eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelimede anlam, sözcükte anlam ile ilgili konu anlatımlar

 

ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER NEDİR?

Zıt anlam; birbirine karşıt anlamlar taşıyan kelimeler veya ifadeler arasındaki ilişkiyi ifade eder. Bu karşıtlık, sözcüklerin veya ifadelerin anlamları açısından tamamen zıt olmalarıyla ortaya çıkar. Dil bilgisel olarak "karşıtlık" veya "antitez" olarak da adlandırılabilir.

Zıt anlamlı kelimeler veya ifadeler, iletişimde önemli bir rol oynar. Konuşmacı veya yazar, metni daha etkili bir şekilde ifade etmek veya belirli bir düşünceyi vurgulamak için zıt anlam kullanabilir. Bu tür karşıtlıklar, yazılı veya sözlü dilde anlamın daha net anlaşılmasına yardımcı olur ve iletişimdeki çeşitliliği artırır.

Türkçede birçok kelime ve ifade, zıt anlam ilişkisi içindedir. İşte bazı örnekler:

·         Büyük-Küçük

·         İyi-Kötü

·         Zengin-Fakir

·         Genç -Yaşlı

·         Sıcak-Soğuk

·         Güzel-Çirkin

·         Gece-Gündüz

·         Doğru-Yanlış

·         Kazanmak-Kaybetmek

·         Aç-Tok

·         Gelmek-Gitmek

·         Ön-Arka

·         Sevmek-Nefret etmek...

 

Örnekleri çoğaltmak mümkün. Zıt anlamlı kelimeler, olumsuz anlamla oldukça karıştırılmaktadır. Örneğin; Gitmek sözcüğünün olumsuzu “gitmemek”, zıt anlamlısı ise “gelmek” tir.

 

NOT: Her kelimenin anlamdaşı olmadığı gibi zıt (karşıt) anlamlısı da yoktur. Nitelik ve nicelik bildiren kelimelerin yani sıfatların (ön ad) ve zarfların (belirteç) zıt anlamlısı bulunur.

 

Örneğin; Koltuk, süpürge, gözlük, defter, ağız, kulak, bardak, tahta gibi sözcüklerin zıt anlamlısı yoktur.

 

ZIT ANLAM NEDİR ZIT ANLAMLI KELİMELER ÖRNEKLERİ KARŞIT ANLAM NEDİR KARŞIT ANLAMLI KELİME ÖRNEKLERİ ÖZELLİKLERİ (2) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

 

Kelimenin karşıtı, yani TAM TERSİ olan kelimeye zıt anlamlı kelime veya karşıt anlamlı kelime denir.

 

Bir kelimenin ne anlamına geldiğini tam olarak kavrayabilmek için o kelimenin zıttına bakarız. Örneğin sağlığın ne kadar önemli olduğunu kavramak için hastalığı bilmeliyiz. Azın ne olduğunu kavrayabilmemiz için çokun ne olduğunu bilmemiz gerekir. Çalışkanlığın ne anlama geldiğini kavrayabilmemiz için tembelliğin ne olduğunu bilmemiz gerekir.

 

Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen kelimelere zıt anlamlı kelimeler adı verilir. Türkçemizde her sözcüğün eş anlamlısı olmadığı gibi zıt anlamlısı da yoktur.

 

UNUTMAYIN: Karşıtlığın oluşabilmesi için, sözcüklerin uç noktalarda bulunma zorunluluğu vardır. Yani zıt anlamlı sözcükler iki zıt noktayı belirtirler. Örneğin "yaşam - ölüm" iki uç noktada bulunduğu için zıt anlamlıyken "zayıf - dolgun" yaklaşık karşılığı gösterir ve uzak anlamlı olarak kabul edilir. “güzel” sözcüğünün karşıtı “itici” olamaz çünkü iticilikte sevimsizlik anlamı da vardır. Oysa “güzel” sözü sevgiyi beraberinde ifade etmez. Bunun karşıtı ancak “çirkin”dir.

 

Örnekler:

uzak X yakın

bulanık X berrak

kirli X temiz

ileri X geri

güzel X çirkin

iç X dış

soğuk X sıcak

sık X seyrek

iyimser X kötümser

inmek X çıkmak

sağ X sol

Gülmek X ağlamak

Dar X geniş

Er X geç

Alçak X yüksek

Sert X yumuşak

 

UYARI 1

=>Zıt anlamla olumsuz anlamı karıştırmayın.

=>Bir sözcüğün olumsuz kullanılmış şekli onun zıt anlamını oluşturmaz. Yani kelimelerin olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamı sayılmaz.

