAMAN KAYMASI OLAN CÜMLE ÖRNEKLERİ ANLAM KAYMASI OLAN CÜMLE ÖRNEKLERİ (2) (KELİME TÜRLERİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Bir kipin kendi anlamı dışında, bir başka kipin anlamını verecek bir biçimde kullanılmasına eylem kipinde anlam kayması ya da zaman kayması denir.

 

Cümledeki fiilde kullanılan kip ile cümlenin tamamında kullanılan kip farklı ise kayma meydana gelir.

 

Cümlenin tamamında kullanılan kip demek cümlede kastedilen, anlatılmak istenen kip demektir.

 

Kayma olduğu anlayabilmek için 2 HAREKET yapmak zorundasınız:

1. Hareket: Fiilin kipini BUL

2. Hareket: Cümlede kastedilen kipi BUL

Eğer fiilin kipi ile cümlede kastedilen kip FARKLI ise kayma var demektir.

 

Örnekte Görelim:

Dayımlara gidiyorum.

1. Hareket: Fiilin Kipi=>Şimdiki Zaman

2. Hareket: Cümlede kastedilen kip=>Şimdiki zaman

ikisi de AYNI olduğu için KAYMA YOKTUR.

FAKAT

İki gün sonra dayımlara gidiyorum.

1. Hareket: Fiilin Kipi=>Şimdiki Zaman

2. Hareket: Cümlede kastedilen kip=>Gelecek zaman (iki gün sonra diyor)

ikisi de FARKLI olduğu için KAYMA VARDIR.

 

Uyarı: Zaman kaymasının olduğu cümlelerde anlatım bozukluğu YOKTUR. Bu sadece Türkçenin bir söyleyiş zenginliğidir.

 

Zaman Kaymasına Birer Örnek Verelim:

 

Sonunda Fatih İstanbul'u alır.

Fiilin Kipi: Geniş Zaman (alır fiilindeki -r geniş zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (İstanbul Fatih tarafından geçmişte alınmıştır.)

 

Haftaya seni ararım.

Fiilin Kipi: Geniş Zaman (ararım fiilindeki -r geniş zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Gelecek Zaman (Haftaya yani gelecekten söz ediyor.)

 

Şimdi, sen de beni düşünürsün.

Fiilin Kipi: Geniş Zaman (düşünürsün fiilindeki -r geniş zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Şimdiki Zaman (Şimdi yani şu andan söz ediyor.)

 

Şimdi, sen de beni düşünürsün.

Fiilin Kipi: Geniş Zaman (düşünürsün fiilindeki -r geniş zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Şimdiki Zaman (Şimdi yani şu andan söz ediyor.)

 

O, bize her zaman yardım ediyor.

Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (yardım ediyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Geniş Zaman (her zaman diyor.)

 

Henüz üç yaşındayken babasını kaybediyor.

Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (kaybediyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (üç yaşındayken diyor.)

 

Ayakkabı siparişim yarın geliyor.

Fiilin Kipi: Şimdiki Zaman (geliyor fiilindeki -yor şimdiki zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Gelecek Zaman (yarın diyor.)

 

Bu kazak sana çok yakışmış.

Fiilin Kipi: Geçmiş Zaman (yakışmış fiilindeki -mış duyulan geçmiş zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Geçmiş Zaman (DİKKAT! Bu kazak diye gördüğünü söylüyor. Yani Görülen geçmiş zamandır.)

Bu cümlede ikisi de geçmiş zamandır fakat buna aldanmayın çünkü iki tane geçmiş zaman var

 

BURADAN SONRAKİ ÖRNEKLERE DİKKAT!

Buraya kadar haber kipleri kendi arasında kayma yapıyordu. Fakat bundan sonraki örneklerde dilek kipleri haber kiplerine veya dilek kipleri kendi arasında kayma yapacak. Öğrencilerin bu konuda en çok zorlandıkları yere geldik. Örnekleri dikkatlice takip edin.

 

Dün beni arayan Ayşe olacak.

Fiilin Kipi: Gelecek Zaman (olacak fiilindeki -acak gelecek zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Gereklilik Kipi (olacak değil olmalı şeklindedir. Cümlede TAHMİN'de bulunuluyor.)

 

Burayı derhal temizleyeceksin.

Fiilin Kipi: Gelecek Zaman (Temizleyeceksin fiilindeki -ecek gelecek zaman eki)

Cümlede Kastedilen Kip: Emir Kipi (derhal diyerek EMREDİYOR.)

 

Ya Rabbi, sen doğru yoldan ayırma.

Fiilin Kipi: Emir kipi (ayırma fiilindeki kip emir kipidir.)

Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (Dua ediyor. Haşa biz Allahu Teala'ya emredemeyiz. Bu cümlede Allah'tan İSTENİYOR.)

 

Lütfen, ona zarar vermeyin.

Fiilin Kipi: Emir kipi (zarar vermeyin fiilindeki kip emir kipidir.)

Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (zarar verilmemesi İSTENİYOR.)

 

Karnemdeki notlarım 100 olsa.

Fiilin Kipi: Şart kipi (olsa fiilindeki -sa şart kipidir.)

Cümlede Kastedilen Kip: İstek Kipi (notlarının 100 olmasını İSTİYOR.)

 

 

Anlam Kayması Hangi Kipler Arasında Gerçekleşir?

