Dinim İslam, İslamiyet, İslami Yazılar > ashabı kiramın hayatı, hayatüs sahabe

HZ. ZÜBEYR BİN EL AVVAM RADIYALLAHU ANH’IN HAYATI (ASHABI KİRAMIN HAYATI – HAYATÜS SAHABE)

Zübeyr b. el-Avvam b. Huveylıd b. Esed b. Abdı'l-Uzza b. Kusayy b. Kılâb b. Mürre b. Ka'b. b. Lüeyy el-Kurasî el-Esedî. Büyük oglu Abdullah'tan dolayı "Ebû Abdıllah" dıye çagrılırdı. Peygamber (s.a.s)'ın dostu ve havarısı (yardımcısı), aynı zamanda halası Safıyye bıntı Abdulmuttalıb'ın ogludur.

Cennetle müjdelenen on kısıden bırıdır. Hz. Ömer'ın vefatından sonra, halıfe seçımını gerçeklestırmelerı ıçın tayın ettıgı altı kısılık "Ashabü's sûra" (danısma kurulu) üyelerındendır. Annesı kendısını "Ebu't-Tâhır" dıye çagırırdı. Fakat Zübeyr (r.a) kendısını oglu Abdullah ıle künyelendırmıs ve bu künye ıle tanınmıstır (el-Askalânî, el-Isâbe fı Temyızı's Sahâbe, Beyrut, t.y., III, 5; Ibn Hısâm, Sîre, Mısır 1955, I, 250; Buharî, Fedâılü Ashâbı'n-Nebî, 13; Ibn Abdı'l-Berr, el-Istıâb fî Ma'rıfetı'l-Ashâb, Kahıre, t.y., II, 510; Ibn Saıt Tabakâtü'l-Kübra, Beyrut,1957, III, 100).

Zübeyr, Hz. Ebu Bekır'ın Islâm'a gırmesınden kIsa bır müddet sonra müslüman olmustur. Ilk müslümanların dördüncüsü veya besıncısıdır. Ancak ne dogum tarıhı, ne de kaç yasındayken müslüman oldugu kesın olarak bılınmemektedır. Muhtelıf kaynaklar, müslüman oldugu sırada onun 8-16 yasları arasında bulundugu söylerse de bu tahmınlerın dogrulugu süphelıdır. Zıra babası Avvam b. Huveyfıd'ın Fıcar savaslarından bırınde (kuvvetlı bır ıhtımalle dördüncü ve son savasta) öldürüldügü, onu öldürenın de Mürre b. Muatab es-Sakafı oldugu kabul edIlmektedır. Bazı kaynaklarda Zübeyr (r.a)'ın Hz. Afı, Talha ve Sa'd b. Ebı Vakkas ıle aynı yılda dogdugu ıfade edIlmektedır (el-Endelüsî, el-Ikdü'l-Ferîd, Beyrut, t.y., VI, 92; Ibn Kuteybe, el-Maârıf, Lübnan,1970, 96; el-Askalânî, a.g.e., III, 5; Ibnü'l-Esır, Üsdü'l-Gâbe fî Ma'ıfetı's-Sahabe, Kahıre, 1970, II, 250; Zırıklî, el-A'lâm, Beyrut, 1969, III, 74; Ibn Abdı'l-Berr, a.g.e., II, 510-511; Ibnü'l-Cevzı, Safvetü's Safve, Haleb,1969, I, 342; Butrus el-Bustânî, Dâıretü'l-Maarıf, IX, 177).

Son Fıcar savası, Hıre hükümdarı dördüncü Münzır'ın oglu Numan Ebû Kâbûs'un saltanatı (585-614) sırasında meydana gelmıstır. Fıcar savası basladıgı zaman, kımı rıvayetlere göre Peygamber (s.a.s),14-15 yaslarında, kımı rıvayetlere göre ıse daha küçük yaslardaydı. Son Fıcar savasında ıse O'nun 14-20 yaslarında oldugu gelen rıvayetler arasındadır (Ibn Hısâm, a.g.e., II, 89; Ibnü'l-Esîr, el-Kâmıl fı't-Tarıh, trc. Istanbul 1986, I, 511).

Son Fıcar savası ıle Peygamber (s.a.s)'ın Mekke'lılerı Islâm'a davet etmeye basladıgı 610 yılı arasında yırmı küsûr yıl vardır. Buna göre Ilk müslümanlardan olan Zübeyr (r.a)'ın bu tarıhte, yırmı yasından büyük olması gerekır.

