eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar

YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE, KURALLI CÜMLE NEDİR, DEVRİK CÜMLE NEDİR (8. SINIF) (TÜRKÇE KONU ANLATIM)

 

Sevgili Öğrenciler,

Aşağıdaki cümle çeşitleri yenilenen 8. Sınıf Müfredatına göre hazırlanmıştır. 8. Sınıfların bu yeni müfredatında cümle çeşitleri konusu içinde yer alan diğer başlıklar MEB tarafından kaldırılmış, konu daha basitleştirilmiştir. İyi çalışmalar dileriz... Eğer Lisede okuyorsanız lise müfredatına uygun cümle çeşitleri konusuna çalışmalısınız. Lise Müfredatı Cümle Çeşitleri Konusu'na ulaşmak için TIKLAYIN. (bilgiyelpazesi ekibi)

 

YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

- Yüklemin yeri (sonda mı değil mi) neresi ise ona göre ikiye ayrılır:

1. Kurallı Cümle:

- Yüklemi SONDA olan cümleye kurallı cümle denir.

Örnekler:

Yarın akşama doğru size geleceğim. ("geleceğim" yüklem, CÜMLENİN SONUNDA olduğu için bu cümlemiz yüklemin yerine göre KURALLI'dır.)

Adamın pantolonu ütüsüz, ayakkabıları boyasızdı. ("boyasızda" yüklem, CÜMLENİN SONUNDA olduğu için bu cümlemiz yüklemin yerine göre KURALLI'dır.)

Davul bile dengi dengin çalar.

Arkada zincirlenen yüksek Toros dağlar var.

Çaydanlığa su eklemeyi unutmayınız.

2. Devrik Cümle:

- Yüklemi SONDA OLMAYAN cümleye devrik cümle denir. Yani yüklemin yeri sonda olmamak şartıyla başta veya ortada bir yerlerdedir.

Örnekler:

Birer ikişer güverteye çıktı yolcular. ("çıktı" yüklem, CÜMLENİN SONUNDA OLMADIĞI için bu cümlemiz yüklemin yerine göre DEVRİK'tir.)

Yeşil pencerenden bir gül at bana. ("at" yüklem, CÜMLENİN SONUNDA OLMADIĞI için bu cümlemiz yüklemin yerine göre DEVRİK'tir.)

Trenin penceresinden seyrettiler el sallayan o çocukları.

Uçakla bir saatte vardım Sivas’a.

 

CÜMLE ÇEŞİTLERİ 8. SINIF (TÜM KONU)

 

Cümle Çeşitleri 8. Sınıflarda aşağıdaki bölümlere ayrılır:

 

A. YÜKLEMİNE GÖRE

1. İsim Cümlesi

2. Fiil Cümlesi

 

B. YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

1. Kurallı Cümle

2. Devrik Cümle

 

C. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER

1. Olumlu Cümle

2. Olumsuz Cümle

3. Olumlu Soru Cümlesi

4. Olumsuz Soru Cümlesi

 

D. YAPISINA GÖRE CÜMLELER

1. Birden Çok Yüklemli Cümle

2. Fiilimsi Bulunan Cümle

3. Bağlacı Olan Cümle

4. Tek Yüklemli Cümle

 

YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

- Yüklemin fiil olup olmamasına göre ikiye ayrılır:

1. Fiil Cümlesi:

- Yüklemi FİİL olan cümleye fiil cümlesi denir.

- Cümlenin yüklemini bulduktan sonra yüklemdeki kelime gözümüzün önüne HAREKETLİLİK getiriyorsa o yüklem FİİL'dir ve cümle de FİİL CÜMLESİ'dir. Yani yüklemin çeşidi ne ise cümle de odur.

Örnekler:

Başarılı olmak için planlı çalışmalısın. ( "çalışmalısın" yüklem, "çalış-" deyince gözümüzün önüne HAREKETLİLİK geliyor, öyleyse "çalış-" FİİL'dir, yüklem FİİL olduğu için cümle de FİİL CÜMLESİ'dir.)

Artık sizi ne arayacağım ne de soracağım. ( "soracağım" yüklem, "sor-" deyince gözümüzün önüne HAREKETLİLİK geliyor, öyleyse " sor-" FİİL'dir, yüklem FİİL olduğu için cümle de FİİL CÜMLESİ'dir.)

