Dinim İslam, İslamiyet, İslami Yazılar > Allah Dostlarının Hayatı >mevlana hazretlerinin hayatı

MEVLANA HAZRETLERİ’NİN HAYATI (GENEL) (ALLAH DOSTLARININ HAYATI)

Âşıklar sultanı, marifet nurunun aynası, gönüllerde ebediyete kadar ölmezlik sırrına eren büyük veli, İslâm’ın tolerans yönüyle belirdiği mekân, “Kur’ân’ın bendesiyim” diyen hakikat kölesi, “Biz ezel ve ebedliyiz” deyip zaman kabuğunu delen, “Ölmeden evvel ölünüz” gerçeğinde öteleri seyreden kâmil insan, “Kâinatın seyri aşk sarhoşluğuyla Allah’ı arama seferberliğidir” deyip her zerrenin O’na koştuğunu söyleyen ârif, herkesi hiçbir fark gözetmeden dergahına davet eden büyük mürşid Hazret-i Mevlâna, zaman çizgisinde 30 Eylül 1203’de Horasan’ın Belh şehrinde dünya sahiline teşrif etmiştir. Babası Sultanu’l-ulemâ diye bilinen Bahaeddin Veled, annesi Harzemşahlardan bir prenses olan Mü’mine Hatundur.

Bahaeddin Veled, ilimde, hilimde ve hitabette Belh insanını tasarrufu altına almış ve onları aşk fırınında istenilen kıvama getirmeye çalışmıştır. O’nu sevmeyenler halk üzerindeki bu engin tasarrufunu çekememiş, “yerinizi alacaktır” gerekçesi ile kendisini padişaha şikayet etmişlerdi. Dünya malında gözü olmayan büyük veli, dedikoduya meydan vermeden, bir cuma sabahı Belh şehrini aile efradı ve birkaç müridi ile terkeder. Ne var ki, Belh’in bu mânâ sultanının ayrılışından sonra, Belhliler ve Sultan ailesi Moğolların istilâsına maruz kalacak ve bu dargınlığın ağır faturasını canları ile ödeyeceklerdir.

Bahaeddin Veled’in ilk konakladığı yer Nişabur olmuştur. Orada devrin büyük mutasavvıfı Feriduddin Attar, Sultan’ul-Ulemâ’yı karşılamış ve delikanlılık çağında bulunan Mevlâna Celâleddîn’in de bulunduğu bir sohbet yapmışlardı. Hazret-i Mevlâna bu sohbetten çok istifade etmiş, Feriduddin Attar’ın dikkatini çekerek yeni yazmış olduğu “Esrarnâme” adlı eserinin bir nüshasının kendine hediye edilmesine muvaffak olmuştur.

Daha sonra Bağdat’a gidilmiş, bundan sonra da Mekke ve Medine’ye gidilerek Hac farizası yerine getirilmiştir. Sultan’ul-Ulemâ Bahaeddin Veled Hazretlerinin gönlü, “Rum diyarı” ismi ile maruf Anadolu’da idi. Nitekim bu istek gerçekleşti. Yola tekrar Hicaz Bölgesi’nden revân olunup Larende’ye kadar gelindi. Anadolu’nun bu şirin mıntıkasında Mevlâna Celâleddîn, Gevher Hatun’la evlendi.

Yıl 1219... Selçuklular’ın başına dünya ve âhiret sultanı diyebileceğimiz madde ve mânâ eri bir hükümdar gelmiştir. Alâeddin l. Keykubat Larende’den Sultan’ul-Ulemâ’yı aile efradı ve mürîdânı ile beraber Konya’ya davet etmiş ve Konya’ya yerleşmesine vesile olmuştur. Burada Alâeddin l. Keykubat, Sultan’ul-Ulemâ Bahaeddin Veled hazretlerine mürid olmuştur. 12 Ocak 1231 yılında ise yine burada Sultan’ul-Ulema, Allah’ın rahmetine kavuşmuştur.

