Orhun (Göktürk) Yazıtları ve Orhun Yazıtları Özellikleri, Orhun Yazıtları Kime Ait?

Orhun Yazıtları, Türk tarihinin önde gelen eserlerinden biri olarak kabul edilir. Göktürk Devleti döneminde yazılmış olan bu kitabeler, Orhun Nehri yakınlarında bulunmuştur. Göktürk (Köktürk) alfabesiyle yazılmış olan bu yazıtlar, Türk tarihinin en önemli kaynaklarından biridir ve üç farklı yazıttan oluşur.

İlk yazıt olan Kül Tigin Yazıtı, Göktürk Kağanlığı'nın ikinci hükümdarı Kültigin tarafından kaleme alınmıştır. Bu yazıtta, Kültigin'in babası Bumin Kağan'ın hükümdarlığı ve Göktürk tarihindeki rolü anlatılır. Aynı zamanda Türk tarihinin ilk yazılı belgesi olarak da kabul edilir.

İkinci yazıt ise Bilge Kağan Yazıtı'dır ve Göktürk Kağanlığı'nın üçüncü hükümdarı Bilge Kağan tarafından yazılmıştır. Bu yazıt, Bilge Kağan'ın hükümdarlığı dönemindeki başarılarını, Göktürk tarihini ve hükümdarlık felsefesini detaylı bir şekilde anlatır. Aynı zamanda Türk töresi ve kültürü hakkında da önemli bilgiler içerir.

Üçüncü yazıt olan Tonyukuk Yazıtı ise Göktürk Kağanlığı döneminin önemli vezirlerinden Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Bu yazıt, Tonyukuk'un hükümdarlık dönemi ve hükümdarlık felsefesi hakkında bilgiler içerirken aynı zamanda Türk töresi ve düşmanlarla yapılan savaşlar hakkında da detaylı bilgiler sunmaktadır.

Orhun Yazıtları, Türk dilinin ve kültürünün anlaşılması açısından büyük öneme sahiptir. Bununla birlikte dünya kültür tarihi açısından da büyük bir değere sahiptir. Bu yazıtlar, Türk tarihine ışık tutan ve Türk milletinin köklü geçmişini gösteren önemli birer belgedir.

Orhun Yazıtlarını Kim Bulmuştur?

Orhun Yazıtları, 1889 yılında Sibirya'nın muazzam doğal güzellikleriyle ünlü Orhun Irmağı yakınlarında keşfedildi. Bu kıymetli tarihi hazinenin bulunuşu, tesadüflerin en güzel örneklerinden biridir. Baykal Gölü'nün güneybatısında, Karakurum dağlarının eteklerindeki Orhun Vadisi'nde, bir Moğol avcı tarafından fark edildi. Bu avcı, o sırada bir kayayı oymakla meşgulken altında gizlenmiş yazıtları keşfetti. Ardından Rus araştırmacı Vasiliy Radlov, yazıtların fotoğraflarını çekerek bunları ilk kez yayımladı. Sonrasında 1893 yılında, Rus bilim adamı Wilhelm Radloff, Orhun Yazıtlarının tamamını detaylı bir şekilde inceledi.

İlk bulunduğunda Orhun Yazıtları Türk tarihi açısından tam olarak anlaşılamayan yazılar olarak değerlendirildi. Ancak Rus bilim adamlarının titiz çalışmaları sayesinde yazıtların gerçek önemi ve değeri anlaşıldı ve dünya genelinde büyük ilgi gördü. Orhun Yazıtları, Türk tarihine ışık tutan, kültürel zenginliklerimizi ortaya çıkaran ve geçmişimizi daha iyi anlamamızı sağlayan birer şaheserdir.

Orhun Yazıtları Çözümlenişi

Orhun Yazıtları'nın çözümlenmesi tarihçiler, dilbilimciler, arkeologlar ve epigrafistler (yazıt bilimci) tarafından gerçekleştirilmiştir. Göktürk alfabesi ve dilinin anlaşılması, bu yazıtların çözümü için temel bir rol oynamıştır. Göktürk alfabesi, genel olarak Türk alfabesi olarak kabul edilirken harflerin şekli ve aralarındaki ilişkiler, uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda açığa çıkarılmıştır. Yazıtların dilinin anlaşılması için Türk dilinin değişimi ve diğer dillerle olan ilişkileri de incelenmiştir. Bu kapsamda, yazıtlardaki kelimeler ve cümleler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulmuştur.

Ayrıca yazıtların anlaşılması için arkeolojik ve tarihi veriler de değerlendirilmiştir. Orhun Yazıtlarının bulunduğu bölgede yapılan kazılar ve araştırmalar, bu yazıtların dönemine ve Göktürk Kağanlığı'nın tarihine ışık tutmuştur. Dolayısıyla Orhun Yazıtlarının çözümlenmesi birçok disiplin tarafından gerçekleştirilmiş ve bu çalışmalar sonucunda yazıtların dil ve tarih açısından önemi ortaya çıkarılmıştır.

Orhun Yazıtlarının çözümlenmesinde öncü isimler arasında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen bulunmaktadır. Thomsen, yazıtların dilinin anlaşılmasında önemli bir rol oynamış ve 1893'te bu yazıtları ilk kez okuyup çözümlemiştir.

Aynı şekilde Alman kökenli Rus bilim adamı Wilhelm Radloff da yazıtların dil ve tarih açısından önemini ortaya koymuş ve bu alandaki ilk kapsamlı çalışmayı gerçekleştirmiştir.

Türk dilbilimci Ahmet Caferoğlu ve Talat Tekin de Orhun Yazıtlarının çözümlenmesinde önemli katkılarda bulunmuşlardır. Caferoğlu, yazıtların dil ve gramer yapısının anlaşılması konusunda öne çıkmış; Tekin ise yazıtların dil, tarih ve kültür açısından önemini vurgulamıştır.

Diğer yandan Zeki Togan, Pertev Naili Boratav ve Nurettin Topçu gibi birçok önemli isim de Orhun Yazıtlarının çözümlenmesinde önemli roller üstlenmiş ve bu alanda katkı sağlamışlardır. Bu isimlerin çalışmaları sayesinde Orhun Yazıtlarının bilimsel anlamda anlaşılması ve Türk tarihi ile dilinin derinliklerinin açığa çıkarılması mümkün olmuştur.

Kül Tigin Yazıtı

Kül Tigin Yazıtı, Orhun Yazıtlarının bir parçası olup Kül Tigin Kağan tarafından yaptırılmıştır. Yazıt, günümüz Moğolistan sınırında Selenge Irmağı'nın batısında bulunmuştur. Bu bölge, Göktürk Kağanlığı döneminde önemli bir merkez konumundaydı. Yazıt, 3,5 metre yüksekliğinde ve 2,5 metre genişliğindeki bir granit bloktur ve Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Türk dilinin Orta Türkçe döneminin önemli örneklerinden biridir.

Yazıtın üst kısmında; Kül Tigin'in büyük dedesi Bumin Kağan'ın hayatı, aşağı kısmında ise babası İstemi Kağan'ın hayatı anlatılır. Orta kısımda ise Kül Tigin Kağan'ın yaşamı, hükümdarlığı ve savaşları detaylı bir şekilde aktarılır. Kül Tigin, babasının ölümünün ardından tahta geçmiş ve Göktürk İmparatorluğu'nu güçlendirmiştir. Yazıtta, onun savaşları ve zaferleri övgüyle anlatılırken babasına ve büyük dedesine olan saygısı da vurgulanır.

Türk geleneğinde önemli bir yere sahip olan yazıt, toplumun sosyal ve kültürel yapısı hakkında da bilgi verir. Örneğin; farklı kesimlerden askerler, tüccarlar ve zanaatkârlar gibi insanlar hakkında bilgi verir. Kül Tigin Yazıtı, Orhun Yazıtları içinde en uzun olanıdır ve Türk dilinin ve tarihinin anlaşılmasına büyük katkı sağlamıştır. Yazıtın keşfi, Türk tarihi ve dilinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmuş ve bu alanda daha fazla bilgi edinilmesini sağlamıştır.

Bilge Kağan Yazıtı

Bilge Kağan Yazıtı, Orhun Yazıtlarının önde gelen ve bilinen belgesidir ve Göktürk Kağanlığı dönemi Türk tarihindeki en mühim kaynaklardan biridir. Göktürk alfabesi kullanılarak yazılmış olan bu yazıt, Bilge Kağan tarafından yaptırılmıştır ve günümüz Moğolistan'ın Bayan Ölgii bölgesinde, Orhun Nehri yakınlarında bulunmuştur. Yazıt, bir taş blok üzerine işlenmiş olup 68 satırdan oluşmaktadır. Bilge Kağan'ın hayatı, liderliği ve Göktürk Kağanlığı’nın güçlenmesi hakkında zengin detaylar içeren bu yazıt, Bilge Kağan'ın babası İstemi Kağan'ın vefatından sonra tahta geçtiği dönemde kaleme alınmıştır.

Yazıt, Bilge Kağan'ın idaresi ve liderliği konusunda ayrıntılı bilgiler içermektedir. Bilge Kağan, kararlı ve etkileyici bir lider olarak tanımlanırken devletin kuvvetlenmesi için önemli adımlar atmıştır. Ayrıca yazıtta, Bilge Kağan'ın yürüttüğü savaşlar ve kazandığı zaferler detaylı bir şekilde anlatılır. Bilge Kağan Yazıtı, aynı zamanda Türk toplumunun sosyal ve kültürel yapısı hakkında da değerli bilgiler sunmaktadır. Ayrıca yazıtta Türk geleneğinde büyük bir öneme sahip olan "Kut" kavramı da ele alınır. "Kut", doğal bir güç olarak kabul edilir ve liderin gücüyle birleştiğinde kağanlığın güçlenmesine yardımcı olur.

Bilge Kağan Yazıtının en bilinen bölümü, Bilge Kağan'ın "Türk Töresi" adlı şiiridir. Bu şiirde, Türk toplumunun temel değerleri ve tarih boyunca elde ettiği zaferler anlatılır. Bu bölüm, Türk kültüründe büyük bir öneme sahip olup Orhun Yazıtlarının en meşhur kısımlarından biridir. Bilge Kağan Yazıtı, Orta Türkçe döneminde Türk dilinin en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir ve Türk tarihine ışık tutan önemli bir belgedir.

Vezir Tonyukuk Yazıtı

Tonyukuk Yazıtları, Orhun Irmağı vadisinde 8. yüzyılda dikilen önemli Göktürk Yazıtlarından biridir ve Moğolistan'ın başkenti Ulan Bator'un Nalayh ilçesinde Bayan Tsokto'da bulunmuştur.

Bu yazıt, Türklerin savaş stratejileri ve bağımsızlık mücadelesiyle ilgili bilgiler sunar. 720-725 yılları arasında büyük vezir ve kumandan Tonyukuk tarafından dikilen bu yazıt, Türk milleti için verilen mücadeleleri açık bir şekilde ortaya koyar.

Tonyukuk Yazıtları, Türk tarihinin en eski yazılı belgelerinden biridir ve II. Göktürk Kağanlığı döneminde yaşanan önemli olaylardan bahseder. Metin, Göktürk alfabesiyle yazılmış Türkçe bir metni içerir ve dikkat çekici bir tarihî kaynak niteliği taşır.

Tonyukuk'un liderliğindeki Türklerin kararlılıkla sürdürdüğü mücadeleler, bu yazıtta övgüyle anlatılmıştır. Tonyukuk'un stratejik dehası ve Türk milletinin birlik ve bağımsızlık için verdiği çaba, bu yazıtın temel temasını oluşturur.