Ekler	Örnekler
-leyin,-layın	Sabah-leyin,akşam-leyin
-ce,-ca	Gizli-ce,usul-ca
-çe-,ça	Çok-ça,yavaş-ça
-ken	Er-ken
-tan,-ten,-den,-dan	Sabah-tan,erken-den
-ın,-in	Kış-ın,yaz-ın

 

 

Addan Zarf Yapan Ekler

  Adından da anlaşılacağı üzere bir ekin isimden zarf yapabilmesi için sözcüğün kökünün isim olması gerekmektedir. Kök, isim olacak; gelen ek sayesinde cümlede zarf görevine bürünecek. Bunu anlayabilmemiz için zarfın ne olduğunu bilmemiz oldukça önemlidir. Zîra diğer türlü konu havada kalır.

Zarf (Belirteç) Nedir: Sıfatların, fiillerin, fiilimsilerin ya da kendi türünden olan sözcükleri türlü yönlerden (yer, yön, zaman, durum, miktar, soru) etkileyerek onları belirten bazen de derecelendiren kelimelere zarf denmektedir. Bir cümlede zarfı bulmak istiyorsak soruları yükleme yöneltiriz. Genel bir kanı olarak “sorular fiile sorulur” şeklinde yorumlar mevcuttur. Ancak örnekler incelendiğinde yüklemi isim olan cümlelerde de zarfı bulmak için soruları yükleme sormaktayız. O hâlde zarfı bulmak için soruları yalnızca fiile sormuyoruz. Yükleme soruyoruz.

ÖRNEKLER:

·         Dün hava çok soğuktu.  

Bu cümlenin yüklemi “soğuktu” kelimesidir. Fiil de değildir. Zarfı bulmak için sorumuzu soralım: “Ne zaman soğuktu?” “Dün” bu kelime, zarftır. Yukarıda bahsettiğimiz konuyu böylece örneklendirmiş olduk. Gelelim diğer örneklerimize.

·         Derslerimize çok çalışmalıyız.

Bu cümlenin yüklemi “çalışmalıyız”. Sorumuzu yöneltelim: “Ne kadar çalışmalıyız?” “Çok” Yükleme sorduğumuz soruya cevap aldık. Yani çok kelimesi zarftır.

·         Alışveriş yapmak için dışarı çıktı.

Bu cümlede yüklem “çıktı” kelimesidir. “Nereye çıktı?” “Dışarı” Yine yükleme sorduğumuz soruya cevap aldık. Bundan dolayı dışarı sözcüğü, zarftır.

Zarf bulmayı öğrendiğimize göre isimden zarf olma durumu nedir, detaylandıralım. Bunu yapabilmek için bazı eklere ihtiyaç duyar. Bu, gösterdiğimiz tabloda mevcuttur. Bu ekler sayesinde kökü isim olan bir kelimeyi zarfa dönüştürmek mümkün olmaktadır.

ÖRNEKLER:

q  Sabahleyin okula gidiyorum.  Altı çizili kelimenin kökü “sabah”tır. Aslında isimdir. Ancak getirdiğimiz -leyin eki sayesinde cümlede zarf olmuştur. Sağlamasını da yapalım hep birlikte. Sorumuzu soralım yükleme: “Ne zaman gidiyorum?” “Sabahleyin” Gördüğünüz gibi cümlede artık zarf (belirteç) görevini üstlenmektedir.

 

q  Kışın Uludağ’a tatile gitmek istiyorum. Yine altı çizili olan kelimemizi inceleyelim. Sözcüğün kökü, “kış”tır. İsim köktür. Sözcüğe getirdiğimiz -ın eki sayesinde cümlede zarf konumuna getiriyoruz. Emin olmak için zarf mı değil mi kontrol edelim. “Gitmek istiyorum.” “Ne zaman?” “Kışın” Yükleme sorduğumuz soruya cevap alabildiğimize göre artık bu kelime ZARF’TIR. İşte getirdiğimiz bu eklere İSİMDEN ZARF YAPAN EKLER denmektedir. 

 

YAPIM EKLERİ (ÖZET ANLATIM)

 

İsim ve fiillerin kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir.

 

Burada kök sözünü de açıklamakta fayda var.

 

Kök:

 

Yapım eki almamış kelimelere kök denir.

 

Bir sözcüğün anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan en küçük parçasıdır.