Otobüsler henüz çalışmaya başlamamıştı.

Sen de bir gün hatanı kabul edeceksin.

Bu konuyu sana anlatabilir miyim?

Yeni müdür hiç kimseye göz açtırmıyordu.

2. isim Cümlesi:

- Yüklemi FİİL OLMAYAN cümleye isim cümlesi denir.

- Cümlenin yüklemini bulduktan sonra yüklemdeki kelime gözümüzün önüne HAREKETLİLİK getirmiyorsa, o yüklem FİİL DEĞİLSE cümle İSİM CÜMLESİ'dir. Yani yüklemin çeşidi ne ise cümle de odur.

Örnekler:

Yaratılmışlar içindeki en şerefli varlık, insandır. ( "insandır" yüklem, "insan" deyince gözümüzün önüne HAREKETLİLİK gelmiyor, öyleyse " insan" fiil değildir, yüklem fiil olmadığı için cümle İSİM CÜMLESİ'dir.)

Sınıfın düzenini bozan hep Kemal'miş. ( "Kemal'miş" yüklem, "Kemal" deyince gözümüzün önüne HAREKETLİLİK gelmiyor, öyleyse " Kemal" fiil değildir, yüklem fiil olmadığı için cümle İSİM CÜMLESİ'dir.)

Dün izlediğim film çok kötüydü.

Yaşlı kadın, birkaç gündür hastaymış.

Burası onların evi mi?

UYARI 1:

- "VAR" kelimesine dikkat edin. Çünkü cümlede "ULAŞMAK" anlamında kullanılıyorsa "FİİL"dir, cümlede "BULUNUYOR, MEVCUT" anlamında kullanılıyorsa "İSİM"dir.

Örnekler:

Uzun bir yürüyüşten sonra evine vardı. ("vardı" yüklem, bu cümlede "ULAŞMAK" anlamında kullanıldığı için "FİİL"dir, öyleyse cümle FİİL CÜMLESİ'dir.)

Onların evinde antika eşyalar vardı. ("vardı" yüklem, bu cümlede "BULUNMAK, MEVCUT" anlamında kullanıldığı için "İSİM"dir, öyleyse cümle İSİM CÜMLESİ'dir.)

UYARI 2:

- "FİİLİMSİ"lere DİKKAT! Fiilimsi adı üstünde "fiil gibi"dir ama FİİL DEĞİLDİR. Öyleyse yüklem FİİLİMSİ ise fiil olmadığı için cümle "İSİM CÜMLESİ"dir.

Örnekler:

Başarının anahtarı işe başlamaktır. ("başlamaktır" yüklem, "başlamak" -mak fiilimsi eki aldığı için FİİLİMSİ'dir, fiil olmadığı için "başlamaktır" isimdir deyip bu cümleye isim cümlesi diyeceğiz. Gözümüzün önüne hareketlilik gelmesi normaldir çünkü adı üstünde fiilimsi fiil gibi demektir ama fiil değildir.)

Yarışmayı kazanan kişi, daha hızlı yüzenmiş. ("yüzenmiş" yüklem, "yüzen" -en fiilimsi eki aldığı için FİİLİMSİ'dir, fiil olmadığı için " yüzenmiş" isimdir deyip bu cümleye isim cümlesi diyeceğiz.)

 

C. ANLAMINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

- Cümledeki söylenilenin gerçekleşip gerçekleşmemesine, soru sorulup sorulmamasına göre 4'e ayrılır:

1. Olumlu Cümle:

- Cümleyi okuduktan sonra eğer işte "GERÇEKLEŞME" söz konusu ise veya söylenilen varlık "VARSA, BULUNUYORSA" cümle anlamına göre OLUMLU CÜMLE'dir.

Örnekler:

Haftaya hep birlikte sinemaya gideceğiz. (sonuç olarak gitme işinin GERÇEKLEŞME'si söz konusudur, yani GERÇEKLEŞECEK'tir, öyleyse cümle OLUMLU)

Bardağın içinde ayran var. (sonuç olarak VAR mı, EVET var, öyleyse cümle OLUMLU)

2. Olumsuz Cümle:

- Cümleyi okuduktan sonra eğer işte "GERÇEKLEŞMEME" söz konusu ise veya söylenilen varlık "YOKSA, BULUNMUYORSA" cümle anlamına göre OLUMSUZ CÜMLE'dir.