Bu zamana kadar babasının tedrisatında ve mânevî terbiyesinde yetişen Hazreti Mevlâna bundan sonra babasının halifelerinden Seyyid Burhaneddîn Hazretleri’nin terbiyesi ile yetişmiştir. Esasen Mevlâna’nın hayatında üç büyük irşad ehlinin olduğunu görürüz. Bunlardan birisi ve ilki, çocukluk ve delikanlılık dönemlerinin yanında geçtiği kendi öz babası Sultan’ul-Ulemâ Bahaeddin Veled Hazretleri; ikincisi nefis tezkiyesinde onu çok ciddi bir gönül adamı yapacak, nefis merdivenlerinden yükselebilmesi için engin bir çileye sokacak olan büyük mürşid Seyyid Burhaneddin Hazretleri, üçüncüsü, aşk ülkesindeki vuslat kapısı Şems’dir. Diyebiliriz ki Mevlâna’nın mânevî hayatındaki cenin dönemi babasıyla; çocukluk, gençlik, delikanlılık dönemi Seyyid Burhaneddin’le; aşk dönemi ise Şems-i Tebrizî ile geçmiştir.

Seyyid Burhaneddin Hazretleri, Bahaeddin Veled’in metoduna göre, devamlı oruç ibadeti ile Hazreti Mevlâna’ya nefsini tezkiye ettirmiştir. O’na göre (ve gerçek de odur ki) ârifin kalbindeki marifet nurunun ortaya çıkıp parlayabilmesi için açlık şarttır. Seyyid Burhaneddin Mevlâna’ya bunu yaptırmıştır. Mevlâna o kadar yükselmiştir ki, Konya’dan ayrılıp Kayseri’ye yerleşmek isteyen mürşidi Seyyid Burhaneddin’e gönül etmiş, bindiği katırı bu nazla devirerek mürşidinin ayağının kırılmasına sebep olmuştur. Seyyid Burhaneddin Hazretleri de, ayağı kırılmasına rağmen, bu istidatlı talebesine kızması gerekirken tatlı bir tebessümle yanındakilere “Bizi Celâleddîn göndermiyor” diyerek  geri dönmüştür.

Ne var ki, Kayseri’ye gitmeye kararlı olan Seyyid Burhaneddin bir müddet sonra “bir postta iki arslan oturmaz” gerekçesiyle Konya’dan ayrılmıştır.

Mevlâna’nın bundan sonra Şems-i Tebrizî ile karşılaşıncaya kadar hayatı medresede talebelerine ders vermek, halkı ikaz ve irşad etmekle geçmiştir.

Günlerden bir gün, mânânın bahar, maddenin de sonbahar mevsimini yaşadığı bir gündü. Konya’ya alışılmamış tipte meczup bir veli gelmişti. Adı Şems-i Tebrizî. Kâinatın her zerresinde, mahlukatın her cinsinde, duran ve hareket eden her maddede Allah’ın tecellisini gören bu zat o kadar kendinden geçmişti ki, nazar ettiği her noktanın yanmaması mümkün değildi. O, bütün bakışlarında aradan çekilir, âlemi seyredinin kim olduğunu gayet iyi bilirdi.

Ve nihayet beklenilen an gelmiş, Mevlâna, medresesinden çıkmıştı. Kendine doğru ilerleyip atının yularını tutan o ulu kişi, kendi kadar güzel bir soru soruyordu bu mânâ erine. Nazarı, Hazreti Mevlâna’nın yüz hatlarında geziyor ve dudakları şu cümleyi söylemekle meşgul oluyordu: “Söyler misin  bana, ‘Seni tanıdım’ diyen Beyazıd-i Bestâmî mi büyük, yoksa ‘Yâ Rabbi seni layıkıyla tanıyamadım’ diyen Hazret-i Muhammed (sav) mi?” Hazret-i Mevlâna bu tatlı ve ağır soruyu bir mânâ padişahı olduğunu ifade edercesine şöyle cevaplandırıyordu: “Hiç şüphesiz ‘Seni layıkıyla tanıyamadım’ diyen Hazreti Muhammed, ‘Seni tanıdım’ diyen Beyazıd’den çok büyüktür.” Şems, bu tecelli karşısında bir sayha atıp kendinden geçer. Bundan sonra iki ezelî dost, kimin kime mürid kimin kime mürşid olacağı belli olmayacak bir tarzda müştereken vahdet şerbetini içmeye başlamışlardır.

