|
|
Eğitim Öğretim İle İlgili Belgeler > Konu Anlatımlı Dersler > Biyoloji Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar
CANLILIK VE HÜCRE (ÖZET ANLATIM) (BİYOLOJİ KONU ANLATIM)
1- Canlıların Ortak Özellikleri :
Çevremizdeki varlıklar canlı ve cansız varlıklar olarak iki grupta toplanırlar.
Cansız varlıklar katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşur.
Canlı varlıklar insanlar, hayvanlar ve bitkilerden oluşur. Canlı varlıkların
tamamında görülen özelliklere canlıların ortak özellikleri denir. Bütün
canlılarda görülmeyen özellikler ise ortak değildir. (Fotosentez yapma, yer
değiştirme, iskelete sahip olma…).
Canlıların Ortak Özellikleri Şunlardır ;
1- Hücrelerden oluşma.
2- Beslenme.
3- Büyüme ve gelişme.
4- Hareket etme.
5- Solunum yapma.
6- Boşaltım yapma.
7- Çoğalma yani üreme.
8- İrkilme yani tepki verme.
2- Hücrenin Yapısı ve Görevleri :
Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir. (Bir canlının canlılık
özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir).
Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları
tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Her canlıyı
oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir. Canlıyı oluşturan
hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir. (Bilinen en
küçük hücre, bakteridir. En büyük hücre deve kuşu yumurtasının sarısı, en uzun
hücre de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek olarak
verilebilir).
Hücre gözle görülemeyip mikroskopla incelenir. Mikroskopla canlıları ilk
inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur. (16.yy da terzilik yaparken büyüteçte
kumaşları incelerken mikroskobu bulmuştur). Lövenhuk incelediği göl suyunda tek
hücreli canlıları görmüştür.
Hücre ilk defa 1665 yılında İngiliz bilim adamı Robert Hook tarafından
bulunmuştur. Robert Hook şişe mantarını incelerken gördüğü boş odacıklara (bal
peteği şeklinde) hücre adını vermiştir.
VARLIK: Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz her şeye varlık denir.
CANLI VARLIK CANSIZ VARLIK
1- Tek Hücreliler(Ör: bakteri) Ör: madde
2- Çok Hücreliler(Ör: bitki- hayvan ve insan)
Canlıların, canlılık özelliği gösteren en küçük parçasına hücre denir. Hücreler
yaşayan organizmaların yapısal ve fonksiyonel en küçük birimidir.
Hücreler gelişmişlik düzeyine göre ikiye ayrılır:
1-Prokaryot Hücreler: Bu hücrelerin zarlı organelleri ve belirgin bir zarla
çevrili çekirdeği yoktur. Yalnızca hücre zarı, sitoplazma ve zarsız organel olan
ribozom taşırlar. Kalıtım maddeleri (DNA) sitoplazmada bulunur. Örneğin bakteri,
mavi- yeşil alg prokaryot hücrelidir.
2- Ökaryot Hücreler: Bu tip hücrelerin zarla çevrili çekirdeği, zarla çevrili
organelleri, hücre zarı ve sitoplazması vardır. Örneğin protistler, mantarlar,
hayvanlar, bitkiler ökaryot hücrelidir.
Ökaryot bir hücre dıştan içe doğru üç kısımdan oluşur:
I- Hücre zarı II- Sitoplazma III- Çekirdek
I-HÜCRE ZARI: Hücrenin en dışında yer alan ve hücreye şekil veren kısımdır. Hem
bitkisel, hem hayvansal hücrelerde bulunur. Çift katlı, ince bir zar olan hücre
zarı üzerinde madde alış verişini sağlayan delikler (porlar ) vardır. Hücre zarı
canlı, saydam, esnek, seçici ve geçirgendir.
Zarın kimyasal yapısını, yağlar, karbonhidratlar ve proteinler oluşturur. Zarın
yapısı hakkında iki model geliştirilmiştir: 1- Sandviç (birim zar ) modeli 2-
Akıcı mozaik modeli.
Sandviç modeli zarın yapısını açıklar ancak madde alış verişini açıklayamadığı
için kabul görmemiştir.
Akıcı mozaik modeline göre hücre zarı iki sıra yağ molekülü arasında serbest
olarak bulunan protein ve glikoproteinlerden oluşur. Madde alış verişi zar
yüzeyindeki porlarla sağlanır.
Hücre zarından geçebilen maddeler: Küçük moleküller ( glikoz, aminoasit, su,
madensel tuzlar), yağda eriyen A, D, E, K vitaminleri, nötr moleküller (oksijen
ve karbondioksit )’tir.
Hücre zarının görevleri:
1- Hücreyi dış etkenlerden korumak
2- Hücreye şekil vermek
3- Madde alış verişini kontrol etmektir.
Hücre Çeperi: Bitkisel hücrelerde hücre zarının dışında bulunur. Selüloz adı
verilen ölü bir maddeden yapılmıştır. Hücre duvarının selülozdan yapılmış
olması, hücrenin madde alış verişini engellemez. Çünkü hücre duvarında da porlar
vardır. Hücre çeperi cansız, kalın dayanıklı, esnek olmayan, tam geçirgen ve
selüloz yapıdadır.
II- SİTOPLAZMA: Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, renksiz, yarı saydam,
yumurta akı kıvamında (kolloid) bir sıvıdır. Sitoplazma canlıdır ve hücrenin
bütün hayatsal faaliyetleri burada oluşur.
Büyük bir çoğunluğu sudan oluşan sitoplazmada, sudan başka, organik, inorganik
maddeler, organeller, madensel tuzlar, hormonlar ve vitaminler de bulunur.
Organik Madde: Sadece canlıların yapısında bulunan yağlar, karbonhidratlar ve
proteinler bu grubu oluşturur.
İnorganik Madde: hem canlıların, hem de cansızların yapısında bulunabilen su ve
madensel tuzlar bu grubu oluşturur.
Organeller: Sitoplazmanın içinde yapıları ve görevleri birbirinden farklı küçük
parçacıklar vardır. Bunlara organel denir.
ORGANELLER
ZARSIZ ORGANELLER TEK KAT ZARLI ORGANELLER ÇİFT KAT ZARLI
ORGANELLER
* ribozom * endoplazmik redikulum * plastitler
* golgi cisimciği * lizozom *
mitokondri
* koful
*sentrozom
1- Ribozom: Protein sentezinin yapıldığı yerdir. Endoplazmik redikulumun
çekirdek zarının üzerinde olabildiği gibi sitoplazma içinde serbest de olabilir.
Aminoasit ve RNA bulundurur. Virüs hariç tüm canlılarda ribozom bulunur.
2- Sentrozom: Yalnızca hayvan hücresinde bulunur. Sentriol denilen birbirine dik
iki silindirik yapıdan oluşur. Görevi, hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini
oluşturmaktır.
3- Endoplazmik Redikulum: Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunur ve bunlar
arasındaki ilişkiyi sağlar. Kıvrımlı bir yapısı olup, kanallar sistemidir. Hücre
içi taşıma ve depolama sistemi olarak görev görür. İki çeşittir; ribozom
taşıyanlar (granüllü e.r), ribozom taşımayanlar (granülsüz e.r). Granüllü
endoplazmik redikulum, ribozom sayesinde protein sentezine yardımcı olur.
Granülsüz endoplazmik redikulum ise yağ sentezine yardımcı olur.
4- Golgi Cisimciği: Yapı olarak endoplazmik redikuluma benzer. Endoplazmik
redikulumun kıvrılıp, üst üste yassı kesecikler oluşturmasıyla meydana gelir.
Başlıca görevleri şunlardır: Salgı maddelerinin üretilmesini sağlar.(
vücudumuzun tükürük, ter, süt bezlerinde çok bulunur.) Depo görevi görür. (
hücrede yağ ve protein sentezi arttığında şişerek, hacmi büyür.) Lizozom ve
koful oluşumunda etkilidir. Sindirim enzimi üretir. Yağların sentezinden, hücre
zarının yapım ve onarımından sorumludur.
Sperm ve alyuvar hücrelerinde golgi bulunmaz.
5-Lizozom: Yalnızca hayvansal hücrelerde bulunur. Bitki hücrelerinde benzeri
yapılar vardır. Burada sindirim enzimleri bulunur. Görevi hücre içi
sindirimidir. Hücre yaşlandığı zaman patlar ve hücrenin kendi kendini
sindirmesini sağlar (intihar kesecikleri). Bu olaya otoliz denir. Ayrıca hücreye
giren yabancı proteinleri ve protein yapısındaki maddeleri parçalarlar.
Karaciğer, dalak ve akyuvarlarda çok sayıda bulunur.
6-Koful: Daha çok bitki hücrelerinde görülür. Bitki hücrelerinde az sayıda ve
büyük, hayvan hücrelerinde çok sayıda ve küçüktür. Bulunduğu hücrenin çeşidine
göre depolama, sindirim, boşaltım gibi görevler üstlenir. Madde taşımacılığında
etkilidir.
Tek hücrelilerde besin ve boşaltım kofulları gibi çeşitleri vardır.
7- Plastitler: Sadece bitki hücrelerinde bulunur. Hücre ile gelişerek,
bulundukları ortama göre, farklı renk pigment taneciklerini (bilgi yelpazesi.
com) oluştururlar ve renklere göre farklı görevler üstlenirler. Plastitler ışık
etkisiyle birbirlerine dönüşebilirler.
Pigmentleri ve görevleri farklı plastitler üç çeşittir:
a) Kloroplast: Yeşil renk pigmenti olan klorofil taşırlar. Bitkilerin
yapraklarında, ham meyve ve sebzelerinde, genç dallarında, otsu gövdelerinde
bulunur. Kloroplastlar fotosentez olayını gerçekleştirir. Fotosentez sonucu
besin ve oksijen üretilir.
b)Kromoplast: Sarı, kırmızı ve turuncu renk pigmentlerini taşırlar. Böylece
bitki ve meyvelere renk verirler, vitamin üretip depolarlar. Kloroplastın
değişimi ile oluşurlar.
c)Lökoplast: Renksiz plastitlerdir. Işık aldığında yeşil renkli kloroplastlara
dönüşebilirler. Bitkinin tohumlarında, kök ve toprak altı gövdesi gibi depo
organlarında bulunur. Lökoplastlarda protein, yağ ve nişasta gibi besinler
depolanır.
III. ÇEKİRDEK
• Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini sağlar.Kalıtım bilgisini taşır.4 bölümdür.
A) ÇEKİRDEK ZARI
• Çift katlı bir zardır.
• Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür.
• Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden
yapılmasında ER
ve golgi görevlidir.
B) ÇEKİRDEK SIVISI
• Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein
bulunur.
C) ÇEKİRDEKÇİK
• Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunur.Ribozom sentezi
yapılır.Bakterilerde
yoktur.
D) KROMATİN İPLİK
• Hücrede en çok bulunan maddedir.
• DNA'nın kendisi olup kromozomları oluşturur.Kromozomlar DNA ve proteinden
oluşmuştur.
Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi sağlar.Hücreyi yönetir.
3- Bitki ve Hayvan Hücrelerinin Benzerlikleri :
1- Çıplak gözle görülemeyip mikroskoplarla görülürler.
2- Hücre zarı bulunur.
3- Sitolazma bulunur.
4- Çekirdek bulunur.
5- Koful bulunur.
6- Mitokondri bulunur.
7- Ribozom bulunur.
8- Endoplazmik retikulum bulunur.
9- Golgi aygıtı (cisimciği) bulunur.
4- Bitki ve Hayvan Hücreleri Arasındaki Farklar :
Bitki Hücresi
1- Hücre zarının dışında hücre
2- Şekilleri genelde köşelidir.
3- Plastitleri vardır.
4- Sentrozom bulunmaz.
5- Kofulları büyük ve az sayıdadır.
6- Genelde lizozom bulunmaz.
Hayvan Hücresi
1- Hücre zarının dışında hücre duvarı vardır. duvarı bulunmaz.
2- Şekilleri genelde yuvarlaktır.
3- Plastitleri yoktur.
4- Sentrozom bulunur.
5- Kofulları küçük ve çok sayıdadır.
6- Genelde lizozom bulunur.
5- Hücre Zarından Maddelerin Geçişi :
Hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir ve her madde hücre zarından geçemez.
Hücre zarı ; • Küçük moleküller büyük moleküllere göre,
• Nötr maddeler iyonlara göre,
• Yağda çözünenler maddeler, çözünmeyen maddelere göre,
• (-) iyonlar, (+) iyonlara göre daha kolay geçerler.
Hücre zarından madde geçişi pasif taşıma ve aktif taşıma olmak üzere iki şekilde
gerçekleşir.
a) Pasif Taşıma :
Maddelerin taşınmasında hücre enerji harcamıyorsa bu taşımaya pasif taşıma
denir. Pasif taşımada madde, çok yoğun ortamdan (çok olduğu yerden) az yoğun
ortama (az olduğu yere) geçer. (Arabanın yokuş aşağı inmesi).
Pasif taşıma osmoz ve difüzyon olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
• Osmoz : Çözen maddenin (sıvının) çok yoğun ortamdan az yoğun ortama
geçmesi.
• Difüzyon : Çözünen maddenin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçmesi.
b) Aktif Taşıma :
Maddelerin taşınmasında hücre enerji harcıyorsa bu taşımaya aktif taşıma denir.
Aktif taşımada madde az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçer. (Arabanın yokuş
yukarı çıkması).
c) Turgor :
Çok yoğun ortama konan hücrenin su alarak kofulunun büyümesi ve kofulun hücre
çeperine basınç uygulamasına turgor, bu basınca da turgor basıncı denir. (Tuzlu
suda bekleyen hücrenin saf suya konması).
|
|
>>>TIKLAYIN<<<
“BİYOLOJİ DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORU BANKASI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“BİYOLOJİ DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“KONU ANLATIMLI DERSLER” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN
>>>TIKLAYIN<<<
| ||||