eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar

ETKEN EDİLGEN, ETKEN FİİL, ETKEN NE DEMEK, ETKEN ÖRNEK CÜMLELER (2) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

- Yüklemi fiil olan cümlenin öznesi eğer işi bizzat "KENDİSİ YAPIYOR"sa etken çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.

Örnekler:

Bu zor soruyu iki dakikada çözdü.

("çözdü" yüklem, kim çözdü "o", peki "o" "çözme" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "çözdü" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Öğretmenimizin anlattıklarını güzelce dinledim.

("dinledim" yüklem, kim dinledi "ben", peki "ben" "dinleme" işini KENDİM mi yaptım, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "dinledim" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Bu roman okuyanı kendine bağlıyor.

("bağlıyor" yüklem, ne bağlıyor "bu roman", peki "bu roman" "bağlama" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "bağlıyor" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Çocuklar arka bahçeye güzel bir kulübe yapmışlar.

("yapmışlar" yüklem, kimler yapmışlar "çocuklar", peki " çocuklar" "yapma" işini KENDİLERİ mi yapmış, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "yapmışlar" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Her gün oraya gideriz.

Bir millet uyanıyor.

Ağaçlar yapraklarını döktü.

Arkadaşlar, masanın üzerini güzelce temizledi.

Üniversitedeyken çok kitap okurdum.

Ağaçlar, yapraklarını döktü?

"Camı çocuklar kırmış."

"Türkiye geleceğe emin adımlarla yürüyor."

"Gençlik çok iyi yetişmeli."

"Ülkemizi çok seviyoruz."

"Annem bize börek yaptı."

"Ayva çiçek açtı."

Ayhan, sabaha kadar uyumadı.

Serkan programı hazırlamış.

Annesi bahçedeki ağacın altında oturuyordu.

Bu soruyu çok iyi anladılar.

 

FİİLDE ÇATI TÜM KONULAR AŞAĞIDA

 

Sevgili Öğrenciler,

Aşağıdaki fiilde çatı konusu LİSE MÜFREDATINA göre hazırlanmıştır. 8. Sınıf öğrencisi iseniz sizler için hazırlanan 8. Sınıf Fiilde Çatı Konusu'na çalışınız. Çünkü 8. Sınıflar için fiilde çatı konusu içinde yer alan diğer başlıklar MEB tarafından kaldırılmış, konu daha basitleştirilmiştir.  8. Sınıf Fiilde Çatı Konusu'na ulaşmak için TIKLAYIN. İyi çalışmalar dileriz... (bilgiyelpazesi ekibi)

 

Fiilde çatı veya diğer bir deyişle çatısına göre cümleler aşağıdaki gibi bölümlere ayrılır:

 

 

DİKKAT: Cümlede çatı özelliğine bakabilmeniz için mutlaka cümlenin YÜKLEMİ FİİL olmak zorundadır. Eğer yüklem fiil olmazsa bu cümlede çatı özelliği ARANMAZ. Yani çatısına BAKILMAZ.

Örnekler:

Arabalar yolda bekliyor.

(Yukarıdaki cümlenin yüklemi FİİL olan "bekliyor" kelimesidir. Bu yüzden bu cümlede çatı özelliğine BAKABİLİRİZ.)

Arabalar kaldırımdaydı.

(Yukarıdaki cümlenin yüklemi FİİL OLMAYAN "kaldırımdaydı" kelimesidir. Bu yüzden bu cümlede çatı özelliğine BAKILMAZ.)

 

Şimdi çatı konusuna başlayalım:

 

ÖZNESİNE GÖRE (ÖZNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER):

 

- Yüklemi fiil olan cümle öznenin durumuna göre ikiye ayrılır:

 

a) Etken Çatılı Fiil:

- Yüklemi fiil olan cümlenin öznesi eğer işi bizzat "KENDİSİ YAPIYOR"sa etken çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.

Örnekler:

Bu zor soruyu iki dakikada çözdü.

("çözdü" yüklem, kim çözdü "o", peki "o" "çözme" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "çözdü" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Öğretmenimizin anlattıklarını güzelce dinledim.

("dinledim" yüklem, kim dinledi "ben", peki "ben" "dinleme" işini KENDİM mi yaptım, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "dinledim" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Bu roman okuyanı kendine bağlıyor.

("bağlıyor" yüklem, ne bağlıyor "bu roman", peki "bu roman" "bağlama" işini KENDİSİ mi yaptı, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "bağlıyor" fiili etken çatılı bir fiildir.)

Çocuklar arka bahçeye güzel bir kulübe yapmışlar.