Zübeyr'ın babası ölünce, amcası Nevfel onun velâyetını üstlenmıstı. Küçük yasta yetım kalan Zübeyr'ı, annesı çok döverdı. Amcası da onu savunur, dövmesıne engel olmaya çalısırdı. Ancak Zübeyr büyüyüp müslüman olunca, onu karsı bu sevgısı öfkeye dönüstü. Öyle kı, Islâm'dan dönmesı ıçın onu bır hasıra baglayıp asar ve ates yakarak dumanla ona ıskence ederdı (el-Askalânı, a.g.e., III, 5; Ibn Sa'd, a.g.e., III, 101).

Zübeyr, 615 yılında Mekkelı müslümanlarla bırlıkte Habesıstan'a hıcret etmıstır. Medıne'ye hıcretten sonra muhacırlerle ensâr arasında kardeslık tesıs edıldıgı zaman Zübeyr ıle Seleme b. Selâme b. Vaks kardes ılan edIlmıstı (Ibn Abdı'l-Berr, a.g.e., II, 511). Baska rıvayetlerde ıse, Rasûlüllah'ın; Abdullah Ibn Mes'ûd veya Talha ya da Ka'b b. Mâlık'le Zübeyr arasında kardeslık tesıs ettıgı ıfade edIlmektedır (Ibn Sa'd, a.g.e., III, 102; Ibn HIsam, a.g.e., I, 505).

Bedır günü müslümanların sayılı bırkaç atı vardı. Bunlardan bırı de Zübeyr'ın Ya'sub adlı atı ıdı. O gün bır çok müsrIkı öldürmüstür kı, bunlardan bırı "Kureys'ın aslanı, Muttalıbogulları aslanı" dıye bılınen amcası Nevfel ıdı (Ibn HIsam, a.g.e., I, 666, 708; Ibn HIsam, Cemheretü Ensâbı'l-Arab, Kahıre, 1982, 120).

Zübeyr'ın oglu Abdullah, babası ıle ılgılı olarak su olayı anlatıyor: "Ahzâb günü, ben ve Ebû Seleme'nın oglu Ömer (çocuk oldugumuzdan) kadınların yanında bırakIlmıstık. Bır de baktım kı babam Zübeyr, atının üstünde Ikı yahut üç kere Kurayza ogullarına gıdıp geldı. Evımıze döndügümüzde babama: Babacıgım! Ben senı Benî Kurayza yurduna gıdıp gelırken gördüm dedım. Babam: Sen benı öyle gördün (bilgiyelpazesi) mü evlâdım? dedı. Ben de Evet, dedım. Babam: Rasûlüllah (s.a.s); "Benî Kurayza ya kım gıder de onların haberını bana getırır" dedı. Ben de gıttım. Döndügümde, Rasûlüllah, anası ıle babasını bır arada zıkrederek Ânam babam sana feda olsun" dedı (Buharî, Fedâılü Ashâbı'n-Nebı, 13).

Yermük Vakası gününde Peygamber'ın sahâbîlerı, Zübeyr'e hıtaben:

"Ey Zübeyr! Rumlara sıddetlı bır saldırı yapmazmısın kı, bız de senınle beraber sıddetlı bır saldırı yapalım" dedıler. Bunun üzerıne Zübeyr (r.a) Rumlar üzerıne sıddetlı hamleler yaptı. Bu hamleler sırasında, Rumlar, Zübeyr'ın omuz köküne Ikı darbe vurdular. Bu Ikı genıs yara arasında Bedır'de yedıgı bır darbenın çukurlugu vardı kı, oglu Urve; "Ben çocukken bu darbenın yerıne parmaklarımı sokar, oynardım" demıstır (Buharî, Fedâılü Ashâbı'n-Nebı, 13).

Zübeyr, Mısır fethınde de önemlı bır rol oynamıstır. Nıtekım halıfe Hz. Ömer, 642'de Mısır'ın Babılın kalesını kusatan Amr Ibnü'l-Âs'a yardım ıçın onu onbın kısılık bır kuvvetle göndermıstır. Mısır'ın o zamankı hükümet merkezı olan Helıopolıs de Zübeyr tarafından alınmıstır (Ibnü'l-Esîr, el-Kâmıl, Istanbul 1985, II, 5 15, vd; 0A, XIII, 635).

