Gazavatname Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Gazavatname Örnekleri

Gazavatname; orduların akınlarını, savaşlarını, kahramanlıklarını ve zaferlerini anlatan eserlerdir. Bu eserler genellikle düz yazı veya şiir biçiminde kaleme alınmıştır. "Gazavatname" sözcüğü, Arapçada savaş anlamına gelen "gazavât" ve Farsçada destan anlamına gelen "nâme" sözcüklerinin birleşmesi neticesinde oluşmuştur. Daha ziyade din uğruna yapılan savaşlar için bu ifade kullanılmaktadır.

Arap edebiyatında "magazi" olarak bilinen bu tür, ilk kez 15. yüzyılda yazılmaya başlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun Yükselme Devri'nde oldukça popüler olmuş, zamanla yazılan eserlerin sayısı azalmıştır. En son gazavatname örnekleri 1853 Kırım Seferi ve 1897 Yunan Harbi'ne aittir.

Edebiyatımızda, kırkı manzum olmak üzere toplamda yaklaşık 250 gazavatname bulunmaktadır. Bu eserler sadece savaşları değil, aynı zamanda dönemin sosyal ve kültürel yapısını da yansıtarak tarihî birer belge niteliği taşır. Kâşîfi'nin Gazaname-i Rum'u, bu türün önemli örnekleri arasında yer alır.

Gazavatnameler, tarih boyunca hem savaşların destansı anlatımını hem de kahramanlık hikâyelerini kuşaktan kuşağa aktarmıştır. Bu eserler, edebî değerleri kadar tarihî bilgileriyle de dikkat çeker. Gazavatnamelerin yazılış amacı yalnızca zaferleri anlatmak değil, aynı zamanda milletin birliğini ve inancını pekiştirmektir.

Konu Bakımından Gazavatnameler

Gazavatnameler, konuları itibarıyla üç ana bölüme ayrılır:

q Birinci bölüm, padişahların hayatlarını ve dönemlerindeki seferleri detaylı bir şekilde ele alan eserlerdir. Bu tür eserlere Selimnameler ve Süleymannameler gibi örnekler verilebilir. Bu metinler; padişahların hükümdarlık dönemlerini, kişisel ve askerî başarılarını anlatır.

q İkinci bölüm, vezirlerin veya ünlü komutanların savaşlarını konu alan gazavatnamelerdir. Barbaros Hayreddin Paşa ve Köprülü Fazıl Ahmed Paşa gibi önemli isimlerin seferlerini anlatan eserler bu kategoriye girer. Bu gazavatnameler, kahraman komutanların cesaret ve strateji dolu öykülerini gözler önüne serer.

q Üçüncü bölüm ise belirli bir seferi ya da bir kalenin fethedilmesini detaylı bir şekilde tasvir eden gazanamelerden oluşur. Örneğin, Preveze Seferi ve Bağdat Seferi gibi büyük askerî harekâtların anlatıldığı bu eserler, tarihsel olayların canlı ve ayrıntılı tasvirleriyle bilinmektedirler.

En Bilinen Gazavatnameler

En Bilinen Gazavatnameler:

Gazânâme: Müellifi Gelibolulu Mehmed Zaîfî Efendi tarafından kaleme alınmıştır. II. Murad zamanında yapılan fetihleri anlatır. Birden fazla savaşı ele alır.

Gazavatnâme: Müellifi Prizrenli Sûzî Çelebi’nin eseridir. Mihaloğlu Ali Bey’in gazalarını anlatır. Mihaloğlu Ali Bey, Fâtih Sultan Mehmed ve II. Bayezid dönemindeki akıncılardan birisidir. Onun hakkında yazılan gazavatname 1795 beyittir.

Gazavât-ı Sultan Murad: II. Murad döneminde yapılan savaşları konu alır ancak yazarı belli değildir.

Enîsü’l-guzât: Fütûhî Hüseyin Çelebi tarafından kaleme alınmıştır. 16. yüzyıldaki Macaristan seferini konu alır.