("yapmışlar" yüklem, kimler yapmışlar "çocuklar", peki " çocuklar" "yapma" işini KENDİLERİ mi yapmış, (ANLAMINA BAKIN), evet. Öyleyse "yapmışlar" fiili etken çatılı bir fiildir.)

 

b) Edilgen Çatılı Fiil:

- Yüklemi fiil olan cümledeki iş (fiil) eğer "BAŞKASI/BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılıyorsa edilgen çatılı fiildir. Yani yüklemin cümledeki ANLAMINA BAKACAĞIZ.

Örnekler:

Bu güzel ormanda uzaktan uzağa kuş sesleri duyuluyordu

("duyulurdu" yüklem, ne duyulurdu "kuş sesleri", peki "duyulma" işi kimler tarafından yapılırdı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapılırdı. Öyleyse "duyulurdu" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)

Hafta sonu evin arkasındaki bahçe bir güzel sulandı

("sulandı" yüklem, ne sulandı "evin arkasındaki bahçe", peki "sulanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "sulandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)

Emektar at, pazarda geçen hafta satıldı.

("satıldı" yüklem, ne satıldı "emektar at", peki "satılma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "satıldı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)

Bayram temizliği yapılırken camlar da silindi.

("silindi" yüklem, ne silindi "camlar", peki "silinme" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "silindi" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)

Televizyonun kanalları sırasına göre ayarlandı.

("ayarlandı" yüklem, ne ayarlandı "televizyonun kanalları", peki "ayarlanma" işi kimler tarafından yapıldı, (ANLAMINA BAKIN) "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldı. Öyleyse "ayarlandı" fiili edilgen çatılı bir fiildir.)

DİKKAT:

Cümlede geçen "başkası/başkaları" cümlenin içinde kullanılabilir. Kullanılsa bile yüklemde geçen fiili "BAŞKALARI TARAFINDAN" yapıldığı için fiil EDİLGEN'dir.
TERS KÖŞE OLMAYIN!

Örnekler:

Komşumuzun evi polis tarafından arandı.

(arandı yüklem ve fiil, ne arandı komşumuzun evi özne, peki aranma işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından arandı polis tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan arandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse arandı fiili cümlemizde edilgendir.)

Oyuncular, seyirciler tarafından alkışlandı.

(alkışlandı yüklem ve fiil, alkışlandı kimler, oyuncular özne, peki alkışlama işi başkası tarafından mı yapıldı. evet. peki kim tarafından alkışlandı seyirciler tarafından. Sonuçta cümlenin yüklemi olan alkışlandı fiili başkası tarafından yapılmış mı yapılmamış mı, yapılmış, öyleyse alkışlandı fiili cümlemizde edilgendir.)

SONUÇ: Cümleyi okuduktan sonra ANLAMINA bakarız. Eğer işi yapan öznenin KENDİSİ ise ETKEN, iş BAŞKASI veya BAŞKALARI TARAFINDAN yapılıyorsa EDİLGEN'dir.

 

c) Dönüşlü Fiil

Özne, yüklemde belirtilen fiili (işi) hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere kendine iş kendine döndüğü için “dönüşlü eylem” denir.

Dönüşlü fiilin yüklem olduğu cümlede “kendi yaptığından yine kendi etkilenme” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir.

Örnekler: 

Kedicik, sobanın yanında büzüldü. ("büzülen" kedi, büzülme işini kendisi mi yapıyor EVET, peki büzülme işinden yine kendisi mi etkileniyor EVET. Öyleyse "büzülmek" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ FİİL'dir.)

Çatıdaki demirler paslanmış.  ("paslanan" çatıdaki demirler, paslanma işini kendisi mi yapıyor EVET, peki paslanma işinden yine kendisi mi etkileniyor EVET. Öyleyse "paslanmak" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ FİİL'dir.)

Uyarı: Edilgen fiil ve dönüşlü fiil; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir. Edilgen çatılı fiillerde iş BAŞKALARI TARAFINDAN yapılır. Fakat Dönüşlü fiillerde işi yapan da işten etkilenen de ÖZNENİN KENDİSİ'dir. Cümledeki anlamına bakacağız.

Örnekler:

"YIKANMAK" fiiline bakalım:

Çocuk, banyonda kendisi 4 saat YIKANDI. (yıkanan çocuğun kendisi, yıkanma işinden etkilenen yine çocuğun kendisi. Öyleyse "yıkanmak" fiili bu cümlede DÖNÜŞLÜ'dür.)

Arabamız, 4 saatte YIKANDI. (yıkama işini BAŞKALARI TARAFINDAN yapılmıştır. Araba kendi kendini YIKAMAMIŞTIR. Öyleyse "yıkanmak" fiili bu cümlede EDİLGEN'dir.)

