eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > cümlede anlam ile ilgili konu anlatımlar

 

CÜMLE (TÜMCE) NEDİR?

Türkçede "cümle", anlamı belli bir düşünceyi ya da bir olayı ifade eden bir dil birimidir. Cümleler; iletişim kurmamızı sağlayan en temel yapı taşlarıdır ve düşüncelerimizi, duygularımızı, bilgilerimizi, isteklerimizi ve anlatılarımızı başkalarına aktarmamızı sağlar.

·         Türkçede cümleler mutlaka bir yargı bildirmeli ya da yüklemi ek-fiil almış bir isim olmalıdır. Yani ya isim cümlesi ya da fiil cümlesi olmak durumundadır. Yüklemi fiil ise fiil cümlesi, yüklemi isim ya da isim soylu olan bir kelimenin ek-fiil alarak cümle oluşturduğu türe de isim cümlesi denmektedir.

Örnek:

·         Okuldan sonra eve gideceğim. (Bu cümlenin yüklemi fiildir. Bundan dolayı fiil cümlesidir.)

·         O, çok akıllı bir çocuktur. (Yüklemi isimdir, ek-fiil alarak yüklem olmuş. Bundan dolayı isim cümlesidir.)

Türkçede istenirse tek bir kelime cümle olabilir ya da birkaç cümle yan yana gelip sıralı ya da bağlı cümle biçiminde karşımıza çıkabilir.

Örnek:

·         Geldim. (Tek bir yargı bildiren cümle.)

·         Bugün eve geldim, yemek yedim, kitap okudum. (3 cümle yan yana gelerek sıralı cümle oluşturmuş.)

·         Bugün eve geldim ve ders çalıştım. (2 cümle yan yana gelmiş, “ve” bağlacı ile birbirine bağlanmış. Buna da bağlı cümle demekteyiz.)

Cümleler bazen karşımıza olumlu-olumsuz-soru-şekliyle de çıkmaktadır.

Örnek:

·         Bu işi çok sevdim. (Olumlu)

·         Bu işi hiç sevmedim. (Olumsuz)

·         Bu işi sevdin mi? (Soru)

·         Bu işi yap! (Emir)

 

 

 

CÜMLE NEDİR, CÜMLENİN TANIMI (CÜMLEDE ANLAM) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Cümle, yargı bildiren sözcük ya da söz öbeğidir.

 

Bir sözün yargı bildirmesi, şahıs ve kip bildirecek biçimde çekimlenmesine bağlıdır. Bu özelliği gösteren tek bir sözcük cümle olabileceği gibi birbirini tamamlayan birçok sözcük de cümle özelliği gösterebilir. Yani “geliyorum”, “hastayım” sözleri de cümledir; “Dün seni okulun bahçesinde arkadaşlarınla gezerken görmüştüm.” de cümledir. Daha uzun cümleler de kurulabilir.

 

Bizim burada üzerinde duracağımız konu cümlenin yapısal özellikleri değil anlamlarıdır. Sınavlarda çıkan cümle anlamıyla ilgili soruları iki grupta değerlendirebiliriz.

 

Birincisi cümlelerin anlamca eşleştirilmesi şeklindedir. Bir bilgi gerektirmeyen bu tür soruların çözümünde cümlelerin ifade ettiği anlamların iyi kavranması gerekir. Kimi zaman ise bu şekilde eşleştirme sorulmaz da cümlede anlatılmak istenenin ne olduğu, sözü edilen düşünceyle, hangi (bilgi yelpazesi.net) cümlenin aynı doğrultuda olduğu ya da sözü edilen düşünceyle hangi cümlenin çeliştiği sorulabilir

 

Bazı cümle anlamı soruları da cümle tamamlama biçiminde olabilir.

 

İkinci grup cümle anlamı soruları ise kavramlar ve duygularla ilgilidir. “Tanım, üslup, değerlendirme, öznellik, nesnellik, karşıtlık, eşitlik, karşılaştırma, önyargı, neden-sonuç, koşula bağlılık, beğenme...” sorulan kavram ve duygulardan bazılarıdır. Bunlardan önemli gördüklerimizi açıklayarak konuyu pekiştirelim.

 

Bir duygu, düşünce veya isteği kısaca bir yargıyı bildiren sözcük dizisine cümle denir.

 

Veya belli kurallara göre sıralanmış bir duyguyu, düşünceyi, dileği, bir oluş ve kılışı ya da haberi tam olarak bir hüküm hâlinde anlatan sözcük veya sözcük gurubuna cümle denir.

 

 

Yargı:

 

Cümlede bildirilen duygu, düşünce, bilgi, haber, oluş ya da hükümdür.

 

 

Cümlecik:

 

Birden çok yargı bildiren cümlelerde yargılardan her birini içeren söz öbeğidir. Cümleciklerin yüklemleri genellikle fiilimsilerden (eylemsi) oluşur. Cümleler aslında birçok küçük cümlenin bir araya gelerek tek bir yargı ifade etmesidir. Örneğin, “Ali geldi. Ali içeri girdi. Ali suyu aldı. Ali suyu döktü.” cümleleri “Ali geldiğinde içeri girerek suyu alıp döktü.” cümlesini oluşturmaktadır.