Örnekler:

Haftaya hep birlikte sinemaya gitmeyeceğiz. (sonuç olarak gitme işinin GERÇEKLEŞMEME'si söz konusudur, yani GERÇEKLEŞMEYECEK'tir, öyleyse cümle OLUMSUZ)

Bardağın içinde ayran yok. (sonuç olarak VAR mı, HAYIR YOK, öyleyse cümle OLUMSUZ)

DİKKAT: Buraya kadar olumlu - olumsuz cümle kolaydı fakat bu şekilde kolay sorulmuyor. Aşağıdaki uyarılara dikkat edin. Genellikle sorular bu uyarılardan gelir!..

Uyarı 1: Cümlede üzücü, sevindirici, kötü, istenmeyen, hoşa gitmeyen bir olaydan bahsedebilir. Burada KESİNLİKLE DUYGULARIMIZI İŞİN İÇİNE KATMIYORUZ. Çünkü olumluluk demek işin GERÇEKLEŞME'si demekti. Biz GERÇEKLEŞMESİNE veya GERÇEKLEŞMEMESİNE bakacağız.

Örnekler:

Ağaçtan düşünce kolu kırıldı. (evet kolunun kırılması ÜZÜCÜ bir olay fakat biz sonucuna bakacağız, sonuçta kırılmış mı, evet kırılma işi GERÇEKLEŞMİŞ, öyleyse cümle OLUMLU)

Çocuk, ateşler içinde yanıyor. (evet çocuğun durumu ÜZÜCÜ bir olay fakat biz sonucuna bakacağız, sonuçta ateşler içinde yanıyor mu, evet yanma işi GERÇEKLEŞMİŞ, öyleyse cümle OLUMLU)

Söylediklerimi yaparsan zararlı çıkmazsın. (evet zararlı çıkmama işi GÜZEL bir olay fakat biz (bilgi yelpazesi com) sonucuna bakacağız, sonuçta zararlı çıkma işi GERÇEKLEŞMEYECEK, öyleyse cümle OLUMSUZ)

Uyarı 2: Sakın cümledeki işin zamanına takılmayın. Yani cümle gelecekten söz ediyor olabilir. Gelecekteki iş tabi ki de şimdi gerçekleşmemiştir. Ama iş gelecekte de olsa "GERÇEKLEŞME" söz konusuysa bu cümleye OLUMLU diyeceğiz.

Örnekler:

Babam bana cep telefonu alacak. (evet henüz iş gerçekleşmemiş fakat gelecekte alacak mı alacak, iş gerçekleşecek mi GERÇEKLEŞECEK, öyleyse bu cümle OLUMLU)

Uyarı 3: Cümlede kullanılan olumsuzluk eklerine (-me, -ma) veya olumsuzluk bildiren kelimelere (yok, ne...ne, değil) takılmayın. Cümleyi okuduktan sonra SONUCUNA BAKIN. "GERÇEKLEŞME" var mı yok mu.

Örnekler:

Onun buraya geleceğini bilmez değilim. (evet cümlede hem olumsuzluk eki "-me" hem de olumsuz kelime "değil" var. Ama biz SONUCUNA BAKARIZ. Sonuçta bilir miyim bilmez miyim, BİLİRİM. Yani bilme işinde GERÇEKLEŞME söz konusudur. Cümle OLUMLUDUR.)

3. Olumlu Soru Cümlesi:

- Cümleyi okuduktan sonra cümle "SORU SORUYORSA" ve "GERÇEKLEŞME, VAR OLMA" söz konusu ise adı üstünde OLUMLU SORU cümlesidir.

Örnekler:

Onunla aynı mahallede oturuyor musun? (soru soruyor mu EVET, oturma işinde gerçekleşme var mı EVET, öyleyse OLUMLU SORU CÜMLESİDİR.)