Dönüşlü Fiil Örnekleri:

Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim.

Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı.

Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı.

Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü.

Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü.

Onu aramadığım için bana kırılmış. 

 

d) İşteş Fiil

Cümledeki yüklem olan fiilde "KARŞILIKLI" veya "BİRLİKTE" yapılma anlamı varsa ve fiil ” yapım ekini almışsa İŞTEŞ fiildir.

Örnekler: 

Çocuk, komşunun çocuğuyla dövüştü. (dövüşen çocuk karşısındaki çocukla KARŞILIKLI olarak dövüşme işini gerçekleştirdiği için ve "döv-" fiili "-ş" yapım ekini aldığı için "dövüşmek" fiili İŞTEŞ'tir)

Çocuklar heyecanla denize doğru koşuştu. (koşuşan çocuklar bu işi BİRLİKTE yapıtları için ve "koş-" fiili "-ş" yapım ekini aldığı için "koşuşmak" fiili İŞTEŞ'tir)

Örneklerde görüldüğü üzere işteş fiiller, öznelerin işi yapma durumuna, anlamına göre ikiye ayrılır:

1. Karşılıklı Yapma Anlamı Veren İşteş Fiiller:

İşin, fiilin gerçekleşebilmesi için karşısında bir şeyin olması gerekir.

Örnekler:

Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştım. (ben ile yazar tanışma işini gerçekleştirebilmek için KARŞILIKLI olarak durmamız gerekir. Gözünüzün önüne getirin.)

Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık.

Onunla en son geçen ay görüşmüştüm.

Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.

Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.

Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık.

Uyarı: Bazı fiillerde “-ş” eki kalıplaştığı için kelimeden ayrılmaz. Anlamca işteşlik taşıyan bu fiiller de işteş fiillerdir.

Örnekler: 

İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı.

Gençliğinde okul takımında güreşirmiş.

2. Birlikte Yapma Anlamı Veren İşteş Fiiller:

İşin, fiilin gerçekleşebilmesi için birlikte yapılması gerekir.

Örnekler:

Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı. (kaçışma işini yapan çocuklar bu işi BİRLİKTE yapıyorlar. Gözünüzün önüne getirin.)

Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü.

Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.

Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk.

Yolcular havalimanında bekleşiyordu.

Herkes yeni arabanın başına üşüştü.

Uyarı: Bazı fiiller, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir.

Örnekler: 

Yolcular trene zor yetişti. (Bu cümlede “yetişmek” fiili, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir.

Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir.

Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık.

Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı.

Aylarca bu sınav için çalıştı.

Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı.

 

NESNESİNE GÖRE (NESNE - YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER):

 

- Yüklemi fiil olan cümlede NESNE kullanılabilmesine, kullanılamamasına, kullanılamadığı halde ek alarak kullanılabilir hale gelmesine ve kullanılabilirlilik derecesinin eklerle arttırılmasına göre dörde ayrılır:

 

a) Geçişli Fiil:

- Yüklemi fiil olan cümledeki fiil eğer cümlede NESNE'nin GEÇMESİNE, kullanılmasına izin veriyorsa adı üstünde geçişli fiildir. Nesne alabilen fiillerdir. Yani bu cümlede nesne ya vardır ya da biz bu cümleye nesne ekleyebiliriz. İlla cümlede nesne olması gerekmez. Fiile bakacağız.

Örnekler:

Annem erkenden sofrayı hazırladı.

("hazırladı" yüklem, kim hazırladı "annem", NEYİ hazırladı "sofrayı" NESNE. Öyleyse "hazırladı" fiili nesne almıştır, nesne ALDIĞI için GEÇİŞLİ fiildir.)

Şimdi nesneyi cümleden SİLELİM.

Annem erkenden hazırladı.

("hazırladı" yüklem, kim hazırladı "annem", NEYİ hazırladı "onu" diye bir NESNE'yi cümlede KULLANABİLİRİZ. Öyleyse "hazırladı" fiili nesne ALABİLİR, nesne ALABİLDİĞİ için GEÇİŞLİ fiildir.)

 

B) Geçişsiz Fiil:

- Yüklemi fiil olan cümledeki fiil eğer cümlede NESNE'nin geçmesine, kullanılmasına İZİN VERMİYORSA geçişsiz fiildir. Nesne ALAMAYAN fiillerdir. Yani bu cümlede nesne yoktur, biz istesek de cümlede NESNE KULLANAMAYIZ.

Örnekler:

Arkadaşım çalışmak için işe gitti.

