Leff ü Neşr Söz Sanatı Nedir, Türleri Nelerdir?

Kelime anlamı “toplama ve yayma” olan leff ü neşr, bir deyişte iki ya da daha fazla sözcüğü yahut hükmü söyledikten sonra bunlarla ilişkili kelime ya da hükümleri sıralamak yolu ile meydana getirilen bir ifade şeklidir. Diğer bir deyişle bir beyitte, genellikle ilk dizede birkaç unsuru açıkladıktan sonra ikinci dizede bu unsurlar arasındaki benzerlikleri ve karşıtlıkları vurgulamak için kullanılan edebî sanata "leff ü neşr" denir. Bu sanat sadece şiirde değil, aynı zamanda düzyazıda da gözlemlenebilmektedir. Teşbih ve istiare söz sanatları ile de yakından ilişki bir söz sanatıdır.

Leff ü neşr, iki kategoriye ayrılır: mürettep ve gayr-i mürettep.

Mürettep leff ü neşr, düzenli ve sıralı bir yapıya sahiptir. Bu türde, ilk sırada söylenen kelimeler ya da hükümler, onların karşılığı olan unsurlarla aynı sırayla verilir.

Gayr-i mürettep leff ü neşr, düzensiz ve sıralı olmayan bir yapıya sahiptir. Bu türde, ilk sırada söylenen kelimeler ya da hükümler ile onların karşılığı olan unsurlar belli bir düzen içinde değildir. Bu tür leff ü neşr'e müşevveş leff ü neşr de denir.

Leff ü Neşr Örnekleri

·    Sakın bir söz söyleme… Yüzüme bakma sakın
Sesini duyan olur, sana göz koyan olur (Faruk Nafiz Çamlıbel)

İlk dizedeki “söz söyleme” ve “bakma” ile ikinci dizedeki “sesini duyan” ve “göz” sözcükleri arasında leff ü neşr  sanatı kullanılmıştır. Bu leff ü neşrde, birbiriyle ilgili unsurlar aynı düzen içinde sıralandığı için mürettep bir leff ü neşrdir.

·    Bâran değil, şafak değil, ebr-i seher değil
Gözyaşıdır, ciğer kanıdır, dâd-ı ah’tır.

Birinci dizede bârana (yağmur) karşılık ikinci dizedeki gözyaşı, şafağa (güneşin batarkenki kızıllığı) karşılık ciğer kanı, yine birinci dizedeki ebr-i seher’e (sabah bulutu) karşılık ikinci dizede dâd-ı ah (ah’ın dumanı) verilmiştir.

·     Kaddin yüzün dudağın otağın soranlara

             Tûbâ vü hûr u kevser ü cennet ne faida (Şeyhî)

Burada kadd-tuba, yüz-hur (huri), otağ-cennet ve dudak -Kevser arasında anlam ilişkisi vardır. Birinci dizedeki kelime, altındaki sözcüğün istiaresidir. Kadd ve Tûbâ sevgilinin boyunu belirten açık istiaredir. Diğer kelimede yüz-huri arasında teşbih ilişkisi bulunmaktadır. Sevgilinin yüzünün huri kadar güzel olduğu belirtilir. Dudak ve Kevser arasındaki ilişkide de teşbih (benzetme) söz sanatına örnektir. Sevgilin dudağı Kevser suyuna benzetilir. İlâveten otağ ile cennet arasında uzak bir teşbih ilişkisi bulunur. Sevgilinin oturduğu yer, cennete benzetilir. (Mürettep leff ü neşr örneği)

·    Gözüm yaşı ile rengin sözüm bulur revnak

             Verir nite ki gül-i sürhe zîb ü fer jale (Necati)

Çiy tanesi nasıl ki kırmızı güle güzellik verir, sözüm de gözyaşlarım ile değer kazanır, diyor şair. Burada göz yaşı-jale, söz-gül-i sürh, revnak-jale ile zib ü fer arasında bağlantı kurulmasını sağlar. Kırmızı güldeki çiy tanesi âşık olanın göz yaşına benzetilmiş. Göz yaşının değerli olması da şairin sözünü onaylamasıdır. Bu bakımdan aradaki anlam bağlantısı benzetme sanatıdır. (Gayr-i mürettep leff ü neşr örneği)

Özetlemek gerekirse;

Leff ü neşr sanatı, Divan edebiyatının en dikkat çekici ve estetik açıdan zengin sanatlarından biridir. Bu sanat; beyitlerin içindeki sözcüklerin, anlam ilişkisi gözetilerek geometrik bir düzen içinde ya da düzensiz bir şekilde dağılmasıyla ortaya çıkar. Leff ü neşr söz sanatı için bazı şartların oluşması gerekir:

· Bir beyitte birden fazla sözcüğün bulunması ve bu sözcükler arasında anlam bağı olması, leff ü neşr sanatının önemli unsurlarındandır.

· Bu sözcükler, beytin içinde bir araya gelerek özgün bir anlam ve estetik bir bütünlük oluştururlar.

· Leff ü neşr sanatında, mazmunlar yani klişeleşmiş mecazlar kullanılarak anlam ilişkileri kurulur.

Bu sanat, Divan edebiyatının ustaları tarafından sıklıkla kullanılmış ve edebî eserlere derinlik kazandırmıştır. Beyitlerin içindeki sözcüklerin muhteşem bir düzen içinde yer alması, okuyucuya estetik bir haz verir ve eserin anlamını zenginleştirir.