Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı) Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divan Edebiyatı Nesir Türleri Nelerdir?

Divan edebiyatında nesir, şiir gibi muazzam bir türün gölgesi altında kalmıştır. Dil, konu ve tür açısından Arap ve İran edebiyatlarının izlerini taşır. Özellikle söyleyiş güzelliği, içerikten daha fazla önem kazanır. Bu da Divan nesrinin zenginliğini ve derinliğini ortaya koyar.

Divan nesrinin dili, yabancı sözcükler ve tamlamalarla süslenmiştir. Bu, metnin zenginliğini ve çeşitliliğini artırır. Ayrıca söz sanatları ve mecazlar Divan nesrinin vazgeçilmez özelliklerindendir. Uzun cümleler ve paragraf düzeni olmaması, metnin akışını belirlerken aynı zamanda bir âhenk ve ritim oluşturmayı amaçlar.

Divan nesrinde noktalama işaretleri kullanılmaz. Türkçe cümle yapısına sadık kalınmış ve cümlelerde özne-tümleç-yüklem dizisi korunmuştur. Genellikle dinî ve ahlâkî konular Divan nesrinde ön plandadır. Ancak tarihî olaylar, gezi izlenimleri, toplumsal sorunlar ve bireysel duygular da işlenebilmiştir. Divan nesri Münşilerin (iyi nesir yazarlarının) ustalıkla kullandığı bir edebî türdür. İnşâlar (iyi nesir yazıları) ise bu zengin geleneğin örnekleridir. Münşeatlar (nesir yazılarının bir araya getirildiği eserler) bu değerli eserleri bir araya getirmiştir.

Divan Nesri Özellikleri

·        Divan nesri, Arap ve İran edebiyatlarının etkisi altında şekillenmiş edebî bir türdür.

·        Bu tarzda, konu ve düşüncelerden ziyade ifade biçiminin güzelliği ön plandadır.

·        Metinler, yabancı sözcükler ve tamlamalarla zenginleştirilir ve söz sanatları ile mecazlar sıkça kullanılır.

·        Cümleler genellikle uzun ve anlatım akıcıdır, paragraf düzeni ise belirgin değildir.

·        Divan nesrinde dikkat çeken bir özellik de cümleler arasında uyaklı sözlerin (secilerin) kullanılmasıdır, bu da şiirsel bir hava oluşturur.

·        Noktalama işaretlerinin kullanılmaması da bu tarzın diğer bir karakteristiğidir.

·        Bu edebî türde genellikle dinî ve ahlâkî konular ağırlıklı olarak işlenirken zaman zaman tarihî olaylar, gezi izlenimleri, toplumsal sorunlar ve bireysel duygular da ele alınır.

·        Divan nesri, dilin ve anlatımın estetiğine odaklanarak okuyucuya derin bir duygusal ve düşünsel bir tecrübe sunmayı amaçlamıştır.

Divan Edebiyatı Nesir Türleri

Sade Nesir

q Sade nesir, Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan bir yazı türüdür. Genellikle halkın anlayabileceği şekilde yazılan bu nesirler, kolay anlaşılır bir dil kullanır ve karmaşık söz sanatlarından kaçınır.

q Bu yazı türünde masallar, efsaneler, öyküler, destanlar ile dinî ve tasavvufi konular ele alınır.

q Yabancı sözcük ve tamlamaların az olması da sade nesrin önemli özelliklerindendir.

q Örnek vermek gerekirse Kul Mes'ut'un Kelile ve Dimne Tercümesi, Mercimek Ahmed'in Kabusname Tercümesi, Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı şuara tezkiresi, Seydi Ali Reis'in Mir'atü'l-Memalik adlı gezi yazısı ve coğrafya kitabı Kitâbü'l Muhit, Evliya Çelebi'nin Seyahatname'si gibi eserler sade nesir örnekleri arasında yer alır.

q Ayrıca Erzurumlu Mustafa Darîr'in Kitâb-ı Siyer-i Nebî, Peçevî'nin Peçevi Tarihi, Lâmî'nin Nefâhâtü'l-Üns Tercümesi gibi eserler de bu türün önemli örneklerindendir.

q Bu eserler genellikle tefsir ve hadis kitapları; din ve tasavvuf kitapları, tarih, menakıpname ve destan niteliği taşıyan eserlerdir ve sade nesrin özelliklerini taşırlar.

Orta Nesir

q Orta Nesir, sade ve süslü nesrin özelliklerini bir arada taşıyan bir nesir türüdür. Anlatmak isteneni anlaşılır bir şekilde ortaya koyar ve içeriğe odaklanır.

q Konuşma dilinden uzaklaşır ve genellikle bilim ve kültür eserleri için kullanılır.

q Ustalık göstermek amacı güdülmemesine rağmen dil olarak sade nesirden daha ağırdır.

q Kâtip Çelebi'nin "Mîzânü’l-Hak" adlı eseri, Orta Nesir örneklerinden biridir.

q Bir diğer örnek olarak Naîmâ'nın “Tarih” adlı eseri gösterilebilir. Naîmâ, Orta Nesir tarzını kullanarak Osmanlı tarihini anlatmış ve bu eserlerinde dilin ağırlığıyla birlikte anlatımın netliğine de önem vermiştir.

q Fuzûlî'nin "Şikâyetnâme" adlı eseri de Orta Nesir özelliklerini taşır. Bu eserde dilin ağırlığı, süslü anlatımın yanı sıra anlatılan konunun netliği ve içeriğin öğretici niteliği dikkat çeker.

Süslü Nesir

q Süslü nesirde, düşünceler öne çıkarılmaz ve anlamın derinliği ikinci plana atılır.

q Bunun yerine dilin estetik ve sanatsal yönleriyle oynanır, söz oyunlarına ve sanatlara sıkça başvurulur.

q Süslü nesir, ağır bir dil kullanır ve genellikle yabancı söz ve tamlamalarla bezenir.

q Bu tarzın belirgin özelliklerinden biri de secilerdir. Seciler, düzyazıda kafiye kullanımı olarak tanımlanabilir.

q Ayrıca söz ve anlam sanatlarıyla zenginleştirilmiş, uzun ve bağlaçlarla dolu cümleler de süslü nesrin ayırt edici unsurları arasındadır.

q Süslü nesir, genellikle ahlâkî ve felsefî konuları işler ve bazı mektuplarda da rastlanabilir.

q Örneklerine gelince Sinan Paşa'nın "Tazarruname", Hoca Sadettin Efendi'nin "Tâcü’t-Tevârîh", Nâbî'nin "Tuhfetu’l-Harameyn" eserleri ve Veysi ile Nergisî'nin eserleri bu tarzın örnekleri arasında sayılabilir.