("gitti" yüklem, kim gitti "arkadaşım", NEYİ gitti, NE gitti -> CEVAP YOK. Öyleyse "gitti" fiili nesnenin cümlede geçmesine, kullanılmasına İZİN VERMİYOR, GEÇİŞSİZ fiildir.)

Şimdi cümleye (bilgi yelpazesi com) nesne EKLEMEYE çalışalım:

Arkadaşım çalışmak için işe onu gitti.

Arkadaşım çalışmak için işe arabayı gitti.

(Cümleye ne kadar uğraşırsak uğraşalım "NESNE" koyamıyoruz. SAÇMA, ANLAMSIZ oluyor. Çünkü "gitti" fiili cümlede nesne kullanılmasına izin vermiyor.

***KOLAY YOLU:***

Aşağıdaki kolay yolu uygulayarak yukarıdaki gibi cümlenin ögelerini bulmakla, cümleye nesne yerleştirmeye çalışmakla UĞRAŞMAZSINIZ.

Yöntem Şu:

1. Cümlenin yüklemini bul.

2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.

3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.

4. Okuyunca

ANLAMLI oluyorsa GEÇİŞLİ,

ANLAMSIZ oluyorsa GEÇİŞSİZDİR. Yöntem bu kadar BASİT.

Örnekler:

Parasını bankaya verdi.

1. Cümlenin yüklemini bul.

Parasını bankaya verdi.

2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.

Parasını bankaya verdi.

3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.

ONU verdi.

4. Okuyunca

ANLAMLI olduğu için "verdi" fiili GEÇİŞLİDİR.

Toparlayalım: 

Hiçbir şey söylemeden montunu alıp dışarı çıktı.

1. Cümlenin yüklemini bul.

Hiçbir şey söylemeden montunu alıp dışarı çıktı.

2. Yüklemin dışındaki tüm kelimeleri sil, yüklemi yalnız bırak.

Hiçbir şey söylemeden montunu alıp dışarı çıktı.

3. Yüklemin başına "ONU" kelimesini koy ve oku.

ONU çıktı.

4. Okuyunca

ANLAMSIZ olduğu için "çıktı" fiili GEÇİŞSİZDİR.

 

C) Oldurgan Fiil:

- Geçişsiz fiillerin “-r-, -d, -dır (-dir, -dur, -ür), -t, -tır (-tir, -tur, -tür)” yapım ekleriyle geçişli hale getirilmesi sonucu oluşan (oldurulan) fiillere oldurgan fiil denir. Yani fiil geçişsizken artık geçişli olur.

Örnekler:

Çocuk geç vakitte uyudu. ("uyudu" yüklem, ONU UYUDU anlamsız oldu yani "onu" kelimesini alamadı. Öyleyse "uyudu" GEÇİŞSİZ FİİL'dir.)

Çocuğu geç vakitte uyuttu. ("uyuttu" yüklem, ONU UYUTTU anlamlı oldu yani "onu" kelimesini alabildi. Öyleyse yukarıdaki "uyudu" fiili GEÇİŞSİZKEN "-t" yapım ekini alınca "UYUTTU" fiiline dönerek artık GEÇİŞLİ FİİL olmuştur. Sonuç: uyuttu -> OLDURGAN FİİL'dir.)

Yemek sonunda pişti. (geçişsiz)

Yemeği sonunda pişirdi. (oldurgan)

Filmin sonunda ağlayacaksın. (geçişsiz)

Biraz daha konuşursan çocuğu ağlatacaksın. (oldurgan)

Yeterince puan alamadığı için üniversiteye giremedi. (geçişsiz)

Basket topunu potaya girdirdi. (oldurgan)

 

C) Ettirgen Fiil:

- Geçişli fiillerin “-r-, -d, -dır (-dir, -dur, -ür), -t, -tır (-tir, -tur, -tür)” yapım ekleriyle geçişlilik derecelerinin arttırılması sonucu oluşan fiillere ettirgen fiil denir.

Örnekler:

Akşam size kitap okuyacağım. (geçişli)

Akşam size kitap okutacağım. ("oku" fiili "-t" yapım ekini alarak "okut" fiili olmuş ve zaten geçişliyken tekrar geçişli olarak ettirgen fiil olmuştur.)

Hayatındaki hataları anladı. (geçişli)

Hayatını anlattı. (ettirgen)

Adını tahtaya yazdı. (geçişli)

Adını tahtaya yazdırdı. (ettirgen)

 

FİİLDE ÇATI LİSE TESTLERİNİ

ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<

 

FİİLDE ÇATI 8. SINIF TESTLERİNİ

ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<

 

FİİLDE ÇATI 8. SINIF ÖRNEKLERİ

ÇÖZMEK İÇİN >>TIKLAYIN<<

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: