Koşuk Nedir, Koşuk Özellikleri Nelerdir? Koşuk Örnekleri

Koşuk; av sırasında, bereketli bir av sonrasında veya zaferle sonuçlanan savaşların ardından söylenen ve kopuz eşliğinde icra edilen bir şiir türüdür. Genellikle lirik özellikler taşırlar. Nazım birimi dörtlük olan koşuklar, hece ölçüsüyle yazılmışlardır. Şiirlerde yarım uyak kullanılmıştır. Uyak düzeni "aaab / cccb / dddb..." şeklindedir.

Koşukların konusu oldukça geniştir. Aşk, sevgi, doğa, savaş ve kahramanlık gibi temaları işlerler. Halk edebiyatında "koşma" olarak adlandırılan bu şiir türü, Divan edebiyatında ise "gazel" adını almıştır. Koşuklar genellikle ritmik bir ezgiyle söylenir ve bu ezginin oluşmasında kopuz gibi enstrümanlardan yararlanılır.

Koşuklar, sözlü geleneğin bir parçası olarak ortaya çıkmış olsalar da günümüze kadar ulaşmaları sadece sözlü gelenekle mümkün olmamıştır. Türk topluluklarının medeniyet ve coğrafya değişimleriyle birlikte dildeki değişimler de bu süreçte etkili olmuştur. Bu tür şiirleri derleyen önemli isimlerden biri de Kaşgarlı Mahmut'tur.

Koşuk Türü Özellikleri

1.      Koşuklar, Türk edebiyatının önemli nazım şekillerinden biridir. Genellikle aşk, doğa ve yiğitlik gibi temaları işlerler ve genellikle sığır ve şölen gibi toplumsal etkinliklerde söylenirler.

2.      Bu şiirler, dörtlük biçiminde oluşturulmuş olup hece ölçüsüyle yazılırlar.

3.      Tipik olarak aaab cccb dddb uyak düzenine sahiptirler.

4.      Uyak çeşidi olarak yarım kafiye kullanılmıştır.

5.      Koşuklar, Âşık edebiyatı nazım şekillerinden koşmayla benzerlik gösterirken Divan edebiyatındaki karşılığı gazeldir.  

6.      Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lügati’t-Türk’te koşuklara yer vermesi, bu nazım şeklinin tarihsel önemini vurgular.

Koşuk Örnekleri

Örnek 1

“Türlüg çeçek yarıldı
Barçın yadım kerildi
Uçmak yeri körüldi
Tumluk yana kelgüsüz”

Günümüz Türkçesiyle:
Rengarenk çiçekler açıldı
İpek yaygılar serildi
Cennet yeri görüldü
Soğuklar artık gelmez.

Örnek 2

“Keldi esin esneyü
Kadka tükel osnayu
Kirdi budun kasnayu
Kara bulıt kükreşür

Kar buz kamug erüşdi
Taglar suvı akışdı
Kökşin bulıt örüşdi
Kayguk bolup ögrişür

Tümen çeçek tizildi
Bükünden ol yazıldı
Üküş yatıp özeldi
Yirde kopa adrışur”

Günümüz Türkçesi

Rüzgar eserek geldi
Kar tipisine benziyordu
Halk titreyerek (evlere) girdi
Kara bulutlar görülüyor

Karlar ve buzlar hep eridi
Dağların suyu aktı
Mavimtırak bulutlar belirdi
Kayıklar gibi sallanıp duruyor

On binlerce çiçek sıra sıra dizildi
Tomurcuklarından çözüldü
Uzun süre yatmaktan sıkılmışlardı
Yerden biterek birbirlerinden ayrılıyorlardı

İlk Türk Şairleri

İslamiyet öncesi dönemde Türkler arasında şairlere, bilge kişilere ve söz ustalarına "baksı", "kam", "ozan" gibi isimler verilirdi. Bu dönemde, Kaşgarlı Mahmut'un "Divânü Lûgati’t Türk" adlı eserinde ve bulunan bazı metinlerde, adlarına ve şiirlerine rastlanan ilk Türk şairleri şunlardır: Aprın Çor Tigin, Çuçu, Ki-ki, Kül Tarkan, Asıg Tutung, Pratyaya Şiri ve Kalun Kayşı’dır.

Bu şairler, Türk edebiyatının köklü tarihine önemli katkılarda bulunmuşlardır. İslamiyet'in yayılmasıyla birlikte Türk edebiyatı da yeni bir döneme girmiştir. Bu dönemde yetişen şairler arasında ise Yusuf Has Hacib, Ahmed Yesevi, Ali Şir Nevai gibi isimler öne çıkmıştır. Türk şiir geleneği, bu ilk şairlerden günümüze uzanan zengin bir miras olmuştur.

İlk Türk Şairi ve İlk Türkçe Şiir

İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli bir ismi olan Aprın Çor Tigin, bilinen ilk şairlerimizden biridir. Kendisine ait olduğu bilinen bazı şiirler günümüze kadar ulaşmıştır ve bu şiirler Türk edebiyatının köklü geleneğine ışık tutmaktadır.

Bunlardan biri olan "Medhiye", Aprınçor Tigin'e ait olan dörtlüklerden oluşan bir şiirdir ve toplamda 12 mısradan oluşur. Diğeri ise "Sevgili" adlı lirik bir şiirdir ve bu şiirde de Aprın Çor Tigin'in imzası bulunmaktadır. "Sevgili" adlı bu lirik şiir, üçlükler halinde yazılmış olup toplamda 21 mısradan oluşmaktadır. Bu şiir, Türk lirik şiirinin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Aprın Çor Tigin'in "Bir Aşk Şiiri" adlı şiiri ise Türk edebiyatında yazılmış olan ilk aşk şiirlerinden biridir. Bu şiirden bir bölüm ve günümüz Türkçesiyle söylemi şöyledir:

Aslı

Yaruk tengriler yarlıkazun

Yavaşım birle  

Yakışıpan adrılmalım

Küçlüg biriştiler küç birzün

Közi karam birle

Külüşügin oluralım

Kasıncığımın öyü kadgurar men

Kadgurdukça kaşı körtlem

Günümüz Türkçesi ile

Nurlu tanrılar buyursun

Yumuşak huylum ile

Birleşip bir daha ayrılmayalım

Güçlü peygamberler güç versin

Kara gözlüm ile

Gülüşerek yaşayalım…

Kadıncığımı düşünüp dertlenirim

Dertlendikçe kaşı güzelim