Dede Korkut Hikâyeleri ve Özellikleri, Dede Korkut Kimdir?

Dede Korkut Hikâyeleri, Türk kültürünün derinliklerine ışık tutan önemli bir eserdir. Oğuz Türklerinin diğer boylarla ve çeşitli milletlerle yaptığı savaşlardan, destanî hikâyelere kadar günümüze ulaşan bu eser; Türk ruhunu, düşüncesini ve yaşayışını anlamak için benzersiz bir kaynaktır.

Bu muazzam eser, on iki hikâyeden oluşur ve bir ön sözle başlar. Halk arasında söylenerek XIV. yüzyılda son hâlini alan bu hikâyeler, 15. ve 16. yüzyıllarda yazıya geçirilmiştir. Yazarı kesin olarak bilinmemekle birlikte Türk halkının geleneksel anlatı geleneğinin en önemli örneklerinden biridir.

Dede Korkut Hikâyeleri, Türkçenin zenginliğini ve güzelliğini en iyi yansıtan eserlerdendir. Arı bir dil kullanılarak anlatılan bu hikâyelerde, olağanüstü olaylarla gerçeklik iç içedir. Kahramanların duygu ve düşünceleri nazımla dile getirilirken olaylar nesirle anlatılır. Hikâyelerdeki manzum bölümlerde şiirlerin, kopuz eşliğinde söylendiği belirtilmektedir.

Dede Korkut'un kahramanları; yiğitlik, fedakârlık ve doğruluk gibi erdemleri simgeler. Her hikâyede insanlara doğru yolu gösterirler ve güçsüzlerin yanında yer alırlar. Anneye verilen değer, Türk toplumundaki önemli bir kavramı yansıtır; çocuk tercihi de erkekten yana olur. Göçebe yaşam tarzı, hayvanlarla olan yakınlık ve doğayla iç içe olma da hikâyelerin vazgeçilmez unsurları arasındadır.

Dede Korkut Hikâyeleri, Türk kültürü ve dili açısından büyük bir öneme sahiptir. Türklerin tarihî yaşantıları, âdetleri, gelenekleri ve halk bilimi bu hikâyelerde derinlemesine işlenir. Bu eşsiz eser, Türk mirasının en değerli parçalarından biridir. Asırlar boyunca Türk milletinin kimliğini şekillendirmede önemli bir rol oynamıştır.

Dede Korkut Hikâyeleri Özellikleri

1.      Dede Korkut Hikâyeleri, bir ön söz ve 12 hikâyeden meydana gelir. 

2.      Bu hikâyelerde olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar ustalıkla harmanlanmıştır.

3.      Türklerin eski yaşam tarzları ile İslam dini ile ilgili detaylar arasında geçişler yapılırken hikâyelerde yer alan "Dede Korkut" ismi ise meçhul bir halk ozanını temsil eder.

4.      Hikâyeler, Oğuzların çevredeki boylarla olan mücadelelerini ve kendi iç mücadelelerini anlatır.

5.      Temaları arasında aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık ve boylar arasındaki savaşlar ön plana çıkar.

6.      Eserin 15. yüzyılda yazıya geçirildiği bilinir ancak yazarı kesin olarak bilinmemektedir, bu da eserin anonim bir şekilde günümüze ulaşmasına katkı sağlamıştır.

7.      Nazım ile nesrin iç içe geçtiği bu eser, Azerî Türkçesiyle kaleme alınmıştır ve dilin zenginliği, hikâyelerin etkileyiciliğine katkı sağlamıştır.

Dede Korkut Kimdir?

Dede Korkut, Türk mitolojisinin efsanevi bir figürüdür. Onun hayatı ve kişiliği hakkında net bilgilere sahip olmasak da adı "heybetli, yavuz" anlamlarına gelir ve Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir.

Söylentilere göre Dede Korkut, Oğuzların Bayat Boyundan Kara Hoca'nın oğludur ve IX. ile XI. yüzyıllar arasında Türkistan'da, Sir-Derya nehrinin Aral Gölüne döküldüğü yerde doğmuştur. Oğuz Türkleri arasında büyük saygı görmüş ve bölgede hüküm süren Türk hakanlarına akıl hocalığı ve danışmanlık yapmıştır.

Kazakistan kaynaklarına göre Dede Korkut, Kızılordalı’dır ve mezarı Sırderya Irmağı'nın kenarındadır. Doğumu efsanelerle süslü bir şekilde anlatılır; 36 ay gibi uzun bir sürede gerçekleşmiştir ve doğduğunda çevresinde olağanüstü olaylar yaşanmış, mevsim değişmiştir.

Ölümü de efsanelere konu olmuştur. Rivayete göre 295 yıl yaşamış ve ölümünü hissettiğinde kaçmaya çalışmış ancak her gittiği yerde kendi mezarını kazanlarla karşılaşmıştır. Bu durumu anlayınca Sırderya Irmağı'nın üzerine seccadesini sererek ibadet etmeye başlamıştır. Bu sırada bir yılan tarafından sokularak ırmağın dalgaları tarafından bugünkü mezarının olduğu yere sürüklenmiştir.

Dede Korkut Hikâyelerinde Yer Alan Bazı Gelenek ve Görenekler

 Oğuz Türklerinin gelenekleri ve görenekleri, toplumun dayanışma ve onur anlayışını yansıtan derin köklere sahiptir.

·        Bu geleneğe göre bir gencin adını alabilmesi için önce bir yiğitlik göstermesi gerekirdi. Bu yiğitlik gösterildikten sonra Dede Korkut'a başvurulur ve onun duasıyla genç, kendisine lâyık bir isim alırdı.

·        Oğuzlar, önemli konularda karar almak için toplantılar (Toy Etme) düzenlerlerdi. Bu toplantılar, boylar arasındaki ilişkilerin ve adaletin sağlanmasında önemli bir rol oynardı.

·        Düğünler, Oğuzlar için birbirini sevenleri bir araya getiren ve sevinçle kutlanan önemli etkinliklerdi. Bu törenlerde ziyafet verilir, şenlikler düzenlenir ve halk danslarıyla eğlenceler yapılırdı.

·        Kız isteme, Oğuz toplumunda büyük bir öneme sahipti. Kız, babasından veya abisinden istenirdi ve bu isteme törenlerine önemli ve saygın kişiler katılırdı.

·        Başlık alma geleneği, kız vermeye karşılık kızın ailesinden başlık istenmesini ifade ederdi. Bu, aileler arasında yapılan bir anlaşma ve saygı gösterme biçimiydi.

·        Misafirler için hayvan kesme (Sövüş Etme) geleneği ise bir nezaket ve misafirperverlik göstergesiydi. Bu, misafirlerin kabul edildiği ve onlara değer verildiği anlamına gelirdi.

·        Rüyalardaki sembollerin yorumlanması (Düş Yorma, Rüya Tâbiri) da önemli bir gelenekti. Oğuzlar, rüyalarında gördükleri garip durumları Dede Korkut'a yorumlatır ve bu sayede önemli mesajlar ve manalar çıkarırlardı. Bu gelenek, toplumun manevi dünyasına derinlik katarak gelecek nesillere aktarılmıştır.