Rahşiye Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Rahşiye Örnekleri

Divan şiirinde özgün bir nazım türü olan rahşiye; adını "gösterişli, güzel at" anlamına gelen "rahş" kelimesinden alır. İranlı büyük şair Firdevsî'nin ünlü eseri Şehnâme'de, kahraman Rüstem'in efsanevi atına da Rahş adı verilmiştir. Rahşiye, atlar için yazılan kaside ve mersiyelere verilen isimdir.

Kaside türünün nesip bölümünde, zaman zaman olağanüstü özelliklere sahip atlardan söz edilir. Bu atlar, sahip oldukları üstün nitelikleriyle dikkat çeker ve mecazî bir anlatımla devlet atı kavramı üzerinden övülürler. Devlet atı, sultanın kudretini ve yüceliğini temsil eder. Atın özellikleri ve tasviri, padişahın övgüsü içinde işlenir ve bu yolla hükümdarın gücü yüceltilir.

Rahşiyenin en parlak örneklerini 17. yüzyılın usta şairi Nef'i vermiştir. Nef'i, bu türde yazdığı eserlerde atları ve dolayısıyla padişahları olağanüstü niteliklerle donatarak anlatmış böylece hem şiir sanatını hem de hükümdar övgüsünü zirveye taşımıştır.

Rahşiye sadece atların güzelliklerini ve özelliklerini değil, aynı zamanda dönemin sosyal ve siyasi yapısını da yansıtan bir nazım türü olarak Dîvan şiirinde önemli bir yere sahiptir. Bu tür, at üzerinden yapılan mecazlarla padişaha duyulan hayranlığı ve bağlılığı ifade ederken sanatın ince detaylarıyla da epeyce dikkat çeker.

Rahşiye Örnekleri

Örnek 1

Bârek-Allah zihî rahş-ı hümâyûn-simâ

Ki komuş nâmını sultân-ı cihân Bâd- Sabâ

Ne sabâ sâika dirsem yaraşur süratde

Ki seğirdirken ana sâyesi olmaz hem-pâ

                                                             (Nef’i)

Anlamı: Allah mübarek etsin, ne de mübarek simâlı at

Ki adını cihân padişahı Bâd-ı Sabâ koymuş

Sabâ rüzgârı da ne, o kadar hızlı ki yıldırım desem yaraşır

Ki koşarken gölgesi bile ona ayak uyduramaz.

                                                                                 (Nef’i)

Örnek 2

KASÎDE-İ RAHŞİYYE DER MEDH-İ MUSTAFA PAŞA

Zihî semend-i mülâyim ki hüsn-i reftârı

Unutturur dil-i uşşâka cilve-i yârı

Tamâm gösterir etdikçe nâz ile cilve

Usûl-i tarz-ı bütân-ı tırâz-ı Ferhârı

Olurdu halk-ı cihân ser-nihâde-i revisi

Ger olsa bir sanem-i dil-rübâda etvârı

Nigâhı gamze-i hûbân gibi tecessüs eder

Hırâm-ı dil-keşine dil veren giriftârı

Fütâde-i ser-i râhı Burâk-ı firdevsî

Esîr-i dâm-ı nigâhı gazâl-ı Tatârî

O denli dil-keş ü matbû’dur şemâ’ili kim

Eder görünce serâsîme akl-ı ayyârı

Tasavvur eylese ger  peyker-i dil-ârâsın

Dem-i firâkde anlardı âşık-ı zârı

Murâdı üzre hayâlinde seyr içün şeklin

Şikâl ederdi ana belki zülf-i dildârı

...