Müsemmen Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divan Edebiyatında Müsemmen Örnekleri

Müsemmen biçiminde şairler, genellikle sekizer mısradan oluşan bu nazım şeklini ustalıkla kullanmışlardır. Müsemmen'in kendine özgü yapısı, her bölümün ilk altı mısrasının kendi arasında kafiyelenmesini ve son iki mısranın farklı bir kafiye ile kendi aralarında kafiyelenmesini gerektirir. Bu özellik, müsemmenin nadir kullanılmasına sebep olmuştur çünkü bu yapı, şairler için oldukça zorlu bir teknik beceri gerektirir.

XVIII. yüzyıl şairlerimizden Şeyh Galip, müsemmen biçimini ustaca kullanarak önemli eserler vermiştir. Özellikle Esrar Dede Mersiyesi, müsemmen tarzında yazılmış nadide örneklerden biridir. Şeyh Galip'in bu eseri hem teknik açıdan hem de içerik bakımından büyük bir değere sahiptir.

Müsemmen biçiminde yazılmış şiirler sadece şairin teknik yeteneğini değil, aynı zamanda dilin inceliklerini ve estetik zenginliklerini de ortaya koymaktadır. Bu tür şiirler, Osmanlı Dönemi edebiyatının önemli bir parçası olarak kabul edilir.

Müsemmen nazım şekli sekiz mısradan oluşur ve genellikle belirli bir düzene göre yazılır. İki temel türü vardır: mütekerrir ve müzdevic müsemmen.

Mütekerrir müsemmen, ilk bendin son veya son iki mısraının diğer bütün bendlerin sonunda tekrarlandığı bir yapıdadır. Örneğin, a a a a a a a A b b b b b b b A c c c c c c c A şeklinde bir yapı mütekerrir müsemmenin tipik bir örneğidir. Bu yapı, tekrarlanan mısralar sayesinde bir ritim ve yapı bütünlüğü oluşturur.

Diğer bir tür olan müzdevic müsemmen ise ilk bendin son mısrasının diğer bendlerin sonunda tekrarlanmadığı bir yapıdır. Bu durumda her bend kendi içinde bağımsız bir anlam taşır ve ilk bendin son mısrası tekrarlanmaz. Örnek olarak, a a a a a a a a b b b b b b b a c c c c c c c a şeklinde bir yapı müzdevic müsemmen örneğidir.

Müsemmen Örnekleri

Örnek 1

Nevî'nin 5 bendlik bir mütekerrir müsemmeninin ilk ve son bentleri:

          Bu aşk-ı mecâzun gam-ı hicrânına la'net
          Dünyada vü ukbâdaki hüsranına la'net
          Erbâb-ı gamun nâliş ü efgânına la'net
          Dilberlerinün va'de-i ihsanına la'net
          Yok yerlere itdükleri peymânına la'net
          Ol tâifenün gerçek ü yalanına la'net
          Bu san'atı icâd idenün cânına la'net
          Ecdâdına vü aslına erkânına la'net

          ...........

          Yüz hayf bizüm çekdügümüz renc-ü anâya
          Hep sa'y-i belîğ itdügümüz gitdi hebâya
          Nev'îden irişsün bu nasihat zurefâya
          Dil virmeyenler her sanem-i mâh-likaya
          Tuş olmayalar gaflet ile tîg-i belâya
          Âmin diyeler hâzır olanlar bu duâya
          Bu san'atı icâd idenün cânına la'net
          Ecdâdına vü aslına erkânına la'net

Örnek 2

Merteben ayn-ı müsemmadadır esma sanma
Merci’in Halik-i eşyadadır eşya sanma
Gördüğün emr-i muhakkakları rüya sanma
Başkasın kendini suretle heyula sanma
Keşf ile sabit olan ma’niyi da’va sanma
Hakkına söylenen evsafı müdera sanma

Hoşça bak zatına kim zübde-i alemsin sen
Merdüm-i dide-i ekvan olan ademsin sen

İnleyip sırrını faş eyleme ağyara sakın
Düşme bilmezlik ile varta-i inkara sakın
Değmesin ahların kakül-i dildara sakın
Sonra Mansur gibi çıman olur dara sakın
Arz-ı acz etmeyesin yareden ol yare sakın
Bulduğun cevher-i alileri bi-çare sakın

Hoşça bak zatına kim zübde-i alemsin sen
Merdüm-i dide-i ekvan olan ademsin sen

                                                       (Şeyh Galip)