Her  zaman olduğu gibi “vecd” ve “aşk”ın insan üzerine bıraktığı çekicilik vasfı yanında bu mutlak kıymeti kaybedeceği endişesiyle halkta kıskançlık dönemi başlar. Nitekim bu iki dost arasındaki muhabbet neticesinde de böyle olmuştur. Onları saran vahdet sarhoşluğunun yanında halkın dedikodusu da artmıştır. Şems’in kararlı tutumu, Mevlâna’nın teslimiyeti dış âleme bütün kapıları kapamıştır.

Buraya kadar gelmişken tasavvufta teslimiyet hakkında birkaç söz etmek gereklidir. Teslimiyet, müridin mürşidine madde ve mânâsı ile teslim olması demektir. Maddede her şeyini ona vermesi ve onun yoluna baş koyması, mânâda ise varlığının her zerresinde O’nu görmesi demektir. Esasen “Fenâ fi’ş-Şeyh” denilen, “mürşidde yok olma” makamı da budur.

Öyle bir haldir ki, nasıl damlayı ummandan ayırmak mümkün değilse müridi de mürşidinin varlığından ayırmak mümkün değildir. Tasavvufla ilgili yazılan eserlerde teslimiyet şu veciz söz ile vurgulanır: “Teslimiyet; müridin mürşidine, gassalın elindeki meyyit gibi teslim olmasıdır.” Bu hal zuhur edince neden, nasıl, niçin, niye vs. gibi sorular artık ortadan kalkar, söylenilen sözlere gönül kapıları açılır. Yapılan işaretler istikametinde reyler beyan edilir. Verilen emirler neye mal olursa olsun anında yerine getirilir.

Müridin mürşidine teslimiyetinin neticesinde mürşidine karşı sonsuz bir muhabbet devri açılır. Nitekim Hazret-i Mevlâna ile Şems arasında da bu muhabbeti çok açık olarak görebiliyoruz. (Hattâ Şems-i Tebrizî’nin ölümünden sonra, Mevlâna, -ölmüş olduğunu bildiği- kendisine “Şems Konya’ya geldi” diyenleri altınla taltif etmiş, “Şems’in ölümünü bildiğiniz halde bunlara niçin böyle muamele yapıyorsunuz?” diyenleri, “Onlar bana kimden bahsediyor, ençok sevdiğim mürşidimden değil mi? Ben onların yalan haberine bu bahşisi verdim. Şayet söyledikleri gerçek olsaydı canımı verirdim.” diyerek cevaplandırmıştı.)

Öyle bir devre başladı ki, Mevlâna, bütün dost ve arkadaşlarından ve Konya’nın ileri gelen zevâtından ayrılmış, medresesinde Şems ile birlikte sır kabuğuna çekilmişti. Bu hal zamanın insanını harekete geçirmiş, “Şems denilen bu adam gelip Mevlâna’mızı elimizden aldı” diye efkârı umumiyeye dedikodular yayılmıştı. Naz ve niyaz halinde bulunan bu iki mânâ sultanı her gün ayrı bir “Hak tecellisi” ile karşılaşmalarına rağmen, vuslatta firkat şart olduğu için Şems’in Konya’yı terk etmesi gerekiyordu. Bu dedikodular fırkatin zuhuru için Şems’in aniden Konya’dan ayrılmasına vesile olmuştur. Günlerden bir gün Tebrizli Şems gönlünü Mevlâna’ya bırakmış, maddesiyle başka diyarlara uçmuştur.

Mevlâna, derin hasret ateşleri içinde kıvranırken cemalinde her an Hakk’ı seyrettiği mürşidini aramaya koyulmuştu. Konya’ya gelip gidenden mecnun misâli “Şems, Şems!” diye soruyor, uçan kuşlardan haber arıyordu. Esasen bu arayış ve yanış Şems’in muhabbetinde yok oluştu. Mevlânâ’nın kemâli için bu ateş günden güne büyüyor, ikinci bir vuslat için sakin bir okyanus zemini halini alıyordu.