Gazavât-ı Hayreddin Paşa: Müellifi Seyyid Murâdi’nin eseridir. M. Ertuğrul Düzdağ tarafından sade hâle getirilerek "Barbaros Hayreddin Paşa’nın Hatıraları" adıyla yayımlanmıştır.

Sinan Paşa’nın Gazavâtı: Galatalı Nakkaş Nigârî Haydar Çelebi’nin mesnevi biçiminde yazdığı eseridir. 999 beyittir.

Şecâatnâme: Âsafî Defterdar Koca Mehmed Paşa’nın gazalarını konu alır.

Gazavât-ı Sultan Süleymân-ı Kanunî: Kanuni Sultan Süleyman’ın gazalarını konu edinir ama yazarı bilinmemektedir.

Cihadnâme: Mustafa Sâfî tarafından yazılmıştır ve Barbaros’un gazâlarını konu alır.

Ez-Zühretü’n-neyyire: Barbaros ve Oruç Reis’in Cezayir gazasını konu alır, yazarı bilinmemektedir.

Dürer-i Derya: Galatalı Nakkaş Nigârî Haydar Çelebi^nin eseridir. Deniz savaşlarından bahseder.

Gazavât-ı Mustafa Paşa: Lârendeli Vücûdî Mehmed b. Abdülazîz tarafından yazılmıştır. Lala Mustafa Paşa ve savaşlarını anlatır.

Gazavât-ı Özdemiroğlu Osman Paşa: Lârendeli Vücûdî tarafından yazılmıştır. Özdemiroğlu Osman Paşa’yı konu alır.

Muradnâme: Şehnameci Tâlikizâde Mehmed Subhi tarafından yazılmıştır.

Târîh-i Gazavât-ı Sultan Murâd-ı Sâlis: Rûznâmeci Şeyh Mehmed Vefâî tarafından yazılmıştır.

Gazavatnâme: Osman Paşa tarafından yazılmış uzun bir dönemi ele alan eserdir. Osman Paşa, Şirvan, Kars ve Tiflis seferlerinden, III. Mehmed’in son dönemlerinden, I. Ahmed’in ilk devirlerinden ve az da olsa Kanije savaşlarından bahseder.

Cihâdnâme-i Hasan Paşa: İyânî Cafer Bey tarafından 1605-1606 yıllarında yazılmıştır. Tiryâkî Hasan Paşa’nın savaşlarını konu edinir.

Gazavatnâme-i Halil Paşa: Yazarı belli olmayan bu gazavatnamede, Kaptan-ı Derya Kayserili Halil Paşa’nın savaşları anlatılır.

Gazânâme-i Cehrin: Semendire Alaybeyi Öziçeli Vuslatî’nin manzum eseridir.

Gazavât-ı Tiryâkî Hasan Paşa: Yazarı belli olmayan bu eserde Tiryaki Hasan Paşa’nın Kanije savunması işlenmiştir.

Gazavât-ı Cüyûş-ı Osmâniyye: Serasker Topal Osman Paşa tarafından mensur olarak yazılmıştır.

Gazavât-ı Gazi Hasan Paşa: Çâker-i İsmail’in mensur gazavatnamesidir.

Gazavât-ı Yûsuf Paşa: Cizyedarzâde Bursalı Ahmed Bahâeddin’in mensur gazavatnamesidir.

Gazânâme-i Cezzâr Gazi Ahmed Paşa: Mensur bir eserdir ve yazarı bilinmemektedir. Cezzâr Ahmed Paşa’nın Napolyon Bonapart’la Mısır’da karşılaşması ve 1789 Mısır savaşı anlatılmıştır.

Gazavât-ı Hüseyin Paşa: Mensur bir eserdir ve 19. asırda Fransızlarla yapılan savaşları konu edinmiştir.

Manzûme-i Sivastopol: 1853 Kırım savaşını anlatan bu gazavatname, Rızaî tarafından kaleme alınmıştır.