Bahariyye Nedir? Divân Edebiyatında Bahariyye Örnekleri

Divân şiiri geleneğinde bahar temasını işleyen şiirlere bahariyye denir. Bahariyyeler çoğunlukla kaside nazım biçiminde kaleme alınır. Bahariyyeler için "Bahariyyat", Kaside-i Bahar" ve "Der Vasf-ı Ahval-i Bahar" terimleri de kullanılabilmektedir. Bu terimler, baharın güzelliklerini ve etkilerini anlatan bu özel şiir türünü ifade eder.

q Baharın güzelliklerinden söz edildiğinde sıkça başvurulan benzetmelerden biri “Cennet”tir. Yeryüzündeki bağlar, gül bahçeleri, çiçek tarlaları ve bahçeler, Cennet’in dünyadaki yansımaları olarak düşünülmüş ve Cennet’e özgü unsurlar aracılığıyla bu güzellikleri betimleyen tasvirler yapılmıştır.

q Baharda coşkuyla akan sular, âb-ı hayata; yeşeren ağaçlar ise Tûba’ya benzetilmiştir. Bu dünya, Tanrı’nın rahmeti sayesinde âdeta bir cennete dönüşmektedir.

q Klasik Türk müziğinde, bahariyye olarak adlandırılan eserler, sözlerini bir kasideden alır.

q Bu tarz eserlerden biri, Nef'i'nin Sultan Dördüncü Murad'a sunduğu "Der Medh-i Sultan Murâd Han Aleyhirrahmetü vel Gufran" başlıklı bahariyyesidir. Bu eser, klasik Türk müziği repertuvarında önemli bir yere sahiptir ve bestelenmiş en ünlü bahariyyelerden biridir. Nef'i'nin Sultan Dördüncü Murad için yazdığı bu bahariyye, döneminin estetik ve edebî zenginliğini yansıtır. Şairin, Sultan Murad'ı metheden ve ona duyduğu saygıyı ifade eden bu eseri, Türk müziği sanatçıları tarafından bestelenerek günümüze kadar gelmiştir.

q Bahariyyeler genellikle medhiyye amacıyla kaleme alınan kasidelerdir. Naat, münacat gibi kaside türlerinde de bahar tasvirleri sıkça kullanılır.

q Bahariyye, edebî bir tür olmaktan ziyade daha çok kasidelerde baharın sembolizmini kullanarak din veya devlet büyüklerinin methine zemin hazırlamak amacıyla yazılan şiirlerdir.

q Baharın canlılık veren özellikleri, kasidelerde bahsedilecek olan konuların daha etkileyici ve coşkulu bir şekilde ifade edilmesini sağlar.

q Divân şairlerine göre bahar hayatın kendisidir. Baharın gelişi; ölülere can, gönüllere ferahlık getirir. Bu mevsimde doğanın canlanmasıyla birlikte gül bahçeleri açar, bülbüllerin nağmeleri her yeri doldurur. Servi ağaçları arasında dolaşan güzel kadınlar, baharın güzelliklerini simgeler.

q Bahariyyeleri okuyanlar için bu tasvirler, bir nevi ruhunu dinlendirme ve ferahlık verme aracıdır. Baharın güzelliklerini anlatan şiirler, insanın içindeki kederleri dağıtarak huzur bulmasına yardımcı olur.

q Bahar aynı zamanda eğlencenin ve mutluluğun mevsimidir. Bu sebeple bahariyyelerde baharın coşkusu ve canlılığı, yaşamı daha olumlu ve umut dolu bir şekilde yansıtır.

Bahariyye ve Kaside İlişkisi

Bahariyyeler genellikle kasidenin nesip veya teşbib bölümünde yer alır. Kasideyi oluşturan bölümler şunlardır: nesip (teşbib), girizgâh, methiye, tegazzül, fahriye, tac ve duâ. Bahariyyenin yer aldığı nesip veya teşbip bölümü, kasidenin mukaddime bölümüdür. Eğer şair mevsim veya özel günlerin tasvirlerini yapmışsa kaside teşbip ile başlamış demektir. Şair kasidesine âşıkâne duygular ile başlamışsa kaside nesib ile başlamış demektir. Her iki durumda da nesip ve teşbip, kasidenin yazma amacını oluşturan methiye bölümü için bir giriş faslı özelliği taşır.