 

Köklerde yapım eki bulunmaz, ancak çekim eki bulunabilir.

 

Örnek:

 

"Ağaçlarımız" sözcüğünde "ağaç", sözcüğün, anlamlı ve parçalanamayan en küçük parçasıdır. "lar" çokluk ekidir; yani isim çekim ekidir. "-(ı)-mız" eki iyelik ekidir; yani isim çekim ekidir.  Öyleyse bu sözcük yapım eki almamıştır, kök hâlindedir.

 

 

Kökler iki türde bulunur:

 

İsim kökleri ve fiil kökleri.

 

"Baktı" sözcüğündeki kök "bak-" fiil kökü; "tuzluk" sözcüğünün kökü olan "tuz" isim köküdür. Sözcüğün köküyle, ek aldıktan sonraki şekli arasında mutlaka bir anlam ilgisi olmalıdır.

 

"Balıkçılık" kelimesinin ek ve köklerine "balık-çı-lık" şeklinde ayrılır. Yoksa "balık" kelimesi bölünüp de köküne "bal" denemez. Çünkü "bal" kelimesi ile "balık" kelimesi arasında anlamca bağlantı yoktur.

 

 

Gövde:

 

Sözcüğün yapım eki aldıktan sonraki durumuna gövde denir.

 

Bir sözcük birden çok yapım eki alabilir.

 

İlk yapım eki köke diğerleri gövdeye eklenir.

 

 

Çekim Ekiyle Yapım Ekinin Farkları:

 

Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamında bir değişiklik yapmaz; yapım ekleri ise anlamı, köke bağlı olmak şartıyla, değiştirir.

 

Örnek: "Kitabı aradım." cümlesindeki "kitap sözcüğü "sayfalardan oluşan ve okunan nesne" anlamındadır. "-i" hâl ekini alarak "kitabı" şekline geldiğinde de anlamı değişmemektedir.

 

"Kitapçı aradım." cümlesinde ise "sayfalardan oluşan ve okunan nesne" olan "kitap" sözcüğü "-cı" yapım ekini alarak bu anlamını yitirmiş, "kitap satılan yer" anlamına gelmiştir. Yani "kitap"la bir anlam ilgisi vardır; ama yeni bir sözcük oluşmuştur.

 

 

Çekim ekleri bir sözcüğe yapım ekinden sonra eklenir. Yani önce yapım ekleri, sonra çekim ekleri gelir. İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır.

 

Yapım Ekleri Aşağıdaki Gibi Dörde Ayrılır:

 

1. İsimden İsim Yapan Ekler

 

İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni isimler türeten eklerdir. Ancak bu sözcükler sıfat, zarf gibi görevlerde de kullanılabilir.

 

Örnek:

 

"Kira-lık ev vardır.

 

"Su-lu yemekleri çok sever."

 

"İş-siz insanlara yardım-cı oluyordu."

 

"Büyüyünce futbol-cu olacakmış"

 

"Sınıflara üç-er kişi alalım."

 

 

2. İsimden Fiil Yapan Ekler

 

İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türeten eklerdir.

 

Örnek:

 

"Bahçedeki çiçekleri su-la-dı."

 

"Hastamız nihayet düz-el-di."

 

"Arabanın çamurluğu eğri-l-di."

 

"Dudağın kan-a-mış."

 

"Çocuğunu görünce gözleri yaş-ar-dı."

 

"Kulağına ne fıs-ıl-dadı?"

 

"Bugün çok gec-ik-tin"

 

"Sonbaharda yapraklar sar-ar-ır."

 

 

3. Fiilden İsim Yapan Ekler

 

Fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan isim türeten eklerdir. Bunlar da cümlede sıfat, zarf görevlerinde (bilgi yelpazesi.net) kullanılabilir.

 

Örnek:

 

"Otobüs dur-ak-ları yenileniyor."

 

"Ders çalış-mak için istek gerekir."

 

"Asırlardır bir yığ-ın dertle uğraşıyoruz."

 

"Evrenin mayası sev-gi değil midir?"

 

"Senin alın-gan olduğunu unutmuşum."

 

"Dalgıçlar bat-an gemiyi arıyor."

 

"Oku-yucu eserin kalitesini bilir."

 

"Yaz-ı yaz-mak-ta ustalaşmıştı."

 

"Artık elektriklerde kes-inti olmayacak."

 

"Bu dağlar arsında geç-it var mı?"

