Kıssa Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Kıssa

Kıssa; insanların dersler çıkarabilecekleri, eğitici hikâyeler veya masallardır. Bu anlatılar, dinleyenleri hem eğlendirme hem de bilgilendirme amacı güderler. Kıssalar, genellikle tarihsel gerçeklikler üzerine kurulmazlar ve zaman içinde farklı yönler kazanabilirler.

Toplumlar üzerinde derin etkiler bırakan bu tür hikâyeler, çeşitli karakterler ve mekânlar etrafında şekillenir. Aynı zamanda ibret verme veya korkutma gibi amaçlarla da kullanılabilirler. Araştırmacılar; bazı hikayelerin zaman, mekân, karakterler ve olay örgüsü açısından farklı versiyonlarının olduğunu ve bunların birbirinin devamı gibi anlatıldığını belirtirler.

Kıssaların anlatıcılarına genellikle "kıssahân" veya "meddah" denir. Bu kişiler, kıssaları canlandırarak dinleyicileri etkileyebilir ve onlara farklı perspektifler sunabilirler. Kıssalar, toplumun değerleri, inançları ve geçmişi üzerinde önemli bir rol oynarlar ve nesilden nesile aktarılarak yaşatılırlar.

q Kur’an-ı Kerim'de yer alan kıssalar, Allah tarafından dini tebliğ etmekle görevlendirilmiş olan nebilerin yaşadıkları gerçek olaylardır. Bu kıssalar, insanların ders çıkarmaları ve ibret almaları için anlatılmıştır. Bazı kıssalarda yer adı ve tarih verilmemesinin sebebi, önemli olanın dersler ve ibretler olduğudur.

q Kur’an-ı Kerim'de yüzden fazla kıssa bulunmaktadır ve bunlar genellikle üç ana başlık altında toplanır. İlki, peygamberlerle ilgili olan kıssalardır. Bu kıssalar, peygamberlerin yaşadığı olayları ve Allah'ın onlara verdiği görevleri anlatır. İkinci başlık ise Hz. Muhammed döneminde yaşanan olaylardır. Bu kıssalar, İslam'ın doğuşu ve yayılmasına dair önemli olayları içerir. Üçüncü başlık ise evliya olarak nitelendirilen ulu zatların yaşadıklarıdır. Bu kıssalar, Allah'a yakınlıklarıyla bilinen kişilerin hayatlarından kesitleri aktarır.

q Kıssalar genellikle insanların ahlâkî değerleri anlamalarına ve günlük hayatta karşılaştıkları zorluklara nasıl yaklaşmaları gerektiğini öğretmek amacıyla kullanılır. Örneğin, Hz. İbrahim'in sabrı ve teslimiyeti, Hz. Musa'nın adaleti ve güçlü iradesi, Hz. Yusuf'un sadakati ve affediciliği gibi değerler kıssalarda vurgulanır.

q Bu kıssaların gerçek olması, onların daha etkileyici ve öğretici olmalarını sağlar. İnsanlar bu kıssalardan ibret alarak hayatlarında daha doğru kararlar verebilir ve Allah'a daha yakın bir şekilde yaşayabilirler.

Kıssa Örnekleri

Hz. İbrahim, tarihimizin ve edebiyatımızın önemli figürlerinden biridir. Onun yaşamı, Allah'ın varlığını ve birliğini anlama sürecinden zulme karşı direnişine, mucizelerle dolu anılardan cömertliğine kadar pek çok önemli tema içerir. Hz. İbrahim'in yaşam öyküsü, başta delillerle Allah'ı keşfetmesi olmak üzere çeşitli dönemlerdeki mücadelelerini ve mucizelerle dolu deneyimlerini içerir. Nemrut’un zalimliğinden kaçarak mağarada büyümesi, putperestlerle mücadelesi ve putları devirmesi gibi önemli olaylar, onun imanının ve kararlılığının gücünü göstermektedir.

Özellikle Hz. İbrahim'in ateşe atılması ve bu ateşin ona serinlik vermesi mucizesi, inancının gücünü ve Allah'a olan teslimiyetini gösteren önemli bir an olarak karşımıza çıkar. Aynı şekilde oğlu İsmail'i kurban ettiğini gördüğü rüya, O’nu derinden sarsmış ancak Allah’a olan inancını asla kaybetmemiştir. Hz. İbrahim'in hayatı, aynı zamanda cömertliği, misafirperverliği ve sofrasının bereketi gibi güzel özellikleriyle de anılır. Tüm bunlar şiirlerde de sıkça telmih (hatırlatma) yoluyla Hz. İbrahim'e atıflar yapılmıştır.

q "Dü İbrâhim âmed be-deyr-i cihân

 Yekî büt-şiken şod yekî büt-nişân"

                                                 (Figani)

Anlamı: Dünyaya iki İbrahim geldi. Biri putları kıran diğeri putları diken oldu. (Hz. İbrahim ve Pargalı İbrahim Paşa’ya ithafen)