Tuyuğ Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Tuyuğ Örnekleri

Divân edebiyatının nazım biçimlerinden biri olan tuyuğ, dört dizeden oluşur ve genellikle rubai tarzında kafiyelenir (aaxa). Ancak bazı tuyuğlarda aaaa şeklinde bir kafiyeleniş de görülebilir. Bu tür tuyuğlara musarra tuyuğ denir ve genellikle lirik bir tarz taşırlar.

Rubai ile arasındaki belirgin farklardan biri, tuyuğların cinaslı kafiye kullanımı ve aruz ölçüsünün yalnızca failatün/failatün/failün kalıbıyla yazılmasıdır. Konu bakımından bir sınırlama bulunmayan tuyuğlar; aşk, aşk acısı ve şarap gibi temaları işler.

Türklerin Divân edebiyatına kazandırdığı bu özgün nazım biçimi, şekil ve konu bakımından mâninin aynısıdır ve mâniler gibi bağımsız dörtlükler hâlinde yazılır. Genelde şairler tuyuğlarda mahlas kullanmazlar. Tuyuğ, ilk olarak 14. yüzyılda görülmeye başlamış olup bu türün kurucusu Kadı Burhaneddin olarak kabul edilir.

Seyyid Nesimi, Ali Şir Nevai, İvazpaşazade Ata’i ve Sultan İskender Şirazi gibi şairler, tuyuğ nazım biçiminde verdikleri eserlerle bilinirler.

Tuyuğ Özellikleri

1.      Divân edebiyatına Türklerin özgün katkılarından biri olan tuyuğ, kendine has yapısıyla dikkat çeker.

2.      Kafiye düzeni aaxa, xaxa veya aaaa şeklinde olabilir, bu yönüyle mâniyi andırır.

3.      Tuyuğlar genellikle aruz ölçüsünün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla yazılır ve dört dizeden oluşur.

4.      Tuyuğlarda cinaslı kafiye sıkça kullanılır.

5.      Her bir tuyuğ, mâni ve rubaide olduğu gibi derin ve önemli bir fikir ifade etmeye çalışır.

6.      Bu nedenle tuyuğ yazmak, ustalık gerektiren bir sanattır. Mahlassız olarak yazılan bir şiirdir türüdür.

7.      Tuyuğ nazım şeklinin ustaları arasında Kadı Burhaneddin ve Nesimî öne çıkar. Onların eserleri, bu türün en güzel örneklerini oluşturur ve tuyuğun Divân edebiyatındaki yerini pekiştirir.

Tuyuğ Örnekleri

Örnek 1

Işkın odına gönül pervânedür
Tâkatüm yoh bilmezem pervâ nedür
Fursat olınca gönül sen yanadur
Âşıkun âyîni budur ya nedür

                                (Seyyid Nesimî)

Örnek 2

Dilberün işi itâb u nâz olur
Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr it tahammül kıl ona
Yâra irişmek işi az az olur

                        (Kadı Burhaneddin)

Örnek 3

Âlemi yüzün gülistan eylemiş

Bülbülü sermest ü hayran eylemiş

Amberin zülfün perişan eylemiş

Mahını ebrinde pinhan eylemiş

Günümüz Türkçesiyle:

Senin yüzün âlemi gül bahçesi eylemiş

Bülbülü kendinden geçirip hayran eylemiş

Saçlarının kokusu perişan etmiş

Bulut ayı kapatıp gizlemiş

Örnek 4

Bîvefâ dünyâdan usandı gönül

Yoh dedi dünyayı yoh sandı gönül

Düştü aşkın oduna yandı gönül

Vahdetin kand âbına bandı gönül

                                          (Nesimî)

Günümüz Türkçesiyle:

Vefasız dünyadan usandı gönül

Yok dedi dünyayı yok saydı gönül

Düştü aşkın ateşine yandı gönül

Birliğin şeker suyuna gönül batıp çıktı.

Tuyuğ ve Rubai Arasında Fark Nedir?

Tuyuğ ve Rubai, birbirine oldukça benzeyen edebî formdur. Ancak aralarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Tuyuğ ve rubai arasındaki temel farklar:

q Tuyuğ yalnızca aruz vezninin "failatün – failatün – failün" kalıbıyla yazılırken rubai tam 24 farklı aruz kalıbıyla yazılabilmektedir. Bu durum, rubainin çok daha geniş bir vezin yelpazesine sahip olduğunu göstermektedir.

q Ayrıca tuyuğlarda genellikle cinaslı kafiye tercih edilir. Bu, kelimelerin ses benzerlikleri üzerinden anlam oyunları kurularak okuyucuya farklı bir estetik zevk sunulmasını sağlar. Rubailerde ise bu tür bir zorunluluk yoktur ve farklı kafiye düzenleri kullanılabilir.