4. Olumsuz Soru Cümlesi:

- Cümleyi okuduktan sonra cümle "SORU SORUYORSA" ve "GERÇEKLEŞMEME, YOKLUK" söz konusu ise adı üstünde OLUMSUZ SORU cümlesidir.

Örnekler:

Onunla aynı mahallede oturmuyor musun? (soru soruyor mu EVET, oturma işinde gerçekleşme var mı HAYIR, öyleyse OLUMSUZ SORU CÜMLESİDİR.)

 

D. YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

- Yapısına göre cümleler 4'e ayrılır:

1. Birden Çok Yüklemli Cümle:

- Cümlenin içinde en az 2 tane yüklem yani cümle varsa ve bu cümleler VİRGÜLLERLE arkaya arkaya sıralanmışsa birden çok yüklemli cümledir.

Örnekler:

Okula geldi. Sınıfa girdi. (Bu iki cümlenin arasındaki noktayı kaldırıp VİRGÜLLE arka arkaya sıralarsak çok yüklemli cümle yapmış oluruz.)

Okula geldi, sınıfa girdi. (Çok yüklemli cümle oldu.)

Çok açılma, soğuk alırsın.

Çocuklar bahçede oynuyordu, anneleri onları bekliyordu.

Öğrenciler kitaplarını aldılar, çantalarına koydular.

Uyarı: Cümledeki virgül cümleleri sıralamıyorsa cümle çok yüklemli cümle OLMAZ.

Örnekler:

Okul, bizim için bilgi kaynağıdır. (Virgül VURGULAMAK amacıyla kullanıldığı için çok yüklemli cümle diyemeyiz.)

Pazardan marul, havuz, limon aldım. (Virgül cümleleri değil KELİMELERİ sıraladığı için yüklemli cümle diyemeyiz.)

Sonuç: Virgül cümleleri sıralayacak.

2. Fiilimsi Bulunan Cümle:

- Adı üstünde cümlenin içinde FİİLİMSİ VARSA cümle Fiilimsi Bulunan Cümle'dir.

Örnekler:

Çiçekleri koparan çocukları sonunda yakaladım. (Cümlenin içinde SIFAT FİİL olduğu için cümle fiilimsi bulunan cümledir.)

Bunları anlatmak benim görevimdi. (Cümlenin içinde İSİM FİİL olduğu için cümle fiilimsi bulunan cümledir.)

Kimsenin bilmediği bir yerdi. (Cümlenin içinde SIFAT FİİL olduğu için cümle fiilimsi bulunan cümledir.)

Fırtına durunca gemiler denize açıldı. (Cümlenin içinde ZARF FİİL olduğu için cümle fiilimsi bulunan cümledir.)

3. Bağlacı Olan Cümle:

- Adı üstünde cümlenin içinde BAĞLAÇ VARSA cümle Bağlacı Olan Cümle'dir.

Örnekler:

Aradım fakat evde yoktun. (Cümlede FAKAT bağlacı olduğu için cümle Bağlacı Olan Cümle'dir)

Çok açılma çünkü soğuk alırsın. (Cümlede ÇÜNKÜ bağlacı olduğu için cümle Bağlacı Olan Cümle'dir)

Son zamanlarda ne kitap okuyor ne de televizyon izliyor. (Cümlede NE...NE bağlaçları olduğu için cümle Bağlacı Olan Cümle'dir)

Öğrenciler kitaplarını aldılar ve evlerine gittiler. (Cümlede VE bağlacı olduğu için cümle Bağlacı Olan Cümle'dir)

Ben de sizinle gelebilir miyim? (Cümlede DE bağlacı olduğu için cümle Bağlacı Olan Cümle'dir)

4. Tek Yüklemli Cümle:

- Cümledeki virgül cümleleri sıralamamışsa, cümlede bağlaç veya fiilimsi yoksa cümle tek yüklemli cümledir.

- Tek yüklemli cümleyi sona koymamızın nedeni ÖNCE DİĞERLERİ'ne bakılır diğerleri YOKSA ancak o zaman cümleye tek yüklemli cümle denir.

Örnekler:

Kalabalıktan biri yavaşça kürsüye doğru ilerledi. (cümleleri sıralayan virgül YOK, fiilimsi YOK, bağlaç YOK. Sonuç: Tek yüklemli cümledir.)

