Hamamname Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Hamamname Örnekleri

Hamamla ilgili manzumeler, halk arasında "hammamiye" olarak adlandırılır ve genellikle hamamın atmosferini ve hamamda görülen bir güzeli tasvir etmek amacıyla yazılırdı.

Eskiden hamamlar, toplumun temizlik ihtiyacını karşılayan önemli mekânlardı. Özellikle kış aylarında yoğun ilgi gören hamamlar, aynı zamanda toplu eğlence ve sohbetlerin de merkeziydi. Dîvan şairleri, hamamda gördükleri bir sevgiliyi veya bu tür eğlence meclislerini konu alan şiirler yazmayı gelenek hâline getirmişlerdir. Hamamnameler çoğunlukla kaside nazım biçimiyle yazılırdı ancak gazel, mesnevi gibi farklı nazım şekilleriyle yazılmış olanları da mevcuttur. Hamamnâme olarak bilinen kasidelerin nesip bölümleri hamamdan ve orada görülen bir güzellikten bahseder; diğer kısımlar ise klasik kaside kurallarına uygun olarak medhiye şeklinde devam eder. Nedim'in karşılıklı konuşma tarzında yazılmış bir kasidesi, bu tür hamamnâmelerin güzel bir örneğidir.

Hamamnâmelerin çoğunda olay, şairin hamama gelişi ile başlar. Ardından soyunmuş bir mahbûb (sevgili) ile karşılaşılır ve bu güzellik hayranlıkla baştan aşağı tasvir edilir. Daha sonra mahbûbun yıkanışı çeşitli teşbihlerle anlatılır. Hamamnâmeler, Dîvan edebiyatında insanı cinsel yönden en etkin biçimde anlatan ve ten zevkinin ön planda tutulduğu şiirlerdir. Genellikle şuhâne (şehvet) bir edayla söylenirler. Hatta bazı gazel veya manzumeler içinde hamamın anlatıldığı laubali beyitlere rastlanır. İster müstakil kıta veya gazel isterse kaside şeklinde olsun, bu tür şiirlerde genellikle "hamam" kelimesi sıkça kullanılır ve hatta redif oluşturur. En ağırbaşlı şairlerin bile hamam konulu birer manzume yazdıklarını görmek mümkündür. Örneğin, "Kıldı o serv seher nâz ile hammana hıram / Şem’i ruhsarı ile oldu münevver hammam"-Fuzuli; "Girince koynuna bir nazenin-i sim endam / Hezar-bar boşaldır hazinesinin hammam" dizelerinde olduğu gibi...

Bazen şairlerin, hamamla ilgili müstehcen söyleyişler ortaya koyduklarına da şahit olunur. Örneğin, "Temâşâ eyledim hammâmı herkes âlem üstünde / O denli girme çıkma var ki âdem âdem üstünde"-Veysî).

Türk edebiyatında özellikle 17. yüzyıl ve sonrasında sıkça rastlanan hamamnâmeler, İran edebiyatından köklerini alır. Atâî, Nâbî, Sabit, Vehbî, İzzet Molla gibi isimlerin kaleminden çıkan bu eserler, hezl (şaka, lâtife) türüne de uygunluk gösterir. Bu manzumeler arasında Beliğ Mehmed Emin'in, 9 bentlik müseddesi "Hamamnâme-i Dil-sûz" oldukça orijinal ve ünlüdür. Aynı şekilde Nev'izade Atâî'nin 5’e varan manzumeleri de geniş bir okuyucu kitlesi tarafından bilinir ve sevilir.

Hamamnâmeler, genellikle hamamda bir güzelin tasvirinden ziyade, eski hayatın zevkleri arasında önemli bir yer tutan hamam sefalarının detaylarıyla anlatıldığı eserlerdir. Bu tür manzumeler, çoğunlukla mesnevilerde birer bölüm veya pasaj olarak yer alır. Örneğin, Türk edebiyatında ilk hamamnâmeyi yazmış olan Gazali Deli Birâder'in Beşiktaş'ta yaptırılan bir hamamı anlatan eseri, Cafer Çelebi'nin "Hevesnâme"si ve Vücudî'nin "Hayâl-i Yâr" adlı mesnevilerinde, dönemin hamam eğlenceleri ayrıntılı bir şekilde betimlenir.

Hamamnâmeler, hamam kültürünün inceliklerini, sosyal yaşamın eğlenceli yönlerini ve dönemin insanlarının günlük zevklerini gözler önüne serer. Hamamlar yalnızca temizlik ve bakım yeri değil; aynı zamanda sosyal etkileşimlerin, sohbetlerin ve eğlencelerin de merkezidir. Bu eserler, okurlara geçmişin bu renkli ve sosyal ortamını canlı bir şekilde sunarak eski zamanların yaşam tarzını anlamalarına yardımcı olur.

Hamamname Örnekleri

Örnek 1

Bir semen-sumâyı seyr itdüm bugün hammâmda

Âşık olmış aglayup yaşlar döker hammâm da

                                                                        (Hayretî)

Örnek 2

Görüp tenâsüb-i azâsın ol gül-endâmun

Yanar derûnı haridâr-ı vasla hammâmun

                                                             (Nâbî)

Örnek 3

Hammâm içini benzedirüm cây-ı mahşere

Kim olur anda şâh gedânun ber-â-beri

                                                   (Ş. Yahya)

Örnek 4

Oldı pâ-bûs-ı şerufiyle müşerref leb-i havz

Buldı dildâr-ı lâyifiyle ziyâ dide-i câm

                                                     (Fuzulî)