Mecâz-ı Mürsel (Ad Aktarması) Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Mecâz-ı Mürsel (Ad aktarması), bir kelimenin başka bir ismin yerine geçerek anlamını karşılamasıdır. Bu edebî sanat tekniği, benzetme amacı gütmeksizin kullanılır, kastedilme söz konusudur. İstiare ya da benzetme sanatıyla karıştırılmamak için iki önemli hususa dikkat edilir:

· İlk olarak ad aktarmasında benzetme amacı bulunmamalıdır. Eğer bir benzetme söz konusu ise metin istiare sanatına dönüşür ve asıl anlamın ötesine geçer.

· İkinci olarak kelime, gerçek anlamının dışında mecaz anlamda kullanılmalıdır. Bu, kelimenin sıradan anlamının ötesinde bir anlam taşıdığı anlamına gelir.

Ad aktarması, dilin zenginliğini ve esnekliğini vurgular. Yazarlar, şairler ve konuşmacılar bu teknikle metinlerini renklendirir ve daha etkileyici hâle getirirler.

Mecâz-ı Mürsel Örnekleri ve Yapılış Şekilleri

Parça-Bütün İlgisi:

· Dâimi’yem her can ermez bu sırra.

(Can sözcüğü ile insan kastedilmiştir.)

· Uçak İzmir’e inmek üzereydi.

(Bütün olan İzmir söylenerek İzmir Havaalanı kastedilmiştir.)

· “Üniversitedeki kürsüsünde yıllarca çalıştı.”

· “Motor gece karanlığında yükünü Bartın’a boşalttı.”

İç-Dış İlgisi:

· Üşüdüğün zaman sobayı yakarsın.

(Katedilen sobanın içindekilerdir.)

· Bir depoyla 500 km yol yaptık.

(Depo sözcüğü kullanılarak benzin kastedilmiştir.)

· İki bardak içtim.

(Bardaktan kastedilen bir içecektir.)

Neden-Sonuç İlgisi:

· Dünden beri bereket yağıyor.

(Bereket sözcüğü ile kastedilen yağmurun yağmasıdır.)

· Bir hapşırık ile herkese hastalık bulaştırdı.

(Hatalık kelimesinden kastedilen bulaşıcı mikroplardır.)

Sanatçı-Eser İlgisi:

· Bugün sınıfta Nâzım Hikmet’i okuduk.

(Nâzım Hikmet’in şiirleri kastedilmiştir.)

· Radyoda Avni Anıl çalıyordu.

(Kastedilen Avni Anıl’ın şarkılarıdır.)

Yer-İnsan İlgisi:

· Onun ani ölümüyle Ankara ağlıyordu.

(Burada “Ankara” ile kastedilen Ankara’da yaşayan insanlardır.)

· Banka, istediğimiz krediyi şirketimize verdi.

(Banka çalışanları kastedilmektedir.)

Soyut-Somut İlgisi:

· Gençlik, her şeye rağmen umudunu asla kaybetmemelidir. Zîra Atatürk’ün söylemi de bu yöndedir.

(Gençlik soyut bir kavramdır. Burada kastedilen gençlerdir. “Gençler” ise somut bir kavramdır.)

Türkçede; ifadelerin etkinliğini artırmak, sözün gücünü pekiştirmek, karmaşık bir durumu kısa ve etkili bir şekilde ifade etmek veya metne zenginlik katmak amacıyla başvurulan yöntemlere söz sanatları veya edebî sanatlar denir. Divan edebiyatı ve Halk edebiyatında sıkça kullanılan bu sanatlar, yazarın eserin üzerinde okuyucunun dikkatini toplamasını sağlar.

Mecaza dayalı söz sanatlarından biri olan Mecâz-ı mürsel, bir kelimenin gerçek anlamı yerine mecaz anlamıyla kullanılmasıyla gerçekleşir. Benzetme amacı gütmeden bir kelime diğer bir kelimenin yerine geçer. Şiir, roman, hikâye gibi edebî eserlerde olduğu kadar günlük hayatta da sıkça karşılaşılan bu söz sanatına ad aktarması da denir.

Örnekler

1. Siz bu otobüsle gidin, ben Aydın’a bineceğim.

2. Depremden dolayı Malatya geceyi sokakta geçirdi.

3. Tiyatro okumam konusunda bütün ailem beni destekledi.

4. Tencere kaynadığında ateşi söndür.

5. Çayı ocağa koyuversin.

6. Oğuz Atay’ı okumanı tavsiye ederim.

7. Sevilen futbolcu Hagi’nin golüyle tüm stat ayağa kalktı.