Bugünün işini yarına bırakmamalısın. (cümleleri sıralayan virgül YOK, fiilimsi YOK, bağlaç YOK. Sonuç: Tek yüklemli cümledir.)

Dikkat! Bütün gün kardeşim ile birlikte evin tamirine yardım ettik. (cümleleri sıralayan virgül YOK, fiilimsi YOK, bağlaç YOK. Sonuç: Tek yüklemli cümledir.) (Bu cümlede kullanılan "ile" kelimesi "ve" yerine kullanılan, bağlaç olan "ile" DEĞİLDİR.)

Dikkat! Dün akşam annemi, arkadaşımı, komşumu aradım. (cümleleri sıralayan virgül YOK, fiilimsi YOK, bağlaç YOK. Sonuç: Tek yüklemli cümledir.) (Bu cümledeki virgüller cümleleri DEĞİL, kelimeleri sıralamıştır. Bu yüzden çok yüklemli DEĞİLDİR.)

 

UYARI 1:

Köpeğimiz ve kedimiz bahçede oynuyor, biz camdan onları seyrediyoruz.

Soru: Bu cümlede hem "ve" bağlacı var hem de cümleleri sıralayan "virgül" var. Peki, biz bu cümleye (bilgi yelpazesi com) bağlacı olan mı yoksa çok yüklemli mi diyeceğiz?

Cevap: Bizim cümlemiz "Köpeğimiz" kelimesinden başlayıp "seyrediyoruz." kelimesinde biten cümlenin tamamıdır. Bu iki cümle VİRGÜL'le sıralandığı için cümlenin tamamı içinde yer alan birinci cümlenin içinde ne olduğuna bakmadan cümleye ÇOK YÜKLEMLİ CÜMLE deriz.

 

UYARI 2:

Dışarı çıktık, seni aradık fakat seni bulamadık.

Soru: Bu cümlede hem cümleleri sıralayan "virgül" var hem de "fakat" bağlacı var. Peki, biz bu cümleye çok yüklemli mi yoksa bağlacı olan mı diyeceğiz?

Cevap: Bizim cümlemiz "Dışarı" kelimesinden başlayıp "bulamadık." kelimesinde biten cümlenin tamamıdır. Bu iki cümle FAKAT'la bağlandığı için cümlenin tamamı içinde yer alan birinci cümlenin içinde ne olduğuna bakmadan cümleye BAĞLACI OLAN CÜMLE deriz.)

 

UYARI 3:

Tahtaya yöneldi, konuyu anlatmak istedi.

Soru: Bu cümlede hem cümleleri sıralayan "virgül" var hem de "anlatmak" fiilimsisi var. Peki, biz bu cümleye çok yüklemli mi yoksa fiilimsi olan mı diyeceğiz?

Cevap: Bizim cümlemiz "Tahtaya" kelimesinden başlayıp "istedi." kelimesinde biten cümlenin tamamıdır. Bu iki cümle VİRGÜL'le sıralandığı için cümlenin tamamı içinde yer alan ikinci cümlenin içinde ne olduğuna bakmadan cümleye ÇOK YÜKLEMLİ CÜMLE deriz.)

 

SONUÇ:

- İçinde birden çok cümle olan cümlelerde cümlelerin içinde kullanılan virgül, bağlaç, fiilimsiye bakmayacağız; cümleleri arka arkaya getirenin bağlaç mı virgül mü olduğuna bakacağız. Bağlaçsa BAĞLACI OLAN, virgülse ÇOK YÜKLEMLİ CÜMLE diyeceğiz.

- Yapısına göre cümle çeşitlerine bakarken sıralamaya dikkat edeceğiz:

1. Karşımızdaki cümlenin içinde birden çok cümle varsa cümleleri arka arkaya getirenin ne olduğuna bakacağız.

2. Karşımızdaki cümlenin içinde birden çok cümle YOKSA cümlenin içinde bağlaç veya fiilimsi var mı ona bakacağız.

3. 1. ve 2. Sıradakiler YOKSA cümleye TEK YÜKLEMLİ CÜMLE diyeceğiz.

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

....

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiye ederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt.

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: