Seci (İç Uyak) Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Seci (iç uyak), Türk edebiyatının zengin geleneğinde önemli bir yere sahip olan bir süsleme sanatıdır. Bu sanat, İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş ve Divan edebiyatında kendine özgü bir anlam kazanmıştır. Seci, düzyazı metinlerinde kafiyeli sözcükler kullanarak bir ses uyumu oluşturmayı ifade eder.

Türk edebiyatında seci, özellikle Divan edebiyatının estetik yapıtaşlarından biri olarak kabul edilir. Süslü nesrin doğuşu, bu sanat sayesinde gerçekleşmiştir. Anlam ve estetik birlikteliği sağlamak, yazıya şiirsel bir hava katmak amacıyla kullanılmıştır. Sinan Paşa, Türk edebiyatının en yetkin seci ustalarından biridir. Eserlerinde seciyi ustalıkla kullanarak metinlerine ayrı bir güzellik katmıştır. Onun eserlerinde secinin incelikleri, Türk edebiyatının ölümsüz yapıtları arasında yer alır.

Seci (iç uyak), kelimelerdeki ses tekrarının yanı sıra sözcüklerin vezinlerinin de dikkate alınması ile üç kategoride değerlendirilir:

NOT: Yukarıda bahsedilen vezin, Aruz vezni değil; Arapça bir gramer terimidir.

1.      Mutarraf Seci

2.      Mütevâzî Seci

3.      Murassa’seci

Seci Söz Sanatı Özellikleri

Seci sanatı, Türkçe'nin âhenk ve estetik değerini vurgulayan önemli bir sanat türüdür. Kökeni, güvercin veya kumru gibi kuşların ötüşlerinde yer alan ses benzerliklerine dayanır. Belli başlı özellikleri şu şekildedir:

·    Bu sanat, cümlelerin veya kelimelerin sonlarında ses uyumunu sağlayarak metne güzel bir okunuş ve âhenk kazandırır.

·    Düzyazılara estetik bir nitelik katma amacı güden seci sanatı, edebiyatta özellikle süslü nesirle birlikte kullanılmıştır.

·    Özellikle tasavvuf ve dinî metinlerde, namazların seci sanatının güzel bir örneği olduğu bilinir.

·    Divan edebiyatında ise seci sanatının önemli bir yeri vardır; pek çok eser, bu estetik yapıyı başarılı bir biçimde kullanarak kaleme alınmıştır.

Seci sanatı, Türkçe yazının zarafetini ve ritmini vurgulayan önemli bir unsurdur. Âhenkli bir ifadeyi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda metnin içeriğini daha etkili bir şekilde iletebilme imkânı sunar.

Seci Söz Sanatı Örnekleri

·         “İlâhi gönlüm oduna ne yaktınsa o tüter, ilâhi vücudum bahçesine ne diktinse o biter.”

Yukarıdaki tümcede “yaktınsa” ile “diktinse” sözcükleri arasında, “tüter” ile “biter” sözcükleri arasında uyak (kafiye) vardır. Bu durum seci söz sanatını oluşturmaktadır.

·         “Dost yolunda nistlik gerek yâr önünde pestlik gerek ten cübbesi çâk gerek gönül evi pâk gerek."

Yukarıdaki cümlede bulunan “nistlik”, “pestlik” ve “çak” ile “pak” sözcükleri, kendi içerisinde birer seci sanatı örnekleridir. Tümcenin okunuşu sırasında da kafiyeli bir telâffuza sahip olması, bu sanata uygun bir ifade ediliş tarzı oluşturmuştur.

·         “Ahmed zübde-i emâsil ü akrandır ve birâder-i ser-bülendi umde-i efâdil ü a’yândır.”

Bu cümlede “akrân” ve “a’yân” sözcükleri fâsıladır. Bu iki kelimenin gerçek son sesi olan “n”nin her iki fasılanın sonunda tekrarlanması seci sanatını oluşturmuştur. İlâveten fâsılalardaki bu iki kelimeden önce gelen “emâsil”, “efâdil” ve “zübde”, “umde” kelimeleri arasında da bir seci örneği bulunmaktadır.

Diğer Örnekler:

1.  “Ey gözlerin nuru, gönüllerin sürûru; başımızın tâcı, dil ehlinin mîrâcı.”

2.  “İlâhi her neyi gülzâr ettinse anı ittim, ilâhi elime her ne sundunsa anı tattım; ilâhi gönlüm oduna ne yaktınsa o tüter, ilâhi vücudum bahçesine ne diktinse o biter.” (Sinan Paşa)

3.  “ İlâhi, kabul senden ret senden; şifa senden, dert senden. İlâhi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle.”