 

 

4. Fiilden Fiil Yapan Ekler

 

Fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni fiiller türeten eklerdir.

 

Örnek:

 

"Masadan düşen vazo kır-ıl-dı."

 

"Kurşun sesiyle ortalık kar-ış-tı."

 

"İnşaatı iki yılda bit-ir-di."

 

"Küçük köpek, konuklara sal-dır-dı."

 

"Bakkaldan kendine gazete al-dır-t-tı."

 

"Bahçedeki çiçekleri kop-ar-mışlar."

 

"Savcı bütün dosyaları incele-t-ti."

 

ÇEKİM EKLERİ (ÖZET OLARAK)

 

 

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ:

 

1) Çokluk Eki:

 

İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.

 

Örnek: elmalar,çocuklar ,öğrenciler.

 

 

2) Hal Ekleri:

 

- i,-e,-den,-de ekleridir.

 

Örnek:

 

Kitabı ver (belirtme hali)

 

Yola bak (Yönelme hali)

 

Evden geliyorum (Çıkma hali)

 

Sende kaldı (Bulunma hali)

 

Uyarı: Çekim eki sıfat yaparsa yapım eki olur:

 

Örnek:

 

Sıradan insanlarla işim olmaz.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

Bunlar gözde çocuklardır.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

Sudan sebeplerle yanıma gelme (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

 

 

3) İyelik ekleri:

 

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.

 

Örnek: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları…

 

Püf Noktası: İyelik eklerini, ismin başına “benim, onun, bizim, sizin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.

 

Örnek:

 

(Senin) kitabın

 

(Onun) kitabı

 

Kitabı eskimiş. (Onun) Kitabı eskimiş. (oldu öyleyse buradaki “-ı” eki iyelik ekidir.)

 

Kitabı düşürmüş. (Onun) Kitabı düşürmüş. [olmadı öyleyse buradaki “-ı” eki hal ekidir (Belirtme Durumu Eki).]

 

 

4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri):

 

“ın, in, un, ün” biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar.

 

Örnek: kapı-n-ın kol-u , müdür-ün oda-sı

 

 

5) Eşitlik Eki:

 

“-ca,-ce” biçimindedir.

 

Örnek:

 

Sence bu doğru mu?

 

Çocukça davranma

 

 

6) Ek eylem Ekleri:

 

İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir.

 

Örnek: iyi-y-im, iyi-sin, iyi-dir, iyi-y-iz, iyi-siniz, iyi-dirler, iyi-y-miş, iyi-y-se

 

 

B)FİİL ÇEKİM EKLERİ

 

1)Zaman ekleri (Bildirme Kipleri):

 

Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.

 

Örnek:

 

gel-miş (Duyulan geçmiş zaman)

 

oku-du (görülen geçmiş zaman)

 

gid-i-yor (şimdiki zaman)

 

yat-acak (Gelecek geçmiş zaman)

 

al-ı-r (Geniş geçmiş zaman)

 

 

2)Dilek kipleri:

 

Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için getirilen kip ekleridir.

 

Örnek:

 

Gider-se-m gelmem (Dilek-şart kipi)

 

Biraz daha oturayım (istek kipi)

 

Ders çalışalım (istek eki)

 

Artık git-meli-y-im (Gereklilik kipi)

 

Bunları da oku-sun (Emir eki)

 

Dışarı çıkın (Emir eki)

 

 

3)Şahıs Ekleri:

 

Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. Fiillerde kip eklerinden (bilgi yelpazesi.net) sonra gelirler.

 

Örnek: Geliyor-um, çalışmalı-sın, yaptı- okusa-k , üzülür-üz koşacak-sınız yürüdü-ler

 

Yorumlar .... 9. **Yorum** ->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm  ->Yazan: Buse. Er  8. **Yorum** ->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM... ->Yazan: sıla 7. **Yorum** ->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:). ->Yazan: kara48500.. 6. **Yorum** ->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim. ->Yazan: Tuncay. 5. **Yorum** ->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık.  ->Yazan: efe . 4. **Yorum** ->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun  ->Yazan: rabia.. 3. **Yorum** ->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim  ->Yazan: pınar.. 2. **Yorum** ->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor ->Yazan: ESRA.. 1. **Yorum** ->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim.  ->Yazan: Hasan Öğüt. >>>YORUM YAZ<<< Adınız: Yorumunuz: