Eğitim Öğretim İle İlgili Belgeler > Belirli Gün Ve Haftalar İle İlgili Tüm Belgeler > Danıştay Ve İdari Yargı Haftası İle İlgili Tüm Belgeler

İDARİ MAHKEMELERİN GELİŞİMİ (10 – 16 MAYIS DANIŞTAY VE İDARİ YARGI HAFTASI İLE İLGİLİ YAZILAR, ŞİİRLER, BİLGİLER)

Turkiyede idari yarginin temyiz mercii Danistay disindaki ilk derece mahkemeleri olan bolge idare, idare ve vergi mahkemelerinin kurulusu hakkinda kisa bir aciklama yapmak ve Turkiyede vergi yargisinin tarihsel gelisimini yine kisaca tanitmak istiyorum. Bilindigi gibi, Danistayin kuruldugu 1868 yilindan 1982 yilina kadar tum idari davalar, ilk ve son derece Yuksek idare Mahkemesi olarak Danistay tarafindan cozumlenmekte iken, 20.1.1982 tarihinde yayimlanip yururluge giren 6.1.1982 gun ve 2576 Sayili Bolge idare, idare ve Vergi Mahkemelerinin Kurulusu ve Gorevleri Hakkinda Kanunla yurdun 22 ilinde bolge idare, idare ve vergi, ayrica 11 ilinde yalnizca vergi olmak uzere toplam 33 ilinde, 22 bolge idare, 33 idare ve 63 vergi mahkemesi kurulmus ve 20.7.1982 tarihinde goreve baslamistir. Boylece Turkiyede ilk kez yurdun dortbir yaninda ve vatandasin ayagina kadar ulasan idari yarginin ilk derece mahkemelerinin yapisi (idare hukukundaki bir reform seklinde) olusturulmus ve bu mahkemeler 2002 Temmuz ayinda yirminci yilini basari ile tamamlayacaktir.

İzmir’de ilk kurulusta Bolge idare Mahkemesi disinda, bir idare ve bes Vergi Mahkemesi varken, bugun dort idare ve dort Vergi Mahkemesi gorev yapmaktadir. Bu Mahkemelerde acilan dava sayisi ise eskisine gore daha da artmistir.

İdare ve Vergi Mahkemelerinde tek hakimle verilen kararlara karsi Bolge idare Mahkemesinde itiraz edilip karar kesinlesmekte, kurul halinde verilen kararlara karsi ise Danistayda temyiz yoluna gidilebilmektedir. Yani idari Yargida da iki dereceli yargi sistemi seklinde duzenleme yapilmistir.

Diger taraftan, Turkiyede vergi yargisi; 1926 yilindan baslayarak ilk derece vergi mahkemelerinin kuruldugu 1982 yilina kadar Maliye Bakanligi bunyesinde ancak bagimsiz olarak mahkeme gibi gorev yapan, baskan ve uyeleri de yuksek yargi organlari temsilcilerinden kurulu Ayirma Meclisince secilen ve kararlari yargi karari hukmunde olan Vergiler itiraz Komisyonlari ile Ankaradaki Vergiler Temyiz Komisyonu tarafindan yurutulmustur. Bu kuruluslarin kararlarina karsi da son basvurma yeri yine Danistay olmustur. Ancak, yurutme organinin bir birimi ve vergi uyusmazliklarinin davali tarafi olan ilgili Bakanligin mahkeme olmayan bu kuruluslarinda yargic olmayan kisiler tarafindan yargi karari hukmunde karar verilmesi, mevcut hukuk sistemi, kuvvetler ayrimi ve yargi bagimsizligi acisindan ne kadar sakincali oldugu acikca gorulmekle birlikte, vergi yargisi Temmuz 1982 tarihine kadar adi gecen kuruluslarca israrla ve basari ile yurutulmustur. Bu durum vergi mahkemelerinin kurulusu ile giderilmis ve mahkemelerin kurulusu ile hukuki varligi sona eren bu kuruluslardaki tum uyusmazlik dosyalari Vergi Mahkemelerine devredilmistir. Bu yerlerde calisan ve aciklandigi gibi fiilen vergi yargisi gorevini 1982 yilina kadar yurutmus olan ve Vergi Mahkemelerine ise yasa geregi oncelikle atanan son baskan, uye ve raportorler de bugunku vergi mahkemeleri yargiclarinin ilk kurulus kadrosunun buyuk cogunlugunu olusturmaktadirlar.

Bilindigi gibi, hukuk devleti ilkesinin geregi olarak yasama faaliyetleri Anayasa Mahkemesince, idarenin (yurutmenin) islem ve eylemleri de idari yargi yerlerinde yargisal denetime tabi tutulmaktadir. Ayrica idarenin hicbir islem ve eyleminin yargi denetimi disinda tutulamayacagi da bir Anayasa hukmudur.

İdarenin yargisal denetimi, butun dunyada, iki ana sistem icerisinde yapilmaktadir.

Birinci sistem A.B.D. ve ingilterede gelisen ve halen de ana cizgileriyle yururlukte bulunan Anglo-Sakson sistemidir; bu uygulamada butun yargisal denetim, adli yargi tarafindan ve tek elden gorulmekte oldugu icin, bu sisteme ayni zamanda tek yargi sistemi denilmektedir. ikinci sistem ise, Fransanin ornek ve onayak oldugu, adli yargidan ayri ve ondan bagimsiz bir idari yarginin mevcut bulundugu bir baska olusumdur; buna da idari yargi sistemi veya idari rejim denilmektedir.

Sistem ne olursa olsun nihai amac, idarenin islem ve eylemlerinin hukuka uygunlugunun saglanmasi ve denetlenmesidir.

İdari rejim, kuvvetler ayriligi ilkesine, kamu hukuku-ozel hukuk ayrimina ve ayni zamanda Devletin fonksiyon ve yapisina da uygun dusmektedir.

10 Mayis 1868 tarihinde Danistayin kurulmasiyla birlikte Ulkemizde de idari yargi sistemi uygulanmaya baslamis, idarenin yargisal denetimi, adli yargidan ayri ve bagimsiz isleyen idari yargiya verilmistir.

Ancak bu asamaya gelmek, Sura-yi Devlete (Danistaya) sahip olmak, kolay olmamistir.Batida uzun ve kanli mucadeleler sonucunda ulasilan Vatandaslarin hur ve esit olmasi ilkesi Osmanli imparatorlugu sinirlari icinde de etkisini gostermis ve bu (bilgi yelpazesi.net) ilkelere uygun iyilestirmeler yapmak zarureti, o donemin, aydin fikirli padisah ve sadrazamlari tarafindan da benimsenmistir.

Ayni sekilde, idari yarginin ilk derecedeki mahkemeleri olan bolge idare, idare ve vergi mahkemelerinin kurulusu da kolay olmamis, anilan 2576 Sayili kurulus kanunu yaklasik 20 yillik bir calisma sonucunda 1982de cikarilabilmistir.

idari yargi, bireylere, kendisine gore cok guclu olan idareye karsi hakkini arama olanagini tanir ki, bu da vatandasa guven, adalet ve tatmin duygusunu vermektedir. Nitekim hak ve hukukun ustunlugu kavramlarinin oturmadigi toplumlarda baris aramak bosunadir.

Vergi Mahkemeleri de konusu vergiyle sinirli olan idari mahkemeler olup, idarece salinan vergi ve cezalarin ve 2576 Sayili Kanunun 6.maddesinde gosterilen islemlerin haksizligina inanan bireylerin bu idari islemlere karsi haklarini savunabildikleri yargi yerleridir.