Sâkinâme, Dîvan edebiyatında içkinin gerçek ve mecazî anlamda ele alındığı; içki çeşitleri, meclisleri ve bu meclislerde kullanılan araç gereçler hakkında yazılmış eserlerin adıdır. Genellikle mesnevi biçiminde kaleme alınan bu eserler, zaman zaman kaside ve terkib-i bend gibi farklı nazım şekillerinde de yazılmıştır. Sâkinâmeler, bir yandan gerçek hayata dair izler taşırken diğer yandan tasavvufi öğelerle de zenginleştirilmiştir.

Arap edebiyatında önemli bir yer tutan Navenci'nin 15. yüzyılda yazdığı Hibetü'l Kümeyt adlı eseri, sonraki dönem sâkinâmelerine ilham kaynağı olmuştur. İran edebiyatının önde gelen şairlerinden Hüsrev-i Dehlevî, Azmizâde Haleti, Nizamî, Hafız-ı Şirazî, Atayî ve Fuzûlî'nin de etkileyici sâkinâmeleri bulunmaktadır. 19. yüzyıla gelindiğinde ise Subhizade Feyzi ve Aynî, sâkinâme türünde öne çıkan isimler arasında yer alır.

Sâkinâmeler sadece bir içki meclisinin tasviri olmaktan öte aynı zamanda dönemin sosyal ve kültürel yapısını da yansıtan önemli edebî eserlerdir. Her bir sâkinâme, yazıldığı dönemin ruhunu ve yazarının dünyaya bakışını ortaya koyar.

q Sâkinâme, sâkiye hitaben yazılmış ve içki ile meyhane kültürünü dile getiren manzum eserlerdir.

q Bu tür, sahbanâme veya işretnâme olarak da adlandırılır.

q Kökeni Arap edebiyatındaki “hamriyat” türüne dayanan sâkinâmeler, Fars edebiyatında ilk kez Nizamî’nin İskendernâme adlı eserinde karşımıza çıkar.

q Tasavvuf edebiyatın ilk sâkinâme örneği ise Selman-ı Saveci’nin Tevhid adlı terkib-i bendidir.

q İran edebiyatında, Zuhurî’nin 804 beyitlik sâkinâmesi bu türün en hacimli örneğidir.

q Sâkinâmelerde mesnevi ve terkib-i bend nazım biçimleri sıkça tercih edilir.

q Türk edebiyatındaki ilk sâkinâme örneğini Ahmedi Daî, terci-i bend biçiminde vermiştir.

q XIV. yüzyılda Harizmî’nin Mahabbetnâme adlı mesnevisinde bölüm sonlarında sâkiye hitaben yazılmış ikişer beyit bulunur. Bu beyitler de sâkinâme türünün ilk örnekleri arasında sayılır.

q İlk müstakil sâkinâme ise Revani’ye ait İşretnâme’dir.

q Fuzûlî’nin Farsça olarak kaleme aldığı Heft-Cam adlı 327 beyitlik mesnevisi, Türk edebiyatındaki önemli sâkinâme örneklerindendir.

q Nevizade Ataî’nin 1583 beyitlik mesnevisi ise bu türün en başarılı örneklerinden biridir.

q Ayrıca Ali Şir Nevaî’nin Fevaidü’l Kiber adlı divanında da başarılı bir sâkinâme örneği bulunmaktadır.

Sâkinâmeler, edebî değeri yüksek eserler olarak hem içki ve meyhane kültürünü hem de tasavvufî ve sosyal unsurları bir araya getirir. Bu eserler, dönemin yaşam tarzını ve toplumsal normlarını yansıtırken aynı zamanda sanatkârane bir üslupla kaleme alınmıştır.

Sâkî ko tegafül ü gurûrı
Kıl tesliye cân-ı nâ-sabûrı

İsi gibi ehl-i derde yâr ol
Merhem-zen-i sîne-i figâr ol

Ey gülbin-i nâz serkeş olma
Erbâb-ı niyâza âteş olma

Dil şû’le-i aşka müşt-i hasdur
Besdür bu kadar itâb besdür

Sun destime câm-ı erguvânı
İstignânun da var zamânı

Tîg-i gam-ı dehr geçdi câna
Sür’at kıl o dârû-yı revâna

Söhrâb misâl kalmasun cân
Pür-hasret u ârzû-yı dermân

...