Tanzimat Edebiyatı 1. Dönem Özellikleri Nelerdir? Sanatçıları, Yazar ve Şairleri Kimlerdir?

Tanzimat 1. Dönem edebiyatı, 1860 ile 1877 yılları arasında Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarıldığı dönemi ifade eder. Bu dönemde edebiyatın odaklandığı kavramlar arasında hürriyet, adalet, vatan gibi önemli değerler ilk kez literatürün merkezine yerleşmiştir. Gazetenin yayınlanmasıyla birlikte Türk edebiyatında roman, hikâye, tiyatro, deneme, makale gibi farklı türlerin ilk örnekleri verilmiştir.

Divan Edebiyatı'nın geleneksel nazım biçimlerine ek olarak Batı edebiyatından alınan yeni nazım biçimleri de kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemde artık sadece belirli konular değil, neredeyse her konu şiirin malzemesi hâline gelmiştir. Sanatçılar, halkı eğitmek ve aydınlatmak gibi bir misyon üstlenmiş, günlük ve sosyal yaşamın sorunlarına odaklanmışlardır.

Sanatın toplum için olduğu anlayışıyla hareket eden Tanzimat 1. dönem sanatçıları, romantizm akımından etkilenmişlerdir. Şiirde genellikle aruz ölçüsü kullanılsa da hece ölçüsüyle yazılmış eserler de görülmektedir. Dilin sadeleşmesi bu dönemde önem kazanmış, halka yönelik eserlerde anlaşılır bir dil kullanımı benimsenmiştir. Bu dönemde Türk edebiyatında ilk kez noktalama işaretleri kullanılmıştır ancak teknik açıdan eserler genellikle kusurludur.

Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat Efendi gibi önemli isimler Tanzimat 1.Dönem edebiyatının temsilcileridir. Bu sanatçılar, dönemin ruhunu yansıtan eserleriyle Türk edebiyatının gelişimine büyük katkı sağlamışlardır.

Tanzimat Edebiyatı 1. Dönem Sanatçıları

İlk Dönem Tanzimat Edebiyatı (1860-1876), Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli bir edebî akımdır. Bu dönemin temsilcileri arasında Ziya Paşa, Namık Kemal, İbrahim Şinasi, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa ve Şemsettin Sami gibi büyük isimler yer almaktadır. Bu yazarlar; Tanzimat'ın ruhunu ve dönemin sosyal, kültürel ve siyasî değişimlerini yansıtan eserler vermişlerdir.

Ziya Paşa, Tanzimat'ın önemli şairlerinden biridir ve "Şiir ve İnşâ” gibi eserleriyle tanınır. Ziya Paşa’yı iki dönem şeklinde ele almak doğru bir yaklaşım olacaktır. İlk döneminde “Yeni”yi savunan, ikinci döneminde ise “Eski”yi savunan bir Ziya Paşa’dan söz ediyoruz.    Namık Kemal ise hem edebî hem de siyasî açıdan etkili bir figürdür. "Vatan yahut Silistre" adlı eseriyle millî duyguları harekete geçirmiştir. İbrahim Şinasi, Türk tiyatrosunun öncülerindendir ve "Şair Evlenmesi" ile Batılı anlamda ilk Türk tiyatro eserini yazmıştır ve bu türe yeni bir soluk getirmiştir. Sergilenmek için değil, okumak için yazılmış bir eserdir. Şinasi aynı zamanda şiirde noktalama işaretlerini ilk kullanan kişidir.

Ahmet Mithat Efendi ise hikâye ve roman türünde eserler vermiş, toplumun sorunlarına dikkat çekmiştir. Kendisine “Yazı makinesi” lâkabı verilmiştir. Edebiyatımızdaki en üretken yazarlardan birisidir. Geçimini de yazarlıktan kazanmaktadır.  Ahmet Vefik Paşa ise tiyatro alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Moliere’den çevirdiği tiyatro eserleri, edebiyatımıza büyük katkıda bulunmuştur.  Şemsettin Sami ise edebiyatın yanı sıra dil bilimi alanında da önemli çalışmalar yapmıştır.

Bu büyük yazarlar, Tanzimat Dönemi'nde edebiyatın ve düşüncenin önemli bir dönüşüm geçirmesinde etkili olmuşlardır. Eserleri hem o dönemin hem de günümüzün edebî mirasının önemli bir parçası olarak değerlendirilmektedir.

İbrahim Şinasi

Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olan İbrahim Şinasi, Tanzimat döneminin önde gelen sanatçılarından biridir. Edebiyatımızın yenileşmesine ve değişmesine büyük katkıları olan Şinasi'nin eserleri arasında özellikle ilkleri ve yenilikleri benimseyen yaklaşımı dikkat çeker.