 

Cümle anlamı, verilen bir cümlenin anlamını bulup ifade edebilmekle ilgilidir. Yani bir cümleyi aynı anlama gelecek şekilde biraz daha farklı olarak, birkaç değişik ya da yeni kelimeyle söyleyebilmek, cümledeki anlamı bulmak demektir.

 

Cümle anlamında verilen bir cümlenin anlamca özdeşi, karşıtı veya yerine konulabilecek cümle sorulur. Bu konu için atasözü ve deyimler de sıkça kullanılabilir.

 

Sınavlarda çıkan cümle anlamıyla ilgili soruları iki grupta değerlendirebiliriz. Birincisi cümlelerin anlamca eşleştirilmesi şeklindedir. Bir bilgi gerektirmeyen bu tür soruların çözümünde cümlelerin ifade ettiği anlamların iyi kavranması gerekir. Kimi zaman ise bu şekilde eşleştirme sorulmaz da cümlede anlatılmak istenenin ne olduğu, sözü edilen düşünceyle hangi cümlenin aynı doğrultuda olduğu veya sözü edilen düşünceyle hangi cümlenin çeliştiği sorulabilir.

 

Verilen bir cümleyle ilgili soruyu cevaplamadan önce o cümlenin anlamını iyi kavramak gerekir. Bir anlamda cümlenin ana fikrini tespit etmek gerekir. Ancak cümle içerisinde ana fikri tespit ederken kendi kişisel duygu, düşünce ve bilgilerimizin tam aksi ifade edilmiş olsa da kendi düşüncemizi göz ardı ederek tamamen cümlede yer alan ifadelere odaklanmalıyız.

 

Cümlenin ifade ettiği anlamı daha iyi kavrayabilmek ve yorumlayabilmek için bazı terimleri iyi bilmek gerekir. Bu kavramları kısaca şu şekilde ifade edebiliriz:

 

 

Örnek:

 

Çalıştım.

 

Ders çalıştım.

 

Sabaha kadar durmadan ders çalıştım.

 

 

Uyarı: Cümle yargı bildiren anlatım bütünlüğüdür. Buna göre yargı bildirmeyen biz söz öbeği, cümle değildir.

 

Örnek:

 

Akıllı adam, bir sıfat (bilgi yelpazesi.net) tamlaması olup, cümle değeri taşımaz.

 

Adam akıllıydı. Dendiğinde bu bir yargı bildirir ve cümle adını alır.

 

 

İYİ VE DOĞRU ANLATIMIN ÖZELLİKLERİ

 

Yalınlık:

 

Anlatımda gösterişe, süse, özentiye ve sanatlı anlatıma yer vermeden sade bir dil kullanılmasıdır.

 

Yalın anlatımda söz gereksiz yere uzatılmaz. Ayrıca gereksiz ayrıntılara yer verilmez.

 

Cümlenin anlamı için kullanılan “sadelik, süssüz anlatım, özentisiz anlatım, sanatsız anlatım” gibi ifadeler hep yalınlıkla ilgilidir.

 

 

Duruluk:

 

Cümlede gereksiz sözcüklerin bulunmaması, duygu ve düşüncelerin gerektiği kadar sözcükle anlatılmasıdır.

 

 

Özlülük:

 

En az sözcükle anlam yoğunluğu (düşünce derinliği) sağlama özelliğidir.

 

 

Açıklık:

 

Anlatımın kolay anlaşılır olması, çeşitli anlamlara gelmemesidir. Anlatımın açık olabilmesi için sözcükler titizlikle seçilmeli ve yerli yerinde kullanılmalıdır.

 

Açık bir cümlede herkesin o cümleden aynı anlamı çıkarması gerekir. Açıklık, bir cümleden bir anlam çıkması özelliğidir.

 

 

Akıcılık:

 

Söz veya yazıda dilin takılacağı söyleyiş pürüzlerinin bulunmamasıdır. Sert sessizlerin ve ya benzer hecelerin kullanılmaması özelliğidir.

 

Uzun cümleler, pek çok ekle uzatılan sözcükler, zincirleme tamlamalar, aynı hece ve eklerin sıkça tekrar edilmesi ... akıcılığı bozabilir.

 

 

Özgünlük:

 

Nitelikleri bakımından üstün olan, benzeri olmayan, orijinal.

 

 

Doğallık (içtenlik):

 

Duygu ve düşüncelerini içinden geldiği gibi verme özelliğidir. Yazının içten ve yapmacıksız bir anlatımla kaleme alınmasıdır.

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

.

1. **Yorum**
->Yorumu: BU SİTE ÇOK İYİ ÇOK BEĞENDİM DÜNYADAKİ EN İYİ SİTE
->Yazan: MA.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: