Divan Edebiyatı Tarihsel Gelişimi, Divan Edebiyatı Tarihsel Dönemleri

Divan edebiyatı, 13. yüzyılda Mevlâna Celaleddin Rumî ve Hoca Dehhanî gibi büyük şairlerle eserlerini oluşturmaya başlamıştır. Mevlâna, Farsça eserleriyle Divan edebiyatının ilk örneklerini verirken Dehhani ise Horasan'dan gelip Konya'ya yerleşerek İranlı şair Firdevsî'nin etkisi altında şiirler kaleme almıştır.

14.yüzyılda Divan edebiyatı, Anadolu'nun çeşitli kültür merkezlerinde gelişmeye devam etmiştir. Bu dönemde kahramanlık hikâyeleri, öğretici ve dinsel yapıtlar ön plana çıkmıştır. İran edebiyatının konuları da Türk edebiyatına etki etmeye başlamıştır. Özellikle Mesud bin Ahmed, İzzeddin, Şeyhoğlu Mustafa, Süleyman Çelebi gibi şairlerin eserleri, İran edebiyatının etkilerini gösterir. Divan edebiyatı, özellikle 16. yüzyılda altın çağını yaşamıştır. Bâkî ve Fuzulî gibi şairler, Divan şiirinin en güzel örneklerini ortaya koymuştur.

17.yüzyıla gelindiğinde Divan edebiyatı, İran edebiyatıyla yarışır hâle gelmiştir. Divan şairleri, şiirlerinde kendilerini övdükleri bölümlerde ustalık göstermiştir. Nâbi ve Nef'i gibi şairler, bu dönemin ünlü isimlerindendir.

Ancak 18. yüzyılda Divan edebiyatında bir duraklama yaşanmıştır. Taklitler artarken özgün eserler azalmıştır. 19.yüzyılda ise Divan edebiyatı eleştiri konusu olmuş ve gerilemeye başlamıştır. Tanzimat dönemiyle birlikte Türk edebiyatında Batı etkisi ve yeni biçimler ön plana çıkmıştır. Bu dönemde Divan edebiyatı geri planda kalsa da Tevfik Fikret, Mehmet Âkif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı gibi şairler aruz ölçüsüyle önemli eserler vermiştir. Bugün aruz ölçüsünün az kullanılması, özellikle zorluğundan kaynaklanmaktadır.

Divan Edebiyatı Tarihsel Dönemleri

Divan edebiyatı, Türk edebiyatının önemli bir dönemini oluşturur. Tarihsel olarak dört aşamada incelenebilir.

Kuruluş Dönemi (13. Yy.-15. yy. İlk Yarısı): Bu dönemde, İranlı şairlerin eserleri Türkçeye çevrildi ve bu çeviriler yeni bir edebiyat geleneğinin temellerini attı. Sadi, Feridettin Attar, Nizami gibi önemli İranlı şairlerin eserleri bu dönemde Türk edebiyatına kazandırıldı. Aynı zamanda Gülşehri, Hoca Dehhani, Nesimi gibi şairler, çoğunlukla tasavvuf konularını işleyerek edebiyata önemli katkılarda bulundular.

Geçiş Dönemi (15. yy. İkinci yarısı-16. yy. Başlangıcı): Bu dönemde Divan edebiyatı, saray çevresinde belirli bir sınıfın edebiyatı hâline geldi. Şairlerin eserleri genellikle bu sınıfın ilgi ve desteğini kazandı ve bürokratik bir kimlik kazandı. Ahmet Paşa, Necati gibi şairler şiir alanında Mercimek Ahmet, Âşıkpaşazade ve Sinan Paşa ise düzyazı alanında başarılı eserler verdi.

Olgunluk Dönemi (16. yy. Başları-18. yy. İkinci Yarısı): Bu dönem, Divan şairlerinin kendi kişiliklerini ve yaratıcılıklarını en iyi şekilde ortaya koydukları bir dönemdir. Fars edebiyatı etkileri azalmış, divan şairleri özgün yapıya yöneldi ve yerli öğeleri eserlerine kattılar. Şairler arasında Fuzuli, Baki, Nedim gibi isimler ön plana çıktı. Şairlerin bir kısmı “Sebk-i Hindi” akımını tanıttılar ve bu akıma uygun şiirler yazdılar. Sabit ve Nâbi’nin başlattığı Yerlileşme (Mahallîleşme), Nedim’de ve onu izleyenlerde belirli bir bütünlük kazandı. Bu dönemin şairleri arasında Fuzuli, Hayali, Baki, Bağdatlı Ruhi, Taşlıcalı Yahya, Naili, Nabi, Nef’i, Nedim, Şeyh Galip, Koca Ragıp Paşa, Sehi Bey, Âşık Çelebi, EvliyaÇelebi, Kâtip Çelebi, Peçevi, Naima, Koçi Bey, Veysi, Nergisi, Yirmisekiz Mehmet Çelebi gibi şair ve yazarlar yer almaktadır.

Çöküş Dönemi (18. yy. İkinci Yarısı-19. yy. İlk Yarısı): Osmanlı'da görülen yenilikçi akımlar ve Batı ile ilişkiler, Divan edebiyatının çöküş dönemine girmesine neden oldu. Edebiyatçılar, Divan edebiyatını toplumun eğitimi ve değişimi için etkili bir araç olarak görmemeye başladılar. Bu dönemde Tanzimat Dönemi şairleri, yeni edebiyat anlayışını benimsediler ve eserlerinde toplumsal gerçekleri ve değişimi işlediler. Edebiyatın Batı’ya yönelmesini hedefleyen yeni edebiyat anlayışı, toplumun eğitimini ve medenileşmesini esas alan, halkın gerçeklerine dayanan somut eserler vermeyi amaçlamıştır. Tanzimat Dönemi’nin büyük şairleri Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat, Ali Suavi eski edebiyat yerine yeni edebiyat tarzını benimsemişlerdir.