Eğitim Öğretim İle İlgili Belgeler > Konu Anlatımlı Dersler > Matematik Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar

FONKSİYONLAR, FONKSİYONLARIN ÇEŞİTLERİ, FONKSİYONLARIN ÖZELLİKLERİ (KISA ANLATIM) İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR (MATEMATİK KONU ANLATIM)

A. TANIM

A ¹ Æ ve B ¹ Æ olmak üzere, A dan B ye bir b bağıntısı verilmiş olsun. A nın her elemanı B nin elemanlarıyla en az bir kez ve en çok bir kez eşleniyorsa bu bağıntıya fonksiyon denir. Fonksiyonlar f ile gösterilir.

" x Î A ve y Î B olmak üzere, A dan B ye bir f fonksiyonu f : A ® B ya da x ® f(x) = y biçiminde gösterilir.

Yukarıda A dan B ye tanımlanan f fonksiyonu

f = {(a, 1), (b, 1), (c, 2), (d, 3)}

biçiminde de gösterilir.

* Her fonksiyon bir bağıntıdır. Fakat her bağıntı fonksiyon olmayabilir.

* Görüntü kümesi değer kümesinin alt kümesidir.

* s(A) = m ve s(B) = n olmak üzere,

      I) A dan B ye n^m tane fonksiyon tanımlanabilir.

     II) B den A ya mⁿ tane fonksiyon tanımlanabilir.

    III) A dan B ye tanımlanabilen fonksiyon olmayan bağıntıların sayısı 2^{m . n} – n^m dir.

*  Grafiği verilen bir bağıntının fonksiyon olup olmadığını anlamak için, y eksenine paralel doğrular çizilir. Bu doğrular fonksiyonun belirttiği eğride en az bir ve en çok bir noktayı kesiyorsa verilen bağıntı x ten y ye bir fonksiyondur.

B. FONKSİYONLARDA DÖRT İŞLEM

f ve g birer fonksiyon olsun.

      f : A ® IR

     g : B ® IR

olmak üzere,

I) f ± g: A Ç B ® IR

   (f ± g)(x) = f(x) ± g(x)

II) f . g: A Ç B ® IR

    (f . g)(x) = f(x) . g(x)

III)

C. FONKSİYON ÇEŞİTLERİ

1. Bire Bir Fonksiyon

Bir fonksiyonda farklı elemanların görüntüleri de farklıysa fonksiyon bire birdir.

"x₁, x₂ Î A için, f(x₁) = f(x₂) iken

x₁ = x₂ ise f fonksiyonu bire birdir.

*  s(A) = m ve s(B) = n (n ³ m) olmak üzere,

    A dan B ye tanımlanabilecek bire bir fonksiyonların sayısı

2. Örten Fonksiyon

Görüntü kümesi değer kümesine eşit olan fonksiyonlara örten fonksiyon denir.

*  f : A ® B

    f(A) = B ise, f örtendir.

*  s(A) = m olmak üzere, A dan A ya tanımlanabilen bire bir örten fonksiyonların sayısı

    m! = m . (m – 1) . (m – 2) ... 3 . 2 . 1 dir.

3. İçine Fonksiyon

Örten olmayan fonksiyona içine fonksiyon denir.

*  İçine fonksiyonun değer kümesinde eşlenmemiş eleman vardır.

*  s(A) = m olmak üzere, A dan A ya tanımlanabilen içine fonksiyonların sayısı m^m – m! dir.

4. Birim (Etkisiz) Fonksiyon

Her elemanı kendisine eşleyen fonksiyona birim fonksiyon denir.

     f : IR ® IR

     f(x) = x

birim (etkisiz) fonksiyondur.

*  Birim fonksiyon genellikle I ile gösterilir.

5. Sabit Fonksiyon

Tanım kümesindeki bütün elemanları değer kümesindeki bir elemana eşleyen fonksiyona sabit fonksiyon denir.

*  "x Î A ve c Î B için

     f : A ® B

     f(x) = c

fonksiyonu sabit fonksiyondur.

*  s(A) = m, s(B) = n olmak üzere,

    A dan B ye n tane sabit fonksiyon tanımlanabilir.

6. Çift ve Tek Fonksiyon

f : IR ® IR

f(– x) = f(x) ise, f fonksiyonu çift fonksiyondur.

f(– x) = – f(x) ise, f fonksiyonu tek fonksiyondur.

*  Çift fonksiyonların grafikleri Oy eksenine göre simetriktir.

*  Tek fonksiyonların grafikleri orijine göre simetriktir.

D. EŞİT FONKSİYON

     f : A ® B

    g : A ® B

"x Î A için f(x) = g(x) ise, f fonksiyonu g fonksiyonuna eşittir.

E. PERMÜTASYON FONKSİYONU

     f : A ® A

olmak üzere, f fonksiyonu bire bir ve örten ise, f fonksiyonuna permütasyon fonksiyon denir.

A = {a, b, c} olmak üzere, f : A ® A

f = {(a, b), (b, c), (c, a)}

fonksiyonu permütasyon fonksiyon olup

biçiminde gösterilir.

F. TERS FONKSİYON

f fonksiyonu bire bir ve örten ise, f nin tersi olan f ^{– 1} de fonksiyondur.

*  Uygun koşullarda, f(a) = b * f ^{– 1}(b) = a dır.

*  f : IR ® IR, f(x) = ax + b ise,

* 

*  (f ^{– 1}) ^{– 1} = f dir.

*  (f ^{– 1}(x)) ^{– 1} ¹ f(x) tir.

*>  y = f(x) in belirttiği eğri ile y = f ^{– 1}(x) in belirttiği eğri y = x doğrusuna göre simetriktir.

*  B Ì IR olmak üzere,

    f(x) = ax² + bx + c  ise,

*  B Ì IR olmak üzere,

   f(x) = ax² + bx + c  ise,

G. BİLEŞKE FONKSİYON

1. Tanım

      f : A ® B

    g : B ® C

olmak üzere, gof : A ® C fonksiyonuna f ile g nin bileşke fonksiyonu denir ve g bileşke f diye (bilgi yelpazesi. com) okunur.

(gof)(x) = g[f(x)] tir.

2. Bileşke Fonksiyonun Özelikleri

I) Bileşke işleminin değişme özeliği yoktur.

   fog ¹ gof

II) Bileşke işleminin birleşme özeliği vardır.

    fo(goh) = (fog)oh = fogoh

III) foI = Iof = f

    olduğundan I(x) = x fonksiyonu bileşke işleminin birim (etkisiz) elemanıdır.

IV) fof ^{– 1} = f ^{– 1}of = I

    olduğundan f nin bileşke işlemine göre tersi f ^{– 1} dir.

V) (fog) ^{– 1} = g ^{– 1}of ^{– 1} dir.

KAPALI FONKSİYON FORMÜLÜ TANIMI ÖZELLİKLERİ TÜREVİ

F(x, y) = 0 biçimindeki fonksiyona kapalı fonksiyon denir.

Kapalı fonksiyonun türevi alınırken

F(x, y) = 0 kapalı fonksiyonunda her iki tarafın x e göre türevi alınır. Bulunan ifadede

yalnız bırakılır.

F(x, y) = 0 kapalı fonksiyonunda

eşitliği kullanılarak daha pratik yoldan türev alınır.

F kapalı fonksiyonunda y sabit kabul edilip x e göre alınan türevdir.

F kapalı fonksiyonunda x sabit kabul edilip y ye göre alınan türevdir.

ÖRNEK:

CEVAP:

Cevap:B Şıkkı