Masal Nedir, Özellikleri Nelerdir? Dünya ve Türk Edebiyatında Masallar

Masal, sıra dışı (olağanüstü) olayların ve karakterlerin anlatıldığı edebî bir türdür. Genellikle halk arasında ağızdan ağıza, bir nesilden diğerine aktarılan yazılı ve sözlü bir türdür. Masallar, insanların hayal gücünü körükleyerek efsanevi dünyalara yolculuk yapmalarını sağlar. Olağanüstü varlıklar, mucizeler ve dramatik dönüşümlerle dolu bu hikâyeler, genellikle bir öğüt veya yaşamsal bir ders içerir.

Masallar, kültürler arasında benzersiz farklılıklar gösterir ve çeşitli temaları ele alır. Kahramanlık, adalet, aşk, ihanet ve dostluk gibi evrensel konular masallarda sıkça işlenir. Bu öykülerin anlatımında genellikle basit bir dil ve büyülü bir atmosfer kullanılır, bu da dinleyicinin veya okuyucunun gerçek dünyadan uzaklaştırarak hayal gücünü kullanmasının sağlar.

Masal Türünün Özellikleri Nelerdir?

Masal, edebî metinler arasında önemli bir yere sahiptir ve belirli özelliklere sahiptir.

1.      Olağanüstü karakterlerin yer aldığı masallarda; cinler, periler, devler, cüceler gibi hayali varlıklar sıkça karşımıza çıkar. Ancak bazı masallarda sıradan ve gerçeğe uygun karakterler de bulunabilir. Örneğin; Keloğlan, Kibritçi Kız, Prenses gibi.

2.      Masalların geçtiği mekân ve zaman genellikle gerçekdışıdır veya belirsizdir. Bu durum, masalların hayal gücünün ürünü olduğunu gösterir.

3.      Masallarda kullanılan anlatım tarzı genellikle öyküleyici bir nitelik taşır ve okuyucuya bir şeyler öğretme amacı güder. Bu yüzden masallar didaktik (öğretici) eserlerdir.

4.      Dil açısından bakıldığında masalların dili ağır değildir. Yalın ve duru bir dil kullanılır, uzun betimlemeler ve kapalı anlatım bulunmaz. Olayların anlatımında genellikle geçmiş zaman kipi olan "-miş" ya da geniş zaman kipi "-r" tercih edilir.

5.      Masallar, halkın oluşturduğu eserlerdir ve bu yönüyle anonimdirler. Konuları genellikle iyilik-kötülük, dürüstlük-yalancılık, alçakgönüllülük-kibir gibi zıtlıklar üzerine kuruludur. Dinî ve millî kavramlar masallarda bulunmaz, bu nedenle masallar evrenseldir.

6.      Masallardaki temel tema, iyilik ve kötü arasındaki mücadeleyi ele alır. Masalın sonunda iyiler ödüllendirilirken kötüler de cezalandırılır.

7.      Ayrıca masallarda kalıp sözlere sıkça yer verilir. Masalların başında genellikle "Bir varmış bir yokmuş" veya "evvel zaman içinde, kalbur saman içinde" gibi ifadeler kullanılır. Bu ifadelere "tekerleme" adı verilir.

8.      Edebî, halk ve hayvan masalları olmak üzere üçe ayrılan masallar, kültürlerin ortak birikimini yansıtarak insanların hayal dünyasını zenginleştirirler.

Masalın Bölümleri

Masallar; döşeme, serim, düğüm, çözüm ve dilek olmak üzere beş bölümden oluşmaktadır.

Döşeme

Masalların giriş kısmı olarak bilinen, tekerlemelerden oluşan, masalın başlangıcında yer alan ve genellikle okuyucunun ya da dinleyicinin ilgisini çekmek amacıyla kullanılan bölümdür. Bu kısım, masalın atmosferini belirlemek ve hikâyeye girişi sağlamak için önemlidir. Görevi, okuyucunun veya dinleyicinin dikkatini çekerek onları masalın büyülü dünyasına davet etmektir.

Örnek:

“Bir varmış, bir yokmuş...”, “Evvel zaman içinde kalbur saman içinde” gibi tekerlemeler.

Serim

Serim bölümü, hikâyenin başlangıcıdır ve karakterlerin ve mekânın tanıtıldığı kısımdır. Burada olaya yavaş yavaş girilir ve okuyucuya hikâyenin atmosferi ve temel unsurları hakkında bilgi verilir.

Düğüm  

Hikâyenin önemli olaylarının gerçekleştiği kısımdır. İyi ve kötü arasındaki mücadele bu bölümde alevlenir ve okuyucuda merak duygusu oluşturur. Karakterlerin karşılaştığı zorluklar ve olayların gelişimi bu kısımda yoğunlaşır.

Çözüm  

Hikâyenin sonucunu ve iyi ile kötünün kaderini belirlediği kısımdır. İyiler genellikle ödüllendirilirken kötüler ise cezalandırılarak hikâye sonlanır. Bu bölüm, okuyucunun merakını giderir ve hikâyenin tamamlayıcı kısmını oluşturur.

Dilek  

Masalın sonunda yer alan ve genellikle tekrarlanan bir tekerlemedir. Bu kısımda, hikâyenin başında yer alan tekerleme yeniden kullanılarak hikâye tamamlanır ve okuyucuya bir döngü hissi verir.

Örnek:

“Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine.” gibi tekerlemeler.

Dünya Edebiyatında Masallar

Beydaba'nın "Kelile ve Dimne" eseri, dünya edebiyatında masal ve fabl türünde ilk önemli eser olarak kabul edilir. Bu eser, özellikle Doğu ve Batı kültürlerini bir araya getiren zengin anlatımıyla dikkat çeker.