·        İbrahim Şinasi'nin kaleme aldığı ilk makale olan "Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi", edebiyatımızda modernleşme ve değişim adına önemli bir adımdır.

·        Aynı zamanda Türk tiyatrosunun temellerini atan Şinasi, "Şair Evlenmesi" adlı eseriyle Türk edebiyatında ilk yerli tiyatro eserini yazmıştır.

·        Gazetecilik alanında da başarılı olan Şinasi, Türkiye'de yayımlanan ilk özel gazete olan "Tercüman-ı Ahval"i Agah Efendi’yle beraber çıkarmıştır.

·        Ayrıca 1862 yılında "Tasvir-i Efkâr" adlı gazeteyi de yayımlayarak medya alanında da önemli bir rol üstlenmiştir.

·        İbrahim Şinasi, Türk edebiyatında noktalama işaretlerini ilk kez kullanan sanatçıdır ve bu alanda da önemli bir yenilikçi olarak kabul edilir.

·        Divan edebiyatının nazım biçimlerini kullanarak şiirde yeni konular işlemesi ve Türkçenin sadeleşmesi yolundaki çabaları da edebiyatımızın gelişimine katkı sağlamıştır.

·        Ayrıca Şinasi, Fransızcadan yaptığı şiir tercümeleriyle de tanınır ve bu sayede Fransız edebiyatını Türk okuyucusuna tanıtmıştır.

·        Klasisizm akımının etkisi altında kalan Şinasi, eserlerinde genellikle bu tarzın özelliklerini taşımıştır.

·        Eserleri arasında öne çıkanlar arasında "Şair Evlenmesi" adlı tiyatro eseri, atasözlerini derlediği "Durub-ı Emsal-i Osmaniye" kitabı, gazete yazılarından oluşan "Müntehebat-ı Tasvir-i Efkâr" ve kendi şiirlerinden seçmelerin yer aldığı "Müntehabat-ı Eş’ar" bulunmaktadır. Ayrıca Tercüm-i Manzume adlı çeviri şiirleriyle de edebiyatımıza önemli katkılar yapmıştır.

Namık Kemal

Namık Kemal, Türk edebiyatının önemli bir figürüdür ve "Vatan Şairi" olarak anılır. Kendisi, edebiyat dünyasına yenilikçi bir bakış getirmiş, Batı edebiyatlarını derinlemesine incelemiş ve eserlerinde önemli değişimlere imza atmıştır.

·        Namık Kemal, tercüme odalarında çalışarak Batı edebiyatını yakından tanıma fırsatı bulmuştur. Bu deneyim, onun eski geleneğe bağlı kalmaktan ziyade Şinasi'nin etkisiyle yeni temaları şiirine dahil etmesini sağlamıştır.

·        Özellikle hürriyet ve vatan temalarını işleyerek "Vatan Şairi" olarak tanınmıştır.

·        Şiirlerinde genellikle aruz ölçüsünü tercih etmiş olan Namık Kemal, Türk edebiyatının ilk edebî romanı olan "İntibah"ı kaleme almıştır.

·        Ayrıca ilk tarihi romanımız olan "Cezmi"yi de yazmıştır.

·        "Tahrib-i Harabat" eseriyle de Türk edebiyatında ilk eleştiri örneğini vermiştir.

·        Tiyatro alanında da önemli bir yere sahip olan Namık Kemal, "Vatan yahut Silistre" adlı eseriyle sahnelenen ilk tiyatro oyununu yazmıştır.

·        Romantizm akımından etkilenen yazar, romanlarında romantizmin ilkelerine göre hareket etmiş ve sık sık kendi düşüncelerini olayların içine katmıştır.

·        Bu durum, teknik açıdan bazı kusurlara yol açmış olsa da eserlerinin halkı aydınlatma ve eğitme amacına hizmet ettiği görülmüştür.

·        Namık Kemal aynı zamanda dilde sadeleşme akımının da öncülerindendir. Çeşitli gazetelerde çalışmış ve gazete çıkarmıştır. Eserlerinde sosyal ve siyasî konuları işlediği için sürgüne gönderilmiştir.

·         Eserleri arasında romanlar, tiyatro oyunları, tarih kitapları, biyografiler, eleştiriler ve hatıratlar yer almaktadır.