 

 

Görülen Geçmiş Zaman Yerine Geniş Zaman Kullanımı:
- Olayı çözmek için kararlı davranır ve bunu başarır. (davrandı ve başardı olmalı)

Öğrenilen Geçmiş Zaman Yerine Geniş Zaman Kullanımı:
- Sindirella, bir gün kız kardeşlerini ziyarete gider. (gitmiş olmalı)

Şimdiki Zaman Yerine Geniş Zaman Kullanımı:
- Erol Bey, görüşmek isterler. (istiyor olmalı)

Emir Kipi Yerine Geniş Zaman Kullanımı:
- Sabah kalkar, kıyafetlerini hazırlarsın. (kalk ve hazırla olmalı)

Görülen Geçmiş Zaman Yerine Şimdiki Zaman Kullanımı:
- Öğrenir öğrenmez yanına geliyorum. (geldim olmalı)

Gelecek Zaman Yerine Şimdiki Zaman Kullanımı:
- İki hafta sonra yanına geliyorum. (geleceğim olmalı)

Geniş Zaman Yerine Şimdiki Zaman Kullanımı:
- Her dâim yanıma uğruyor. (uğrar olmalı)

Emir Kipi Yerine Gelecek Zaman Kullanımı:
- Bu söylediğimi mutlaka yapacaksın! (yap olmalı)

Gereklilik Kipi Yerine Gelecek Zaman Kullanımı:
- Gözlerindeki hüzün çektiklerinden dolayı olacak. (olmalı)

Görülen Geçmiş Zaman Yerine İstek Kipi Kullanımı:
- Ödevini yapınca kontrol edeyim. (ettim olmalı)

Emir Kipi Yerine İstek Kipi Kullanımı:
- Derslerimize gereken önemi gösterelim. (gösterin olmalı)

Emir Kipi Yerine Gereklilik Kipi Kullanımı:
- Yanıma daha çabuk gelmelisin. (gel olmalı)

 

Şimdiki Zaman Yerine miş’li Geçmiş Zamanın Hikâyesinin Kullanımı:

 

- Ne bakmıştınız? (bakıyorsunuz olmalı)

 

NOT: miş’li geçmiş zamanın eki “-mış, -miş, -muş, -müş”tür. Bunun hikâyesini yapmak için de
bu eklerden sonra “-dı,-di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü” getirilmelidir. Tabii ki bu konu içerisinde bu eklerin fiile geldiğini biliyorsunuz :)

 

 

KONUYU DAHA İYİ

ANLAMAK İSTERSENİZ

AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU

İZLEYEBİLİRSİNİZ.

 

 

Karışık Örnekler:

 

* Günlerden bir gün kasabaya yaşlı başlı bir adam gelir. (Geçmiş zaman yerine)

 

* Merak etme, birazdan gelir. (Gelecek zaman yerine)

 

* Şimdi sen de beni düşünür müsün? (Şimdiki zaman yerine)

 

* Oraya gider, Hamza’yı bulursun. (Emir kip yerine)

 

* Onu yolda görüyor ve selam vermiyor. (Di’li geçmiş zaman yerine)

 

* Ninem, teyzeme bir mektup yazıyor ve beni şikayet ediyor. (Miş’li geçmiş zaman yerine)

 

* Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor. (Geniş zaman yerine)

 

* Ben yarın geliyorum. (Gelecek zaman yerine)

 

* Fatih İstanbul’u alacak ve Osmanlıların Balkanlar’daki varlığı kesinleşecek. (Geçmiş zaman yerine)

 

* Beni arayan Ayşe olacak. (Gereklilik kipi yerine)

 

* Burayı derhal temizleyeceksin. (Emir kipi yerine)

 

* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerine)

 

* Çocuk bir de bakar ki çantası yerine yok. ("bakmış")

 

* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerine: git, gel.)

 

* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerine)

 

* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerine)

 

* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerine)

 

* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)

 

* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)

 

* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerine: yapacak mı?)

 

* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geç­miş yerine: giriştim, satın aldım.)

 

* Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bak­mış.)

 

* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geç­miş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)

 

* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, gö­tür, teslim et.)

 

* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)

 

* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)

 

* “Bu cami de bize Selçuklulardan kalma bir eser olacak.” cümlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmalı) anlamında kullanılmıştır.

 

* “Gelsen de şu işleri birlikte yapsak.” cümlesinde şart kipi, istek anlamında kullanılmıştır.

 

* “Şöyle buyrun efendim!” cümlesinde emir, istek anlamındadır.

 

* “Sizi yarın burada bekliyorum.” cümlesinde “bekliyorum” yüklemi şimdiki zamanla çekimlendiği halde iş “yarın” yani gelecek zamanda yapılacaktır. Öyleyse burada zaman kayması vardır.

 

* “O her gün aynı saatte yola çıkıyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş “her gün” yani geniş zamanda yapılıyor.

 

* “O daha üç yaşındayken babasını kaybediyor.” cümlesinde fiil şimdiki zamanla çekimlenmiş, iş geçmiş zamanda olmuş.

 

* “Bu dilekçeyi sonra yazarsınız.” cümlesinde fiil geniş zamanda çekimlenmiş, iş gelecek zamanda yapılacak.

 

* “Keloğlan’ın yolu bir gün bir kasabaya düşer.” cümlesinde geniş zaman, geçmiş zaman yerine kullanılmış.

 

* Ödevimi yarın bitiriyorum. (-ecek)

 

* Bu öğrence her yıl okul birincisi oluyor. (-r)

 

* Kasabamızın kışları soğuk geçiyor. (-r)

 

* Bir gün adam kapısına dayanır. (-mış)

 

* O adamı bulup bana getireceksiniz. (getirin)

 

* Bu sınıf çok değişmiş.  (değişti)

 

* Mehmet soruyu bilemedi, dersine çalışmamış olacak. (olmalı)

 

* Çocuğun üstünü başını giydirip bana getirirsiniz. (giydirin)

 

* En geç yarın bana bu kitabı getirmelisin. (getir)

 

KONUYU DAHA İYİ

ANLAMAK İSTERSENİZ

AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU

İZLEYEBİLİRSİNİZ.

 

 

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR”
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<