Bahariyyeler kaside nazım biçimiyle yazılmış şiirlerin teşbip kısımlarında yer alır. Şairler, kasidenin ilk bölümündeki övgü için bir zemin hazırlamak amacıyla bahar tasvirine yer verirler. Baharın güzelliklerini övdükleri kişi ile ilişkilendirerek onun önemini vurgularlar. Baharın olumlu çağrışımlar yaratması, okuyucu veya dinleyicinin memduha daha pozitif bakmasına yardımcı olur. Bu nedenle şairler kasidelerinin teşbip bölümlerinde baharı sıkça konu edinirler. Duâ bölümünde ise genellikle memduhun ömrünün ve devrinin hep bahar mevsimi gibi olması temennisinde bulunarak baharı kullanırlar.

Divân şiirinde bahariyyeler, gazel ve musammat nazım biçimiyle de yazılmıştır. Örneğin, Bâki Dîivânı'nda kaside nazım biçimiyle yazılmış 6, gazel nazım biçimiyle yazılmış 22, musammat nazım biçimiyle yazılmış 1 bahariyye bulunmaktadır.

Bahariyye Örnekleri

Bâki’nin Ali Paşa için yazdığı kasidesinde baharriye bölümü bulunmaktadır. 55 beyitten oluşan bu kasidenin 25 beyti baharriyedir.

Örnek 1

“Bahar erdi yine bağa döşendi na't-ı jengari

  Yine sultanı gül etti müşerref taht-ı gülzâri.

 Yine bâd-ı sabâ üftan-i hizân irdi gülzâra

 Dem-i İsî- veş ihya eyledi ezhâr-ü eşcâri.

 Letafetten zemin ferş-i münakkaş oldu aksiyle

 Murassa’ sayeban edince çarh ebr-i güher bâri.

Erişti pertev-i feyz-i bahar âyine-i çerhe

Acep mi şimdi olsa jeng i ebr i tireden âri.

Değildir lâle yer zahir oldu andan ateşler

Zamane tutdu çarh-ı âftâbe tiğ-i kühsâri.

Dönüp girdab ı bahr ı hûna her gül lâlezar içre

Dolaştırmakta keşt-i karar-i bülbül-i zâri.

Nesim ol denlü nâzik tarh eder âb üzre emvâcı

Ki levh-i sîme üstâd idemez öyle kalemkâri.

Sanur tamga-yi zerrindir gören bir mâî hârâda

Miyân-ı âba düşmüş aks-i hurşid-i pür-envârı.

Yer itdi bûy-ı gül şöyle dil-i pür- hûn-i bülbülde

Ki oldı cismi reşk i nâfe i âhu yu Tatari.

Açıldıkça görünür mühr-i alı Hüsrev-i aşkın

Berat-ı şevk ü bülbüldür değildir gonca tumarı.

Çerâğın hüsnünü inkâr edenler rûz-ı rûşende

Çemenzar içre görsünler furûg-i şem-i gülnarı.”

Örnek 2

“Esdi nesîm-i nev-bahâr açıldı güller subh-dem
  Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun Câm-ı Cem

  Erdi yine ürd-i behişt oldu havâ anber-sirişt
  Âlem behişt-ender-behişt her kûşe bir bâğ-ı İrem

  Gül devri ayş eyyamıdır zevk-u safâ hengâmıdır
  Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem

  Dönsün yine peymâneler olsun tehî hum-hâneler
  Raks eylesin mestâneler mutrıbler etdikçe nagam

  Bu demde kim şâm-u seher meyhâne bâğa reşk eder
  Mest olsa dilber sevse ger ma’zûrdur şeyhu’l-Harem

  Yâ neylesin bî-çâreler âlüfteler âvâreler
  Sâgar sunar meh pâreler nûş etmemek olur sitem

  Yâr ola câm ı Cem ola böyle dem i hurrem ola
  Ârif odur bu dem ola ayş u tarabla mugten”       

(Nef’î’nin Sultan IV. Murat’a yazdığı kasideden bahariyye örneği)