·         Roman: İntibah, Cezmi
Tarih: Devr-i İstila, Kanije, Osmanlı Tarihi, Silistre Muhasarası, Büyük İslam Tarihi
Tiyatro: Vatan yahut Silistre, Gülnihal, Akif Bey, Kara Bela, Celalettin Harzemşah ve Zavallı Çocuk
Biyografi: Evrak-ı Perişan
Eleştiri: Renan Müdafaanamesi, Tahrib-i Harabat, Takib-i Harabat, İrfan Paşa’ya Mektup
Hatıra: Magosa Mektupları

            Makale: Lisan-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Mülâhazatı Şâmildir. (Yeni edebiyatın ilk beyannamesi)

Ziya Paşa

Ziya Paşa (1829-1880), Namık Kemal ve Şinasi gibi isimlerle birlikte Tanzimat Dönemi'nde edebiyatın yenilenmesi için büyük çaba gösteren önemli bir yazardır. Ancak zamanla düşüncelerinde değişiklik göstermiş ve eski edebiyatı savunan bir tutum benimsemiştir. Bu değişim, özellikle Namık Kemal ile arasında eski-yeni tartışmasına yol açmıştır.

·        "Şiir ve İnşa" adlı makalesinde Ziya Paşa, divan edebiyatını eleştirmiş ve halk şiirini övmüştür.

·        Ancak "Harabat" adlı eserinin ön sözünde divan şiirine övgülerde bulunmasıyla fikirlerindeki çelişki açıkça görülmektedir.

·        Ziya Paşa'nın tercih ettiği nazım biçimleri arasında terci-i bent ve terkib-i bent öne çıkmaktadır.

·        Şiirlerinde genellikle aruz ölçüsünü kullanmış ve bazı dizeleri günümüze kadar özdeyiş olarak gelmiştir.

·        Ayrıca didaktik özellikler taşıyan şiirlerinde felsefî ve tasavvufî konuları işlemiştir.

·        Hürriyet gazetesini Namık Kemal’le birlikte çıkaran Ziya Paşa, dönemin önemli yayın organlarından birini oluşturmuştur.

·        Edebiyat ve düşünce dünyasına bıraktığı eserlerle Türk edebiyatına değerli katkılarda bulunmuştur.

·        Tercüme: Engizisyon Tarihi, Emil, Rüya’nın Encamı, Endülüs Tarihi
Şiir: Eş’ar-ı Ziya
Hatıra: Defter-i Amal
Antoloji: Harabat
Makale: Şiir ve İnşâ
Hiciv: Zafername
Mektup: Veraset Mektupları

Ahmet Mithat Efendi

Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat Edebiyatı'nın önemli isimlerinden biridir ve hem ilk dönemde hem de sonrasında eserler vermiştir.

·        Yaklaşık 200'e yakın eseri bulunmasına rağmen özellikle romancılığı ve hikâyeciliğiyle tanınır.

·        Halka ulaşmayı amaçladığı için sade bir dil kullanmış ve eserlerinde genellikle toplumsal konulara yer vermiştir.

·        Sanatı toplum için bir araç olarak gören Ahmet Mithat Efendi, eserleriyle esaret anlayışını eleştirmiştir.

·        Realizm ve natüralizmin etkisinde olsa da romantizmin izleri eserlerinde belirgindir.

·        Olayların arasına kendi düşüncelerini ve duygularını katarak eserlerini yazması, teknik açıdan bazı kusurlarla karşılaşmasına neden olmuştur.

·        Batı ve Doğu medeniyetlerini sıkça karşılaştırmıştır. Edebiyatımızdaki ilk hikâye örneği olan “Letaifi-Rivayet" adlı eseriyle tanınırken aynı zamanda çıkardığı Tercüman-ı Hakikat gazetesi de uzun süre yayın hayatını sürdürmüştür.

·        Çok sayıda eser veren Ahmet Mithat Efendi, "yazı makinesi" olarak da anılmıştır. Ayrıca Servet-i Fünûn sanatçılarını eleştiren ve "Dekadanlar" başlıklı makalesiyle dikkat çeken bir yazardır.

·        Roman: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rakım Efendi, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler, Henüz On Yedi Yaşında, Esrar-ı Cinayat, Durdane Hanım...
Hikâye: Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse
Biyografi: Beşir Fuat
Tiyatro: Eyvah, Çengi, Çerkez Özdenler
Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan

Ahmet Vefik Paşa

Ahmet Vefik Paşa, 1823-1891 yılları arasında yaşamış dönemin önde gelen devlet adamlarından biridir. Onun sadece siyasî kariyeri değil, aynı zamanda sanatçı kimliği de büyük takdir görmüştür.

·        Özellikle Moliere'den yaptığı tiyatro çevirileriyle tanınır ve bu çalışmaları döneminde büyük ilgi görmüştür.

·        Ahmet Vefik Paşa, Batı tiyatrolarından eserler uyarlayarak Türk tiyatrosuna katkıda bulunmuş önemli isimlerden biridir.