Örnek:

sevmek” eyleminin karşıtı “sevmemek” değildir. Çünkü “sevmek” iyi bir duygunun varlığını bildirir. Sevmemekte ise bu duygunun bulunmadığı anlamı vardır. Oysa (bilgi yelpazesi com) karşıtlıkta, olan duygunun tam karşıtı olmalıdır; bu da “nefret etmek”tir.

git kelimesinin olumsuzu gitme’dir.

git kelimesinin zıttı gel’dir.

otur kelimesinin olumsuzu oturma’dır.

otur kelimesinin zıttı kalk’tır.

gelmek – gelmemek (olumsuzu)

kirli – kirsiz (olumsuzu)

kirli – temiz (zıt anlamlısı)

almak – almamak (olumsuzu)

almak – vermek (zıt anlamlısı)

 

UYARI 2

Sözcüklerin karşıt anlamlı olabilmesi için her ikisinin de gerçek ya da mecaz anlamlı olması gerekir.

Örnek:

Dün akşam bize geldi. (gerçek anlam)

Bu işin sonu nereye gider? (mecaz anlam)

Yukarıdaki cümlelerde gelmek ve gitmek birbirinin karşıtı değildir; çünkü gelmek gerçek anlamıyla, gitmek mecaz anlamıyla kullanılmıştır.

 

UYARI 3

=>Bir kelimenin zıt anlamlısını cümledeki anlamı belirler.

Örnek:

"zor - kolay" zıt anlamlı kelimeleri cümlede kullanımına göre değişir.

Midesinden zoru var. (Bu cümlede "kolay" ın zıttı değildir.)

Bu ders oldukça zormuş. (Bu cümlede "kolay"ın zıttıdır.)

 

KELİMEDE ANLAM, SÖZCÜK DÜZEYİNDE ANLAM ÖZET ANLATIM

 

GERÇEK ANLAM, TEMEL ANLAM:

 

Bir sözcüğün anlattığı ilk ve asıl kavrama temel anlam denir.

 

Temel anlam o dili konuşan herkesçe bilinen ve en yaygın olan anlamdır.

 

Örneğin, ayak sözcüğünün temel anlamı canlıların yürümesini sağlayan organdır. "çocuğun ayağı ezilmiş cümlesinde" ayak sözcüğü temel anlamıyla kullanılmıştır.

 

Örnek:

 

=> Boğazımda bir yanma var. (Temel Anlam)

 

=> Ayağında eski bir spor ayakkabı var.

 

=> Biraz sonra toprak bir yola girdik.

 

=> Kanadı kırık bir martı gördüm.

 

=> Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.

 

=> Dün gece erken yattım.

 

=> Sıcak çorbayı içince rahatladım.

 

=> Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.

 

=> Ahmet'in burnu iyi koku alır.

 

=> Ağzında yaralar oluşmuştu.

 

=> Elini hırsla masaya vurdu.

 

=> İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.

 

=> Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar kuşatmıştı.

 

 

Bir sözcüğe temel anlamının dışında yeni yeni anlamlar yükledikçe anlamının da derece derece soyutlaştığı görülür.

 

Örnek:

 

=> Törende, Kurdeleyi köyün muhtarı kesti.        (Somut temel anlam)

 

=> Patates doğrarken parmağını kesti.                (Somut yan anlam)

 

=> Oyun kağıdını ortadan kesti.                        (Somut yan anlam)

 

=> Onunla olan bütün ilişkisini kesti.                (Soyut mecaz anlam)

 

Bir sözcük tek başına kullanıldığında temel anlamını korur. Ancak cümle içinde temel anlamından uzaklaşabilir.

 

Örnek:

 

"Kaçmak" sözcüğünün temel anlamı "bir yerden gizlice ve çabucak uzaklaşmak"tır.

 

=> "Ben çalışmaktan hiçbir zaman kaçmam." cümlesinde temel anlamından uzaklaşmıştır.

 

Sözcüklerin Temel Anlamlarıyla İlgili Dikkat Edilecek Noktalar:

 

Temel anlamı somut olan sözcükler, öncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanır.

 

Örnek:

"ateş"  sözcüğü, temel anlamıyla düşünüldüğünde "bir nesnenin etrafa ısı ve ışık yayarak yanması" biçiminde açıklanabilir, temel anlamı somuttur.

 

=> Gençler, kumsalda büyük bir ateş yakmışlardı.                (Temel anlam)

 

=> Hastanın ateşi sabaha kadar düşmüştü.                (Somut yan anlam)

 

=> Şu yağan kar bile yüreğimdeki ateşi söndüremez.        (Soyut mecaz anlam)

 

 

MECAZ ANLAM:

 

Sözcüklerin cümle, dize veya deyim içine girdiklerinde, gerçek anlamlarından tamamen sıyrılarak başka bir sözcük ya da kavram yerine kullanılmasıyla kazandığı anlama mecaz (değişmece) anlam denir.

 

Mecaz anlam, Sözcüğün sürekli olmayan, kullanım içinde geçici olarak üstlendiği anlamdır.

