Mesnevi Nedir, Mesnevi Nazım Şekli Nedir? Türk Edebiyatında Mesnevi Türü

Mesnevi, divan edebiyatında önemli bir yer tutan nazım biçimidir. Mesnevilerin bazı özellklerini şu şekilde belirtebiliriz:

1.      Mesnevi, her beytinin kendi arasında uyaklı olduğu ve aruzun kısa kalıplarıyla yazılan bir nazım şeklidir.

2.      Mesnevilerin yazımı kolay olduğu için genellikle uzun hikâyeler bu biçimde yazılmıştır.

3.      Bu yapıtlarda genellikle savaş, aşk, tarihî olaylar, din ve tasavvuf, şehrin güzellikleri ve mizah gibi konular işlenir.

4.      Olaylar masal havasında anlatılır ve mesneviler, divan edebiyatında günümüzdeki roman ve hikâyenin yerini tutar.

5.      Mesnevi biçimindeki eserlerin beyit sayısı sınırsızdır ve her beyit kendi arasında kafiyelidir (aa, bb, cc, dd...).

6.      Aruzun kısa kalıplarıyla yazılan mesnevilerde konu birliği esastır ve beyitler arasında konu bütünlüğü sağlanır.

7.      Bu biçim İran edebiyatında ortaya çıkmış olup Türk ve İslâm edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

8.      Türk edebiyatında bilinen ilk mesnevi ise Kutadgu Bilig'dir.

9.      Halk hikâyelerinden farklı olarak mesneviler sadece şiir şeklinde yazılır ve söyleyenin belli olduğu eserlerdir.

10. Beş mesnevinin bir araya gelmesine "hamse", beş mesnevi yazan şairlere de “hamse şâiri ya da hamsenüvis” denir.

11. Mesnevi aruz vezninin kısa kalıplarıyla yazılmıştır; en sık kullanılan kalıplar şunlardır:

·        mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün

·        mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün

·        fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün

·        Fe’ilâtün Fe’ilâtün Fe’ilün

Mesnevinin Bölümleri

Mesnevi, Türk edebiyatının önemli bir türüdür ve belirli bölümlerden oluşur.  Bir mesnevinin bölümleri şunlardır:

1. Besmele: Mesnevinin başında yer alan ve genellikle Allah'ın adıyla başlanan kısa bir ifadedir.

2. Dibâce: Mesnevinin ön sözüdür. Burada genellikle eserin yazılış amacı, içeriği ve yazarın düşünceleri hakkında bilgiler verilir. Dibâce, manzum veya mensur olabilir.

3. Tevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğü anlatılır. Bu bölümde genellikle İslâm inancının temel prensipleri vurgulanır.

4. Münacaat: Allah'a yalvarış ve yakarışlarda bulunulan bölümdür. Yazarın dua ettiği veya Allah'a seslendiği kısımdır.

5. Naat: Hz. Muhammed'in övüldüğü bölümdür. Peygamberin faziletleri, yaşamı ve örnek şahsiyeti bu bölümde işlenir.

6. Miraciye: Miraç olayının anlatıldığı bölümdür. Peygamberin göğe yükselişi ve bu olayın önemi üzerine detaylar verilir.

7. Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halifenin övüldüğü bölümdür. Dört halife dışında dönemin büyükleri de övgüye değer bulunabilir.

8. Medhiye: Yapıtın sunulacağı kişiye övgülerin yer aldığı bölümdür. Genellikle eserin bağlı olduğu kişi veya kuruluşa teşekkür edilir.

9. Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeninin belirtildiği bölümdür. Yazarın eseri kaleme alma amacı ve motivasyonu burada açıklanır.

10. Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun ele alındığı ana bölümdür. Burada genellikle hikâye, öykü veya konu işlenir.

11. Hatime: Mesnevinin sona erdiğini belirten bölümdür. Genellikle eserin sona erdiği ve okuyucuya veda edildiği kısım olarak bilinir.

Türk Edebiyatında Mesnevileri ile Bilinen Sanatçılar

Türk edebiyatında mesnevileriyle ün kazanmış birçok şair bulunmaktadır. Bunlar arasında;

·        Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" eseri,

·        Mevlâna'nın meşhur eseri "Mesnevi",

·        Şair Fuzuli’nin "Leyla ile Mecnun" ve "Beng ü Bade" mesnevisi,

·        Şeyh Galip'in "Hüsn ü Aşk" eseri,

·        Şeyhî'nin "Harname" ve "Hüsrev ü Şirin" mesnevileri,

·        Ahmedî'nin "Cemşid ü Hurşid" ile "İskendername"si,

·        Süleyman Çelebi'nin "Vesilet’ün Necat" mesnevisi,

·        Âşık Paşa'nın "Garipname" eseri,

·        Nabî'nin "Hayrabat", "Hayriyye" ve "Surname" eseri,

·        Yunus Emre'nin "Risaletü’n Nushiye"si,

·        Gülşehri'nin "Mantıku’t Tayr"ı,

·        Şeyyad Hamza'nın "Yusuf-u Züleyha" eserleri mesnevi sanatçıları ve eserlerine örnek teşkil etmektedir.

Ayrıca Bâki, Nef’i, Nedim gibi önemli şairler de mesnevileriyle tanınmışlardır. Bu şairlerin eserleri, Türk edebiyatının zengin mirası içinde önemli bir yere sahiptir ve kültürel açıdan büyük bir değer taşımaktadır.

Hamse Nedir? Hamse Sahibi Sanatçılar

Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle oluşan bir yapıta hamse denir. Hamse sahibi olan şairler de "hamsenüvis" olarak adlandırılmaktadır. Bu terim edebiyatta, Genceli Nizami'nin eserleriyle ortaya çıkmıştır. İslâm edebiyatının ilk hamse yazarı olan Nizami Gencevi (Genceli Nizami), 12. yüzyılda yaşamış önemli bir şairdir.

Nizami Gencevi'nin hamsesini oluşturan mesneviler ise şunlardır: Mahzenül Esrar, Hüsrev ü Şirin, Leyla ile Mecnun, İskendername, Heft Peyker. Bu mesneviler; Türk, İran ve Arap şairler tarafından çeşitli yüzyıllarda defalarca yazılmıştır.

Türk edebiyatında ilk hamse sahibi şair ise Çağatay sahasından Ali Şir Nevai'dir ve 15. yüzyılda yaşamıştır. Anadolu sahasında ise ilk hamse sahibi şairler Hamdullah Hamdi ve Behişti'dir, ayrıca Taşlıcalı Yahya ve Nevizade Atayi'nin de hamseleri bulunmaktadır.

Örnek Mesnevi Beyitleri

...

Duyup ol berk-i sâmân ya'nî

Leylî Gazabnâk eylemiş Kays'a tecellî

Demiş etdünse feryadı ferâmûş

Gerekmez bana artık gûş u mengûş 

                                                             ...                                                       

                                                         (Şeyh Gâlip)

...

Çü gördüm nakş-ı Erjeng oldı sahra
Edüp bir nice rengîn şi’r peyda

Kadem basdum izâr-ı mihr ü mâha
Ki tâ erdüm cenâb-ı Pâdişâha

Yüzüm sürüp çemenler gibi hâke
Du’âlar eyledüm ol zât-ı pâke

Oluban bîd bergi gibi lerzân
Nihâl-i erguvan-veş derledüm kan

                                                             ...                                             

                                                    (Hayalî Bey)