Dîvânu Lûgâti’t Türk, Özellikleri ve Kaşgarlı Mahmut

Divanü Lügati’t Türk, 11. yüzyılda (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır. Bu muazzam eser, Türk dilinin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olarak kabul edilir. Toplam 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılıklarını içerir ve eser, Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştır.

Eserin özelliği, yazarın Türkçe kelimeleri açıklarken halk dilinden derlediği örneklerle desteklemesidir. Ayrıca Türk boyları, coğrafyası ve Türklerin örf ve gelenekleri hakkında da önemli bilgiler sunar. Bulunulan dönemin Türk dünyasını gösteren bir harita da esere eklenmiştir.

Dîvânu Lûgâti’t Türk Özellikleri

1.      Divanü Lügati't Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. yüzyılda kaleme alınmış bir eserdir.

2.      Türkçe'nin en eski sözlük ve dil bilgisi kitabı olma özelliği taşıyan bu eser, Batı Asya yazı Türkçesiyle ilgili en kapsamlı ve önemli dil yapıtıdır.

3.      Kitap, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zenginliğini göstermek amacıyla yazılmıştır.

4.      Divanü Lügati't Türk, Türkçeden Arapçaya bir sözlük olarak düzenlenmiştir ve 8000'e yakın Türkçe kelimenin Arapça karşılığını içermektedir.

5.      Eserde, Türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızlar tespit edilmiş, Türkçe kelimeler örneklerle desteklenmiş ve Türk kültürüne ait deyimler, atasözleri ve şiirler de yer almıştır.

6.      Ayrıca eserin içinde Türk boyları, coğrafyası, örf ve gelenekleri hakkında önemli bilgiler de bulunmaktadır.

7.      Eserde ayrıca Türk dünyasını gösteren bir harita da yer alır ki bu, Türk Dünyası ile ilgili olarak yayınlanan ilk haritadır.

8.      Oğuz Türklerinin 24 boyuna dair bilgiler de Divanü Lügati't Türk'te bulunmaktadır.

9.      Bugün elimizdeki nüsha, Şamlı Mehmed bin Ebu Bekir'in kopya ettiği ve Diyarbakırlı Ali Emirî Efendi tarafından 1917'de satın alınan bir nüshadır.

10. Bu nüsha, İstanbul Fatih'teki Millet Kütüphanesi'nde muhafaza edilmektedir.

11. Divanü Lügati't Türk sadece bir sözlük olmanın ötesinde Türk milletinin kültürel zenginliğini ve dilinin derinliğini yansıtan eşsiz bir eserdir.

12. Eserdeki dörtlükler hece ölçüsüyle yazılmıştır.

13. 4+3, 7’li; kimileri de 4+4 8’li hece ölçüsü ile yazılmıştır.

14. Beyit olarak yazılan dizelerde ise aruz ölçüsü kullanılmıştır.

Kaşgarlı Mahmut (11. Yüzyıl)

Kaşgarlı Mahmut, 11. yüzyılda yaşamış önemli bir Türk dil bilginidir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte genel kabul gören bir görüşe göre 1025 yılında doğmuştur. Karahanlılar döneminde yetişen ve Türk kültürünü Araplara tanıtan önemli bir isimdir. 1071-1077 yılları arasında Bağdat'ta bulunmuş ve Türkçeyi, Türk lehçelerini ve Arapçayı iyi bir şekilde bilen bir dil bilgini olarak tanınmıştır.

Kaşgarlı Mahmut, Türk illerini adım adım dolaşarak Türkçenin gelişimine büyük katkılarda bulunmuş ve Karahanlı Devleti'nin desteğiyle Türkçeyi resmî dil olarak kabul ettirmiştir. Özellikle Türkçenin İslamiyet'in etkisiyle Arapçadan geri kalmadığını göstermek amacıyla önemli çalışmalar yapmıştır. Sözlüğünde yer verdiği lehçeler arasındaki farklılıkları; şiirler, atasözleri ve deyimlerle açıkça ortaya koymuş ve Araplara Türkçeyi öğretme amacını da taşımıştır.

Kaşgarlı Mahmut'un çalışmaları, Türkçenin gelişmesinde ve Türk dil birliğinin sağlanmasında büyük öneme sahiptir. Ömrünün sonlarına doğru memleketi Kaşgar'a dönmüş ve tahminen 1090 yılında burada vefat etmiştir. Bugün hâlâ Türk dilinin tarihindeki önemli isimlerden biri olarak anılmaktadır.