 

Örnek:

 

=> Müşteriden para sızdırmak için elinden geleni yapardı.

 

=> Satıcının o ince ve tiz sesi kulaklarımızda patlıyordu.

 

=> Bugünlerde havasından yanına varılmıyor.

 

=> Bu hayırsız evlat için insan kendisini ateşe atar mı?

 

 

TERİM ANLAM:

 

Bilim sanat, spor, ya da çeşitli meslek dallarıyla ilgili özel kavramları karşılayan sözcüklerdir.

 

=> Nota müziğin anahtarı gibidir.

 

=> Rakip takım birazdan penaltı atışı yapacak.

 

=> Marmara fay hattı tehlikeli sinyaller veriyor.

 

=> Güreşçimiz, finalde rakibini tuşla yendi.

 

=> Matematik öğretmenimiz tahtaya bir doğru çizmemizi istedi.

 

=> Şiirde aynı eklerin ya da sözcüklerin tekrarlanmasına redif denir.

 

NOT: Bazen bir sözcük gerçekte terim değilken terim olarak kullanılabileceği gibi, gerçekte terim olan bir sözcük de terimlikten çıkabilir.

 

=> Polis bir hücre daha ortaya çıkardı. ( terimlikten çıkma)

 

=> Sinop burnu Türkiye'nin en kuzey noktasıdır. (terimleşme)

 

NOT 2: Bir sözcük birçok dalda terim olabilir.

 

=> Bitkiyi toprağa bağlayan kökleridir.

 

=> Dört, kök dışına iki olarak çıkar.

 

=> Hiçbir ek almamış sözcüğe kök denir.

 

 

YAN ANLAM:

 

Temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan değişik anlamlara yan anlam denir.

 

Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.

 

Meselâ “göz” dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın gözü” tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir.

 

Meselâ, “düşmek” kelimesi “Meyveler tek tek yere düştü” cümlesinde temel anlamda; “Çocuğun pantolonu düşüyordu”, “Bu yılın ilk karı düştü” ve “Kavakların gölgesi yola düştü” cümlelerinde yan anlamdadır.

 

Örnekler:

 

Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka taraf)

 

Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış.

 

Uçağın kanadı havada parçalanmış.

 

Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor.

 

Bu dalda başarılı olabileceğimi sanıyorum.

 

Köprünün ayağına bomba koymuşlar.

 

Şişeyi boğazına kadar doldurdu.

 

Kapının kolunu kırınca babamdan azar işittim.

 

Benim yetiştirdiğim öğrenciler daha başarılı.

 

Yokuşun başına kadar koştuk.

 

GERÇEK MECAZ TERİM ANLAMI DAHA İYİ ÖĞRENEBİLMENİZ İÇİN AŞAĞIDAKİ VİDEOMUZU İZLEYEBİLİRSİNİZ

 

 

Somutlaşma ve soyutlaşma: Dilimizde kelimeler sadece bir anlamda kullanılamaz. Yani bir kelime birden fazla yerde ve çok farklı anlamlarda kullanılabilir. Onun için somutlaşma ve soyutlaşma, (bilgi yelpazesi.net) dilimizdeki kelimeler için her zaman mümkündür. Somut anlamıyla “geçilen yer” demek olan “yol” kelimesi “yöntem, metot” anlamına gelerek soyutlaşmıştır.

 

Yakıştırmaca: Kendi adı olmayan ya da adı olduğu hâlde bilinmeyen varlıklar çeşitli özellikleri nedeniyle uygun olan kelimelerle adlandırılır. Buna yakıştırmaca denir. Uçağın kanadı, masanın gözü, ayakkabının burnu vb

 

 

ARGO ANLAM:

 

Sadece belli bir topluluk ya da meslek tarafından kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo denir.

 

Argo, dil içinde bir dil gibidir.

 

Külhanbeylerinin anlaşma vasıtası da denebilir. Küfürle karıştırılmamalıdır.

 

Argonun varlık sebebi kolay ve çekici anlatımı yakalama isteğidir.

 

Şekil ev anlamda ölçüsüzlük ve mübalâğa esastır.

 

Bağımsız ve sorumsuz yaşayışın dilidir de denebilir.

 

Dışa dönüklük, boşalma, rahatlama argoda sınırsızdır. Her şeye küfür kelimeleri kullanmadan küfredilir.

 

“Canına yandığımın dünyası” gibi.

 

abdestini vermek: azarlamak

 

aklına tükürmek: birinin düşüncesini beğenmemek

 

röntgenci: kadınları gizlice gözetleme alışkanlığı olan erkek

 

piliç gibi: güzel ve sevimli kız

 

mektep çocuğu: acemi, toy

 

zokayı yutmak: aldatılıp zarara sokulmak

 

yutmak: iyice eksiksiz olarak öğrenmek

 

arakçı: hırsız

 

bal kabağı: aptal, beyinsiz

 

torpil, moruk, çakmak (sınıfta kalmak), asılmak...