Beklenilen haber Konya’da yayılmaya başladı: “Şems Şam’da.” Haberi alan Mevlâna derhal oğlu Sultan Veled ile birkaç müridini birçok hediyelerle beraber Şam’a gönderir. Şam’da ahşap bir binanın loş odasında karşısındaki şahısla muhabbet eden Şems, gelenlere ilgi duymamış intibaını veren bir tavır alır. Sultan Veled, ruhundaki engin terbiye ile büyük velinin eline dudağını ve alnını kavuşturur ve “Sultanım evvelden varid olan bütün dedikodular için Konya’nın eşrafı ve bütün halkı özür beyan ediyor ve yüce şahsınızı Konya’ya davet ediyorlar.” der. Bu sözlere de rağbet göstermeyen Şems,Sultan Veled’i duymazlıktan gelir, muhabbetine devam eder. Ve gözünü parlatacak, ruhunu sonsuzluk ülkesine kadar yüceltecek sevgilisinin davet teklifini, Hak sözden başka bir söz duymayan kulağıyla işitir; Sultan Veled, “Efendimiz! Bütün bunların yanında sizi en az sizin kadar seven babam Mevlâna sizi Konya’ya davet ediyor.” der. Bu en güzel davet Şems’i Konya’ya uçurmuştur.

“Şems geliyor!” diye istikbâl için Konya’nın eşrafı ve halkı sokaklara dökülmüş, na’tlar, kasideler, ilâhiler ve Kur’ân-ı Kerim okunmaya başlanmıştı. İki Hak dostu yine karşı karşıyaydı. Mevlâna bu ezel ve ebed mânâ büyüğünü medresesine getirmiş ve onun için mutevazi bir köşe hazırlamıştır. Bu yolculukta Şems Sultan Veled’e mânevî sırlarını verdiğini ifade ediyor. Hazreti Mevlâna, mürşidi Şems’i, kendi terbiyesinde yetiştirdiği evlatlığı ve müridesi Kimya Hanımla evlendirir. Artık Şems tamamen Konya’lı olmuştur.

Konya’da geçen günler iki ezelî dostu daha da birbirine raptetmiş ve Mevlâna’nın kemâli için her türlü zemin hazırlanmıştır. Müridin vuslatı için mürşid-i kâmilin nazarı şarttır. Nasıl devekuşu, yumurtalarına uzaktan nazar ederek onları olgunlaştırıyorsa mürşid-i kâmil de müridine nazar ederek onu kemâle erdirir. Bu ikinci dönemde Şems, Mevlâna’ya bunu yapmış, “Nazar-ı Hak” ile onu doruk noktasına ulaştırmıştır. Bu dönemde de bu iki ezelî dostu çekemeyenler, dedikodu kazanını kaynatmaya başladılar.

Mevlâna’yı kemâle erdiren Şems’in şehadeti yaklaşmıştı. Bir gece medresenin etrafını sarmışlar, Mevlâna ile derin vahdet sohbetinde iken onları vahşet plânları ile bu denî âleme çekmişlerdi. Kapı çalınır ve Şems istenir. Gece karanlığında kapıyı açarak karanlığa karışan Şems, bir sayha atarak ortadan kaybolur. Şems’in sadece yerde birkaç damla kanına rastlanır. Bu hadise 1247 senesi Aralık ayının bir Perşembe gecesi olmuştu. Rivayetler Şems’in o gece şehit olduğunda kuvvet kazanıyor.

Bu devreden sonra Mevlâna artık yalnızdır. Ah-ı enîn ile günleri ve geceleri geçirir. Baştan başa aşk vadisi olan meşhur Mesnevî’sini bu dönemde kaleme almıştır.

Şems’in ahirete rıhletinden sonra onun ölümüne inanmak istemeyen Hazreti Mevlâna sanki her zaman gelecekmiş gibi bir bekleyiş içindedir. O da Şems’in şehadetini bilmesine rağmen varlığının her zerresine nüfuz eden Şems’in muhabbetini bu arayışla tatmin ediyordu.

Gördüğü her varlıkta, işittiği her ses ve sözde Şems vardı. Şems bir ayna olmuş, o aynada Mevlâna kendini seyretmeye koyulmuştu. Mevlâna “Ben o, o ben; onunla aramızda bir fark yoktur!” diyerek bu ilâhî gerçeği ifade etmeye çalışıyordu. Mevlâna bütün  gecelerini kendi gönül âlemindeki Şems’in varlığı ile değerlendiriyordu ve bu gecelerde 7-8 gazel birden yazabiliyordu. Bu gazellerde önce “Hâmuş” mahlasını kullanmış, daha sonra da doğrudan doğruya Şems’in adını söylemişti.