Fransız yazar La Fontaine ise Avrupa'da masalın tanınmasına büyük katkı sağlayan önemli bir isimdir. Onun fabl örnekleri, masalın edebî değerini ve yaygınlığını artırmıştır.

Arap ve İran coğrafyasındaki masal örnekleri arasında ise "Binbir Gece Masalları" ve "Simbad" gibi klasik eserler öne çıkar. Bu eserler, zengin kültürel miraslarıyla farklı coğrafyalara yayılmış ve geniş bir okuyucu kitlesine hitap etmiştir.

Hint Masalları

·        Pançatantra: Hint edebiyatının en eski masal kitaplarından biridir ve "Beş Masal Kitabı" anlamına gelir. Bu eserin yazarı kesin olarak bilinmemektedir. Pançatantra, öğüt verici masallarıyla ünlüdür ve çeşitli hayvan karakterlerinin yer aldığı hikâyeleri içerir.

·        Çakasaptati ya da Sukasaptati: Bir papağanın ağzından anlatılan 70 hikâyeden oluşur. Bu eser, öğretici ve eğlenceli masallarıyla dikkat çeker ve özellikle çocuklar için ideal bir okuma materyalidir.

Arap Masalları

·        Binbir Gece Masalları: Anonim bir eserdir. Eseri yazan kişi bilinmemektedir. Tüm dünya dillerine çevrilmiştir. “Alaaddin’in Sihirli Lambası” ve Ali Baba ve Kırk Haramiler” olarak bilinen masallar da bu eserin içerisinde yer almaktadır.

İran Masalları

Bu eser, Arapların Binbir Gece Masalları’na karşılık olarak yazılmıştır, denilebilir. Binbir Gece Masalları’nda kadınların, Binbir Gündüz Masalları’nda ise erkeklerin vefasızlığından bahsedilmektedir.

Avrupa Masalları

·        Ezop Masalları (Yunan)

·        La Fontaine (Fransız)

·        Grimm Kardeşler (Alman)

Türk Edebiyatında Masallar

Uygur dönemi eseri olan "Kalyanamkara ve Papamkara" da Türk masallarının erken dönem örneklerindendir. Bu masal, fantastik öğelerle dolu ve öğretici bir nitelik taşır.

Türk edebiyatında en bilinen masallardan biri ise "Keloğlan Masalları"dır. Keloğlan, maceralarıyla ve mizahî yapısıyla Türk halkının sevgisini kazanmış bir karakterdir.

Halk masalları da Türk masallarının önemli bir bölümünü oluşturur. Tahir Alangu'nun "Billur Köşk" adlı eseri, Anadolu'da dilden dile dolaşan halk masallarından derlenmiştir ve Türk masal geleneğinin zenginliğini gösterir.

Türkiye'de masallar üzerine çalışmalar yapan Pertev Naili Boratav, Türk masallarını detaylı bir şekilde inceleyerek "Türk Halk Masalları Tipleri" adlı kataloğunda 2500 Türk masalını analiz etmiştir.

Mevlâna'nın "Zümrüd-ü Anka (Anka Kuşu)" masalı ise Türk masalları içinde önemli bir yere sahiptir. Bu masal, mistik öğelerle dolu ve derin anlamlar barındıran bir yapıya sahiptir.

Masal kahramanları genellikle olağanüstü özelliklere sahip varlıklardan oluşur. Padişahlar, Hızır, Keloğlan gibi karakterler iyiliği temsil ederken devler, cadılar ve kötü karakterler ise masallarda kötülüğü simgeler. Masallarda sıkça karşılaşılan hayvanlar arasında ise tilki, aslan ve Zümrüd-ü Anka öne çıkar.

Türk masalları; kültürel değerlerimizi yansıtan, eğitici ve keyifli hikâyelerdir. Masalların içerdiği derin anlamlar ve karakterler, Türk edebiyatının önemli bir parçası olarak kabul edilir.

Masallarda Bazı Karakterler ve Karakterlerin Özellikleri

Masallarda sıkça karşımıza çıkan karakterlerin arkasındaki semboller oldukça derin ve anlamlıdır. Örneğin, Keloğlan genellikle şans ve zekâyı temsil eder. Bu karakter, masallarda karşısına çıkan engelleri zekâsı ve şansıyla aşarak başarıya ulaşır, gençler için de cesaret ve kararlılık simgesi olabilir.

Üvey anne ve üvey kız kardeş ise genellikle zulüm ve kıskançlık duygularını sembolize ederler. Masallarda bu karakterler, ana karakterin hayatını zorlaştırmak için kötü niyetle hareket ederler. Bu da genellikle insanların içinde bulunduğu olumsuz ilişkilerin ve çatışmaların yansıması olarak algılanabilir.

En küçük kardeş ise iyilik, başarı ve zekânın temsilcisidir. Masallarda genellikle en küçük kardeş, diğerlerinin beceremediği zorlu görevleri başarıyla tamamlar ve masalın sonunda ödüllendirilir. Bu da genellikle umut, azim ve başarıya olan inancın bir ifadesi olarak yorumlanabilir.

Yaşlı adam ise iyilik ve yardımseverliği simgeler. Masallarda genellikle ana karaktere yardım eden, ona yol gösteren yaşlı bir adam figürü bulunur. Bu da toplumda yaşlılara saygı ve değer vermenin önemini vurgular.

Son olarak Köse, genellikle hainlik ve kötülüğü sembolize eder. Masallarda genellikle kötü niyetli planlar yaparak ana karaktere zarar vermeye çalışır. Bu da insanların karşılaştığı kötülüklerle mücadele etme ve doğru yolu bulma çabalarını yansıtır.