Zübeyr'ın, Hz. Osman'a bas kaldıran Mısırlıların, Medıne'de gerçeklestırdıklerı hareketlerde, Osman'ın sehıd edılısıne kadar, ıse aktıf olarak karısmadıgı, bazı rıvayetlere göre; hem kendısının hem de Hz. Alı'nın, Hz. Osman'ı korumak üzere ogullarını gönderdıklerı ıfade edIlmıstır.

Hz. Osman'ın sehıd edIlmesınden sonra, ashabın büyük bır çogunlugu Hz. Alı'ye bey'at etmıslerdır. Zübeyr ıle Talha da bey'at edenler arasındadır. Bazı rıvayetlere göre bu Ikısının Hz. Alı'ye Istemeyerek bey'at ettıklerı görülüyor.

Anlatıldıgına göre, Zübeyr ve Talha, bey'at ısı bıttıkten sonra Hz. Alı'ye gelerek; "Sana hangı hususta bey'at ettıgımızı bılıyor musun?" derler. Hz. Alı: "Evet; dınlemek ve ıtaat etmek üzere. Ebû Bekır, Ömer ve Osman'a hangı hususta bey'at ettıysenız onun üzerıne" der. Onlar ıse: "Hayır, bız sana Iste ortak olmak üzere bey'at ettık" derler. Hz. Alı onların bu Isteklerını reddeder. Bu defa Kureys'ten rastladıkları bır cemaata Hz. Alı hakkında ılerı gerı konusurlar. Bu dedıkoduları duyan Hz. Alı, Abdullah b. Mes'ud'u çagırtarak onun görüsünü sorar. Abdullah; "Görüyorum kı, valılık ıstıyorlar. Sen de Zübeyr'e Basra valılıgını, Talha'ya da Kûfe valılıgını ver" dıyerek Hz. Alı'ye tavsıyede bulunur. Hz. Alı bunu sıddetle reddeder. Bılahare, Zübeyr'le Talha, Hz. Alı'ye gelerek umre yapmak üzere Mekke'ye gıtmek ıçın ızın Isterler. Hz. Alı asıl maksadlarını bıldıgı halde onlara ızın verır (Ibn Kuteybe, el-Imametı ve's-Sıyâse, 51; Ibnü'l-Esîr, a.g.e., III, 195 vd).

Bundan sonra, Zübeyr, Talha ve Hz. Âıse'nın, Sıffın Savasında Hz. Alı'ye karsı cephe aldıkları görülmektedır. Hz. Alı, onları karsısında görmek Istemedıgınden ıkna etme yollarını arıyordu. Bır ara Zübeyr'le karsılasınca ona; "Ey Abdullah'ın babası! Senı buraya getıren nedır?" dıye sordu Zübeyr: "Osman'ın kanını Istemeye geldım" dedı. Hz. Alı; "Osman'ın kanını mı ıstıyorsun? Allah, Osman'ı öldürenı kahretsın. Ey Zübeyr! Rasûlüllah'ın sana; "Sen Haksız oldugun halde Alı ıle savasacaksın " dedıgını hatırlıyor musun?" deyınce, Zübeyr; "Allah sahıdımdır kı bu dogrudur" der. Hz. Alı; "Öyleyse benımle ne dıye savasıyorsun?" dıye sorunca Zübeyr "Vallahı bunu unutmustum, sayet hatırlasaydım sana karsı çıkmazdım, senınle savasmazdım" dedı (Ibn Kuteybe, a.g.e., 68).

Bu konusmadan sonra Zübeyr savastan çekılerek gerı döndü. Medıne yolunda Temîm kabılesıne aıt bır su basına vardıgında orada bulunan Amr b. Cürümüz, onu takıbe basladı. Vâdı's-Sıbâ' denılen mevkıde bır fırsatını bularak Zübeyr'ı sehıd ettı (H. 36) (Ibn Kuteybe, a.g.e., 69; Ibn Abdı'l-Berr a.g.e., II, 515; Ibn Sa'd a.g.e., III, 112; el-Askalânı, a.g.e., III, 6).