Şam’a gitmiş, sözde, Şems’i arıyordu Mevlâna. Bu arayış, varlığında olan Şems’i arama idi. Onun için, zahirde onu bulamayacağını biliyordu. “Biz Şam’a canımızı vermiş, varlığımızı bağlamışız; üçüncü defa ki Rum’dan Şam’a koşuyoruz. Çünkü biz Şam’ın gece gibi karanlık zülfünden kokular sürünmüşüz.”

Sultan Veled’e göre Şam’a bir keklik gibi giden Mevlâna Konya’ya alıcı bir doğan gibi dönmüştü. Eğer Mevlâna Şems’i Şam’da bulmuş olsaydı, bu, Mevlâna için bir kayıp olmuş olurdu. Halbuki şimdi Mevlâna çoşkun ve cezbeliydi. Katre idi, çoşup deniz oldu. Yüce idi aşkla daha da yücelendi. Aradığı, kendinde göründü. Aşk denizi olup köpürüp dalgalandı.

Mevlâna’nın ayrılışından sonra Konya sanki boşalmış, ıssız bir harabeye, çöle dönmüştü.

Mevlâna’nın bundan sonraki irşad döneminde Kuyumcu Selahaddin isminde büyük bir veliye rastlıyoruz. Diğer yetiştirdikleri arasında oğlu Sultan Veled, Emir Süleyman, Çelebi Hüsamettin gibi büyük zevâtın olduğunu da görüyoruz.

Mevlâna devrin büyüklerinden olan Muhyiddin-i Arabî’nin evlâtlığı Sadreddin-i Konevî ile de sohbet etmiştir.

Zaman ilerledikçe Mevlâna’nın varlık ağacı (vücudu) zayıf ve nahif bir hale gelmişti. Hattâ bir gün hamamda solgun teni altında ortaya çıkan kemiklerine bakarak: “Bütün ömrümde kimseden utanmadım fakat şu zayıf vücudumdan utanıyorum; zira o bana çok hizmetlerde bulundu, bense ona istediği gibi bakamadım.” demişti.

Mesnevî’nin yazılması bitmiş ve artık Hakk’a  yürüme zamanı da gelmişti. Son gazellerinde de, Mutlak Varlık’a bir an evvel kavuşma isteğinin heyacanı dalgalanıyordu.

Yıl 1273... Maddenin ve mânânın kış mevsimi idi. Büyük velinin rıhlet zamanı geldi. Konya’da depremler, ardı arkası kesilmeyecek şekilde çoğalmıştı. Gene bir gün deprem olmuş, yer yerinden oynamıştı... Mevlâna o gün; “Korkmayınız; yerin karnı acıktı; şu günlerde yağlı bir lokma istiyor. İnşaallah muradına çabuk vasıl olur da siz de üzüntüden kurtulursunuz!” buyurdu. Bu depremden birkaç gün sonra ağır bir ateşle yatağa düşen Hazreti Mevlâna bütün Konya’nın havasını üzüntüye garketmiş, onları firkat gözyaşları ile başbaşa bırakmıştı. Son gece Hazreti Mevlâna yatağından hafifçe doğruldu ve oğlu Sultan Veled’e “Veled oğlum ben iyiyim artık. Git yat. Biraz dinlen.” dedi. Sultan Veled istemeyerek itaat etti. Mevlâna arkasından son gazelini okuyor, Çelebi Hüsamettin de kaleme alıyordu.

“Biz geceleri ta sabahlara kadar sevda dalgaları arasında bocalar dururuz. İstersen gel bağışla bizi istersen gel cefa et bize.”

“Bir dert ki, ölümden başka devası yok. Ben nasıl olur da bu derde deva bul derim.”

“Ben o padişah değilim ki, tahttan ineyim de tabuta bineyim. Benim tabutumun yazısı ebedîliktir.” diyen Hazret-i Mevlâna, son sözleri arasında 17 Aralık 1273 pazar günü sevgilisine kavuşmuştu. Rahmeti bol olsun! Himmeti üzerimizden eksik olmasın. Âmin!

>>>TIKLAYIN<<<