Tahmis Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Tahmis Örnekleri

Tahmis, Divân edebiyatında kullanılan bir nazım şeklidir. Bu nazım şekli, bir gazelin beyitlerinin üstüne aynı ölçü ve uyakla başka bir şairce üçer dizenin eklenmesiyle oluşturulur. Türk edebiyatının köklü geleneğinde, pek çok Divân şairi bu nazım şeklini kullanmıştır ve neredeyse her Divân şairinin eserinde bir tahmis örneği bulunur.

Tahmis'in özellikleri arasında şunlar vardır:

q Dizelerin Yapısı: Tahmis oluşturulurken asıl gazelin her iki dizesinin başına aynı ölçüde üç dize eklenir. Bu eklenen dizelerin asıl beyit ile anlam bakımından uyumlu olması önemlidir.

q Uyak Düzeni: Tahmiste kullanılan uyak düzeni oldukça belirgindir. Başa eklenen üçer mısra gazelin matlası ile aynı kafiyede olurken diğer beyitlere eklenen üçer mısra ise o beyitlerin ilk mısraları ile kafiyelidir. Bu düzen, tahmisi dinleyen veya okuyan kişiye nazımın bütünlüğünü sağlar.

q Orijinallik ve Kaynaşma: Tahmis genellikle başka bir şairin gazeline yapılır ancak bazı şairler kendi gazellerinden de tahmis oluşturabilirler. Bu durumda, başarılı bir tahmis için eklenen dizelerin asıl beyit ile kaynaşması ve anlam bakımından bütünlük sağlaması önemlidir.

q Çoklu Uyak Kullanımı: Tahmis nazım şeklinde kullanılan çoklu uyaklar, Türk edebiyatının zengin ve çeşitli yapısını yansıtır. Uyak düzeni genellikle aaaaa / bbbba / cccca / dddda / eeeea gibi bir yapıya sahiptir.

q Fuzuli'nin Lutfi'ye, Hayalî Bey'in Muhibbî'ye, Bâki'nin Necati'ye, Bağdatlı Ruhi'nin Sultan Murat'a, Hayreti'nin Nesimi'nin gazeline yaptığı tahmis, güzel örneklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Tahmis Örnekleri

Örnek 1

Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bî-dâd n’eylersün

Kopardun yer yer âşûb-ı kıyâmet-zâd n’eylürsün

Perîşânlıklar etdün nev-be-nev icâd n’eylersün

(Tahmis yazılan dizeler)

Dağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd n’eylersün

Edüb fitneyle dünyâyı harâb-âbâd n’eylersün

Vücûdun eylemiş hikmet-şinâs-ı âlem-i bâlâ

Aristâlis-i asr u nakdı vaktı bû alî sînâ

Benânun hall-i râz-ı müşkilât-ı nabz edüb hakka

(Tahmis yazılan dizeler)

Edersin gerçi her derde tabibim bir devâ ammâ

Cünûn-ı ehl-i ışk olunca mâder-zâd n’eylersün   

                                      (Naili – Bahayi’nin şiirine…)

Türk Edebiyatında Tahmis Yazan Şairler

Türk edebiyatında, birbirlerine övgülerle dolu şiirler yazarak tanınmış birçok şair vardır. Fuzûlî gibi önemli şairler, diğer şairleri övmek için kendi eserlerinde tahmisler yapmışlardır. Örneğin, Fuzûlî'nin Lutfî ve Habîbi'ye yaptığı tahmisler oldukça ünlüdür. Benzer şekilde, Hayalî Bey de Zatî, Ca'fer Çelebi ve Muhibbî'ye övgüler sunmuştur.

Nev'i de kendi gazeline tahmisler yaparak dikkat çekmiştir. Bakî ise Necâtî Bey, Muhibbî, Sultan Selim, Sultan Murad ve kendi gazeline tahmisler yazmıştır. Ruhî Bağdadi'nin de Nev'i, Abdî, Ulvî, Rahmî, Hükmî, Hâletî ve Sultan Murad'a tahmisleri meşhurdur. Bu şairlerin eserlerindeki tahmisler, Türk edebiyatının zenginliğini ve şairler arasındaki karşılıklı saygıyı gösterir.

Ayrıca tahmis geleneği diğer dönemlerde de devam etmiştir. Şeyhülislâm Yahya, Nâ'ilî, Nâbî, Nedîm, Esrar Dede ve Pertev Paşa gibi isimler de bu geleneği sürdürmüşlerdir. Özellikle Beylikçi Ârif, Şeyh Galip, İzzet Molla, Leyla Hanım ve Şeref Hanım gibi şairler, tahmis geleneğinde öne çıkan isimlerdir. Beylikçi Abdülbâkî Arif'in 13, Şeyh Galip'in 17, İzzet Molla'nın 12, Leylâ Hanım'ın 12 ve Şeref Hanım'ın 15 tahmisi bulunmaktadır.