Muhammes Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Muhammes Örnekleri

Muhammes, klasik edebiyatımızın zengin nazım biçimlerinden biridir. Her bendi beş dizeden oluşan bu nazım şekli, genellikle 4 ile 8 bend arasında değişen bend sayısına sahiptir. Muhammeslerde felsefî düşünceler ve tasavvufî konular sıklıkla işlenirken konu bakımından herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.

Bu nazım şeklinde her bend kendi içinde kafiyelidir. Beşinci mısraların aynen tekrar edilmesi durumunda mütekerrir muhammes, kafiye bakımından uygunluk gösterirse de müzdeviç muhammes olarak isimlendirilir. Uyak düzeni aaaaa / bbbba / cccca / dddda / eeeea şeklindedir.

Muhammesler, edebiyatımızda sıkça kullanılan musammatlardandır. Özellikle Fuzulî, Muhibbi, Şeyh Galip, İbrahim Hakkı ve Esrar Dede gibi büyük şairlerin muhammesleri bu nazım şeklinin örneklerindendir. Muhibbi, 18 muhammesle bu nazım biçimini en çok kullanan şairlerden biridir.

Muhammes Özellikleri

1.      Muhammes, beş dizelik bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.

2.      Bent sayısı 4 ile 8 arasında değişir.

3.      Herhangi bir konu, muhammes nazım biçimiyle ele alınabilir ancak genellikle felsefî düşünceler ve tasavvuf konuları işlenir.

4.      Muhammesin uyak düzeni “aaaaa / bbbba / cccca…” şeklindedir.

5.      Bu nazım biçiminde en çok eser veren kişi Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman)’dir.

6.      Muhammesler iki türde olabilir: Birincisi, son bir ya da iki dizenin her bendin sonunda aynen tekrarlandığı “muhammes-i mütekerrir”dir.

7.      İkincisi ise bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu “muhammes-i müzdeviç”tir.

Muhammes Türleri  

Muhammesin çeşitleri arasında Tahmis, Taştir ve Tardiyye bulunmaktadır.

Tahmis

Gazeldeki beyitlerin üstüne üçer dize eklenmesiyle oluşan bir nazım biçimidir. Bu eklenen üç dize, ilgili beytin ilk dizesine göre kafiyelenir. (aaaaa, bbbba, cccca)

Taştir

Gazeldeki beyitlerde iki dize arasına üç dizenin eklenmesiyle oluşan bir nazım biçimidir. Bu eklenen üç dize, ilgili beytin ilk dizesine göre uyaklanır. (aaaaa, bbbba, cccca)

Tardiyye

Kendine özgü bir aruz kalıbıyla yazılan muhammesin özel bir çeşididir. Kafiye düzeni genellikle "aaaab / ccccb / ddddb" şeklindedir. Bendlerin son dizesi, alakalı olan bentten farklı bir kafiyeye sahiptir.

Muhammes Örnekleri

Örnek 1

Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen
Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen
Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen
Şarku garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen
Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen
Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan
Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan
Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan
Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen (Yahya Bey)

Örnek 2

Eyler ise sana bu çarh-ı felek gaddarlık
Kuşanup gaddâreni göster ana cebbârlık
Hatm olupdur mushaf-ı hüsnünde meh-ruhsârlık
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.

Kullanın saf turup şol dem ki şöhret göstere
Atılup top u tufeng ftTAka lıcybet göstere
Erlik oldur bekleye yirin şecâ’at göstere
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.

Bir nefesde cem-i küffârı perîşân eyledün
Ceng-i tâbûrun selâtin içre destân eyledün
Rûhını Sultan Murâdun şâd u handân eyledün
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi misliin cihâna feyz olaldan varlık. (Nev’i)