Didaktik (Öğretici) Şiir Nedir, Özellikleri Nelerdir? Türk Edebiyatında Didaktik Şiir

Didaktik (öğretici) şiirler; bilgilendirmek, öğretmek veya eğitmek amacıyla yazılmış eserlerdir. Bu tür şiirler genellikle dinî, ahlâkî, felsefî veya sosyal konuları işler ve okuyucuya bir düşünceyi anlatmayı veya öğretmeyi hedefler. Özellikle Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu Bilig", Ahmet Yesevî'nin "Divan-ı Hikmet" ve Âşık Paşa'nın "Garipnâme" gibi eserleri bu türün önemli örnekleridir. Edip Ahmet Yükneki'nin "Atabet-ül Hakayık" adlı eseri bilgileri, doğruları öğretme amacıyla kaleme alınmış olduğundan didaktik bir şiir olarak kabul edilir.

Öte yandan Nâbi'nin "Hayriyye" ile "Hayrabât" adlı eserleri de aynı şekilde didaktik nitelikler taşımaktadır. Bu eserler, Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir ve bilgi verme amacıyla yazılmıştır. Tanzimat edebiyatında Ziya Paşa, Tevfik Fikret ve Ziya Gökalp gibi önemli şairler, eserlerinde hem sanatsal değeri yüksek hem de bilgilendirici nitelikte şiirler ortaya koymuşlardır. Yine Yunus Emre, Faruk Nafiz Çamlıbel ve Âşık Veysel gibi isimler, didaktik şiir örnekleri vermişlerdir.

Didaktik şiirler, anlamını sade ve açık bir biçimde iletmeye odaklanır ve genellikle süslü sanatlı anlatımlardan uzak durur. Yunanca kökenli "didaktios" kelimesinden gelen "didaktik" terimi, öğretici anlamına gelir. Bu tür şiirler; manzum hikâyeler ve fabllar aracılığıyla da ifade edilebilirler. Efsane, fıkra, masal ve yergi gibi alt türler de didaktik şiir örnekleri içinde yer alabilirler.

Didaktik Şiir Örnekleri

Didaktik Şiir Örnek 1

“Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak...

Bilmem ki ölüm var mıdır ondan daha alçak!

Ey dipdiri meyyit: "İki el bir baş içindir."

Davransana eller de senin, baş da senindir.

Ye's öyle bataktır ki düşersin, boğulursun

Ümide sarıl sımsıkı, seyret ne olursun!” (Mehmet Âkif ERSOY)

Örnek 2

“İnsanlığa dürüst davran
İnsan küçük büyük evran
İnsanlara hakça davran
Koltuk sana baki değil”

Örnek 3

“Söz ola kese savaşı
Söz ola kestire başı
Söz ola ağulu aşı
Balıla yağ ede bir söz” (Yunus Emre)

Örnek 4

Karga ile Tilki (Fabl)

Bir gün bay karga konmuş bir dala
Koca bir peynir ağzında.
Tilki peynirin kokusunu almış gelmiş:
— Günaydın Sayın Karga, demiş;
Bu ne güzellik böyle:
Bakmaya doyamıyorum size.
Şu tüylere bakın, pırıl pırıl;
Sesiniz bilmiyorum nasıl;
O da renginiz kadar güzelse
Ne yalan söyleyeyim
Bu ormanda güzel yoktur üstünüze.
Karga bu sözlere bitmiş:
— Şu tilkiye bir gak sesi çıkarayım da ses görsün, demiş;
Gak der demez peynir düşmüş, tilki yutmuş.
— Kara bayım, demiş kargaya;
Şu sözümü hiç unutma,
Kaptırdığın peynire değer:
Her dalkavuk çıkarı için över,
Yüzüne güler, peynirini yer.
Karganın aklı gelmiş başına
İş işten geçtikten sonra. (La Fontaine)

Didaktik Şiir Genel Özellikleri

Didaktik şiir, öğretici bir amaç taşıyan edebî bir türdür ve Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Bu tür, genellikle okuyucuya ahlâkî dersler vermek amacıyla yazılmıştır. Didaktik şiirin temel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

1.      Didaktik şiirler, eğitici ve öğretici nitelik taşırlar. Yani bu şiirler, bir konuda bilgi verme veya öğüt verme amacı güderler.

2.      Yapısal olarak diğer şiir türlerine benzemesine rağmen işlediği konu bakımından şiirle benzerlik göstermezler. Yani, içerik açısından daha çok bir öğreti metin gibidirler.

3.      Didaktik şiirin kökenleri Yunan edebiyatına dayanır. Antik Yunan'da bu türün ilk örneklerine rastlanır.

4.      Bu türde eserlerde sanatsal kaygılar ikinci plandadır. Yani şiirin estetik yönü değil, öğretici ve eğitici yanı ön plandadır.

5.      Türk edebiyatında didaktik şiir genellikle ahlâkî ve dinî konularda yazılır. Bu türdeki şiirler, topluma ahlâkî değerleri hatırlatma veya öğretme amacı taşır.