 

 

EŞ ANLAM:

 

Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir. Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir.

 

Örnekler:

 

kıymet-değer,

 

cevap-yanıt,

 

sene-yıl,

 

medeniyet-uygarlık,

 

imkân-olanak,

 

acele-ivedi,

 

zelzele-deprem,

 

yoksul-fakir,

 

misafir-konuk,

 

sınav-imtihan,

 

yöntem-metot,

 

mesele-sorun,

 

fiil-eylem,

 

kelime-sözcük,

 

vasıta-araç...

 

 

Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini tutamaz: "kara bahtlı" kelime grubunda "kara" kelimesinin yerine "siyah" kelimesini kullanamazsınız. Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir.

 

 

ZIT ANLAM:

 

Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir.

 

Örnekler:

 

siyah-beyaz,

 

uzun-kısa,

 

aşağı-yukarı,

 

ileri-geri,

 

var-yok,

 

gelmek-gitmek,

 

Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur. Eylemlerde de durum aynıdır. Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz.

 

"sevinmek" karşıtı sevinmemek değil "üzülmek"tir.

 

Kelimeler arasındaki karşıtlık cümledeki kullanıma göre değişir.

 

"doğru" kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede "eğri" olurken, diğerinde "yanlış" olabilir.

 

İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir. Meselâ, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar. Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin "ağır" olmayan anlamındaki "hafif"le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir.

 

 

SOMUT SOYUT ANLAM:

 

Sözcükler varlıkları ve kavramları karşılar. Varlık, madde olarak bulunan yani duyu organlarıyla algılanabilen bir nitelik taşır.  İşte duyu organlarımız yardımıyla algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.

 

Örnekler:

 

"ağaç, insan, dağ, kalem, bulut..." somut sözcüklerdir.

 

Ama kavramlar duyu organlarımız ile algılanamaz. İşte bu tür sözcüklere de soyut anlamlı sözcükler denir.

 

Örnekler:

 

"Üzüntü, sevgi, özlem, kin, akıl" gibi sözcükleri herhangi bir duyumuzla algılayamayız.

 

 

YAKIN ANLAM:

 

Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir. Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir.

 

göndermek-yollamak,

 

bezmek-bıkmak-usanmak,

 

dilemek-istemek,

 

çevirmek-döndürmek,

 

söylemek-demek-konuşmak,

 

eş-dost,

 

hısım-akraba,

 

bakmak-seyretmek,

 

Kardeşim sana küsmüş.

Kardeşim sana kırılmış.

Kardeşim sana gücenmiş.

Kardeşim sana darılmış.

 

Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır.

 

 

SESTEŞ KELİMELER, EŞSESLİ KELİMELER:

 

Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri (bilgi yelpazesi.net) gibi ek almış hâlde de olabilirler. Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır.

 

Gül: 1. çiçek, 2. gülmekten emir

Kır: 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 3. beyaz

Yazma: 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz emir, 3. yazma işi

 

Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur. Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir:

 

Siyah anlamındaki "kara" ile "kar-a" (-a: yönelme hâl eki) gibi

Oyuncakları olmuş çocukların kurşunlar?

Zalimler her saat taze fidanları kurşunlar?

Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya

Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmaya

 

"hala" ve "hâlâ", "kar" ve "kâr",  "adet" ve "âdet" kelimeleri eş sesli değildir. Okunuşları ve anlamları farklıdır.

 

 

YASIMA KELİMELER:

 

Doğada duyulan seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcüklere yansıma denir.

 

"Suyun şırıltısı insanı dinlendirir."

"Kedinin acı miyavlaması ile uyandım."

"Şu cızırtıyı durdurun artık."

 

cümlelerindeki altı çizil sözcükler birer yansımadır. Çünkü bu sesleri biz doğada duyuyoruz.

 

TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<


TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

Yorumlar

...

9. **Yorum**
->Yorumu: şahane bir site burayı sevdimm 
->Yazan: Buse. Er 

8. **Yorum**
->Yorumu: SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM...
->Yazan: sıla

7. **Yorum**
->Yorumu: valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden yapiyorum.saolun mugladan sevgiler...:).
->Yazan: kara48500..

6. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim.
->Yazan: Tuncay.

5. **Yorum**
->Yorumu: ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. 
->Yazan: efe .

4. **Yorum**
->Yorumu: ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun 
->Yazan: rabia..

3. **Yorum**
->Yorumu: Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim 
->Yazan: pınar..

2. **Yorum**
->Yorumu: çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor
->Yazan: ESRA..

1. **Yorum**
->Yorumu: Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. 
->Yazan: Hasan Öğüt

>>>YORUM YAZ<<<

Adınız:
Yorumunuz: