Ağıt Nedir, Türklerde Ağıt Geleneği Nasıldır, Ağıtların Özellikleri Nelerdir?

Ağıt; acı, üzücü bir olayın ardından söylenen ve halk tarafından paylaşılan duygusal bir türküdür. Bu türkülerde doğal afetler, ölüm, hastalık gibi çaresizlikler karşısında korku, üzüntü, isyan gibi yoğun duygular ifade edilir.

Ağıt, geleneksel olarak ağıt yakma adı verilen bir ritüel ile icra edilir. Ağıt söyleyen kişilere ise "ağıtçı" denir. Ağıtlar, toplumun ortak acılarını ve duygularını ifade etmek için kullanılır. Bu nedenle genellikle toplumsal dayanışma ve duygusal paylaşımın bir aracı olarak görülür.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ağıtın benzeri olan eserlere "sagu" adı verilir. Divan edebiyatında ise ağıtın edebî karşılığı "mersiye" olarak bilinir. En bilinen Divan edebiyatı mersiyesi; Kanuni mersiyesi ve Taşlıcalı Yahya’nın Şehzade Mustafa’nın ölümü üzerine yazdığı Şehzade Mustafa mersiyesidir. 

Ağıtlar, bir toplumun tarihini ve kültürünü yansıtan önemli birer belge niteliği taşır. İnsanların yaşadıkları acıları ifade etme biçimlerinden biri olan ağıtlar, bir yandan da kültürel belleği canlı tutar ve nesilden nesile aktarılmasını sağlar.

Ağıtın Özellikleri

Ağıt geleneği, Türk edebiyatının köklü bir parçasıdır ve Anonim Halk edebiyatı ile Âşık edebiyatının önemli bir nazım biçimidir.

1.      Genellikle bir ölümün ya da acı veren bir olayın ardından söylenen ağıtlar, halk türkülerinin önemli bir türünü oluşturur.

2.      Doğal afetler, ölüm, hastalık gibi çaresizlikler ve felaketler sonrasında duyulan korku, heyecan ve üzüntü gibi yoğun duyguları anlatan ezgili sözlerdir.

3.      Ağıtlar genellikle "uzun hava" veya "kırık hava" denilen ezgilerle söylenir ve bu şekilde kendine özgü bir tarz oluşturur.

4.      Ağıtı söylemeye "ağıt yakma" denirken ağıt söyleyen kişilere ise "ağıtçı" adı verilir. İslamiyet öncesi dönemde ağıtın adı "sagu" iken Divan edebiyatında ise "mersiye" olarak isimlendirilir.

·         Türklerde ağıt geleneği son derece eski bir geleneğe dayanır ve Anadolu'nun hemen her yerinde yaygın bir şekilde söylenir.

·         Ağıtların ölçü ve uyak düzeni genellikle türkülerle benzerlik gösterir.

·         Türkçede 7, 8 ve 10 heceli ağıtlar yaygın olmakla birlikte en sık rastlananı 8 heceli olanlarıdır. Bu güçlü geleneğin kökleri, derinlere uzanır ve Türk kültürünün önemli bir parçasını oluşturur.

Ağıt Örnekleri

Alp Er Tunga Destanı

Alp Er Tunga öldi mü?
Issız ajun kaldı mu?
Ödlek öcün aldı mu?

Emdi yürek yırtılur! Ödlek yırag közetti
Ogrı tuzak uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kah kurtulur?

Ulşıp eren börleyü
Yırtın yaka urlayu
Sıkrıp üni yurlayu
Sıgtap közi örtülür

Begler atın argurup
Kadgu ânı turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Korkum angar türtülür.

                                  ...

Can evimden vurdu felek neyleyim
Ben ağlarım çelik teller iniler
Ben almadım toprak aldı koynuna
Yarim diyen bülbül diller iniler

Gider oldum Avşar ili yoluna
Bakmam gayrı bu diyarın gülüne
Karaları taksın çapar koluna
Yağız atlı nice kollar iniler

Varayım da mezarına varayım
Yürü bre Dadaloğlu'm yürü git
Baş ucunda el kavşurup durayım
Dertli dertli Çukurova yolunu tut
                                        Dadaloğlu

"Telgrafın direkleri sayılmaz
Böyle civan teneşire koyulmaz
Benim yavrum baygın düşmüş ayılmaz
Ne deyip de ağlayayım bugün ben

Mezarımı yol üstüne kazsınlar
Üzerine al yeşili koysunlar
Gelen geçen nâ-muratmış desinler
Ne deyip de ağlayayım bugün ben

Telgrafın direkleri dört olur
Sen ağlama yüreğime dert olur
Böyle yerler baykuşlara yar olur
Ne deyip de ağlayayım bugün ben"

Şehzade Mustafa Mersiyesi

1. Meded meded bu cihanın yıkıldı bir yanı
Ecel celâlîleri aldı Mustafa Hânı

2. Tohındı mihr-i cemâli bozuldı erkânı
Vebale koydılar âl ile Al-i Osmânı

3. Geçerler idi geçende o merd-i meydânı
Felek o canibe döndürdi şâh-ı devrânı

4. Yalancının kurı bühtanı bugz-ı pinhânı
Akıtdı yaşumızı yakdı nâr-ı hicrânı

5. Cinayet etmedi cânî gibi anun cânı
Boguldı seyl-i belâya tagıldı erkânı

                                                            ...

                                           Taşlıcalı Yahya