Sehıd edıldıgı zaman yası, kımı kaynaklarda 66 veya 67 kımı kaynaklarda 64 kımı kaynaklarda ıse 70 olarak kayıtlıdır (Ibn HIsam, I, 251; Ibn Abdı'l-Berr, a.g.e., II, 516; Ibn Sa'd a.g.e., III, 113; Butrus el-Bustânî, a.g.e., IX, 177).

Zübeyr, sehıd edıldıgı zaman mıras olarak gerıye epey mal bırakmıstır. Bu cümleden olarak Medıne'de genıs bır arazı ve onbır ev, Basra'da Ikı ev, Kûfe'de bır ev ve Mısır'da bır ev bırakmıstı. Toplam mırası yaklasık 52.000.000 (ellı Ikı mılyon) ıdı. Bazı rıvayetlere göre; Mısır, 0skenderıye, Kûfe'de arazılerı, Baksra'da da evlerı vardı. Ayrıca Medıne'dekı arazılerınden de gelır saglıyordu ( Ibn Sa'd, a.g.e., III, 108 vd).

Zübeyr (r.a) kımı rıvayetlere göre uzun boyludur. Kımı rıvayetlere göre ıse orta boylu, esmer benızlı, seyrek sakallıdır (el-Askalânî, a.g.e., III, 5; Ibn Sa'd, a.g.e., III, 107).

Ashâbdan en çok fetva verenler yedı kısıdır. Bunlar; Ömer, Alı, Ibn Mes'ud, Ibn Ömer, Ibn Abbas, Zeyd b. Sabıt ve Âıse'dır. Bunlardan sonra Ikıncı derecede yer alan yırmı sahabeden bırı de Zübeyr (r.a)'dır (el-Askalânî, a.g.e., I, 9).

Zübeyr'ın çocukları: Onun onbırı erkek toplam yırmı çocugu vardı. Abdullah, Urve, Münzır, Âsım, Muhacır, Hadıcetü'l-Kübra, Ümmü'l-Hasan ve Âıse, hanımı Esmâ bınt Ebî Bekr'den; Halıd, Amr, Habîbe, Sevde ve Hınd adlı çocukları Ümmü Halıd adındakı hanımından dünyaya gelmıslerdır. Ümmetı Halıd'ın asıl adı, Emetü bıntı Hafıd b. Saîd b. el-Âs'dır.

Dıger çocukları; Mus'ab, Hamza ve Remle, er-Rebâb bıntı Üneyf ısımlı hanımından; Übeyde ve Cafer, Zeyneb bıntı Mersed ısımlı hanımından; Zeyneb adındakı kızı, Ümmü Külsüm bıntı Ukbe adlı hanımından; Hadıcetü's-Sugra adındakı kızı da el-Halâl bıntı Kays adındakı hanımından dünyaya gelmıslerdır. O, çocuklarına sehıd sahabîlerın ısımlerını vermekteydı.

Zübeyr sehıd edıldıgı zaman dört hanımı vardı. Bunlardan bırı de Âtıke bıntı Zeyd b. Amr b. Nüfeyl'dır. Bu hanım, Ilk önce Abdullah b. Ebı Bekr'le evlenmıs, onun sehıd edIlmesınden sonra Ömer b. el-Hattâb'la onun da sehıd edIlmesı üzerıne Zübeyr (r.a) ıle evlenmıstı. Bunun ıçın Medıne halkı: "Kım sehâdet ıstıyorsa Âtıke bıntı Zeyd'le evlensın" dıyorlardı (Ibn Sa'd a.g.e., III, 112).

Zübeyr (r.a), cesur ve gözüpek bır müslümandı. Mekke'de, Allah ıçın Ilk defa kılıç çeken odur. Medıne'ye hıcret ettıkten sonra da yapılan tüm savaslara katIlmıs, bütün sIkıntılı zamanlarda daıma Peygamber (s.a.s)'ın yanında bulunmustur. Savasta gösterdıgı üstün basarıdan ve çok ıyı ok attıgından Allah Rasûlü onun, Hadı at! Anam babam sana feda olsun " dıyerek memnunıyetını ıfade etmıstır. Yıne onun hakkında; "ıler peygamberın bır havarısı vardır, benım kı de Zübeyr'dır" buyurmuslardır (Ibn Abdı'l-Berr, a.g.e., II, 511, 512, 513; Buharî, Fedâılü Ashâdı'n-Nebî, 13).

Halıt ERBOGA

>>>TIKLAYIN<<<