·        "Zor Nikâh" ve "Zoraki Tabip" gibi eserleri sahneye koyarak dikkatleri üzerine çekmiştir.

·        Ayrıca tiyatronun toplumda benimsenmesi ve sevilmesi için büyük çaba göstermiş, valilik yaptığı dönemde Bursa'da tiyatro binası yaptırarak kendi çevirdiği oyunları sahneletmiştir.

·        Türkçülük fikrinin benimsenmesinde önemli bir rol oynamış olan Ahmet Vefik Paşa, klasisizm akımından etkilenmiş ve dil alanında da çeşitli çalışmalar yapmıştır. Onun emekleri, Türk tiyatrosunun ve kültürünün gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

·        Tiyatro: Zor Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Kadınlar Mektebi, İnfal-i Aşk, Yor­gaki Dandini, Savruk, Kocalar Mektebi.
Tarih: Şecere-i Türk Çevirisi
Sözlük: Lehçe-i Osmanî

Şemsettin Sami

Şemsettin Sami (1850-1904), Türk edebiyatı ve dil alanında önemli izler bırakan bir şahsiyettir. Sanatçılığının yanı sıra dil üzerine yaptığı çalışmalarla da tanınır.

·        Türkçenin daha anlaşılır ve sade olması gerektiğini savunmuş, bu konuda çeşitli eserler ortaya koymuştur.

·        En önemli eserlerinden biri olan Kamus-ı Türkî, dilimiz açısından büyük bir öneme sahiptir ve Türkçenin gelişmesine katkı sağlamıştır.

·        Şemsettin Sami aynı zamanda Türk edebiyatında ilk yerli roman örneğini veren isimlerden biridir. "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat" adlı eseri, Türk edebiyatında bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve roman türünün gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

·        Ayrıca Batı edebiyatından önemli eserleri Türkçeye kazandırmıştır, bu sayede Türk okuyucuları farklı kültürlerle tanışma fırsatı bulmuştur.

·        Gazetecilik alanında da aktif bir şekilde çalışan Şemsettin Sami, birçok gazete ve dergi çıkarmış, toplumun önemli meseleleri hakkında yazılar kaleme almıştır.

·        Ayrıca Orhun Yazıtları ve Kutadgu Bilig gibi Türk kültürünün önemli yapıtları üzerine yaptığı çalışmalarla da tanınır. Bu çalışmalarıyla Türk kültürünü ve dilini koruma ve geliştirme yolunda önemli bir rol üstlenmiştir.

·        Sözlük: Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevî, Kamus-ı Arabî
Roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat
Ansiklopedi: Kamusü’l Âlâm
Çeviri Romanları: Robinson Crusoe, Sefiller
Tiyatro: Seydi Yahya, Gave, Besa yahut Ahde-vefa

Direktör Ali Bey

Direktör Ali Bey, 1844 yılında doğmuş ve 1899 yılında aramızdan ayrılmış bir sanatçı ve devlet adamıdır. Küçük yaşlarda Fransızca öğrenen Ali Bey, farklı bölgelerde çeşitli devlet görevlerinde bulunmuş ve Türk tiyatrosunun gelişimine büyük katkıda bulunmuştur.

·        Özellikle, Türk tiyatrosunun önemli isimlerinden biri olan Ali Bey, ilk mizah dergilerimizden biri olan Diyojen'de yazılarıyla dikkat çekmiştir.

·        Halkın günlük hayatta kullandığı Türkçe ile çeşitli komedi tiyatroları kaleme almış ve bu eserlerle Türk tiyatro dünyasına yenilikler getirmiştir.

·        Ayrıca Ali Bey'in "Seyahat Jurnali" adlı eseri, günlük türündeki ilk eserlerimizden biridir ve yaratıcı bir üslupla kaleme alınmıştır.

·        Bu eser, döneminde büyük ilgi görmüş ve Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur.

·        Gezi-Günlük: Seyahat Jurnali
Tiyatro: Ayyar Hamza, Tosun Ağa, Geveze Berber, Letafet, Saffet Bey, Kokana Yatıyor
Mizah: Seyyareler, Lehçetü’l Hakayık

Ali Suavi

Ali Suavi (1839-1878) kendisini iyi yetiştiren başarılı sanatçılardan biridir.

·        Halkın içinde doğmuş ve kendini geliştirmiş olan Suavi, Muhbir gazetesinde sade ve etkileyici bir dil kullanarak çeşitli yazılar kaleme almıştır.

·        İlk başlarda İslamcılık düşüncesini savunmuş olsa da zamanla bu düşüncesi “Türkçülük”e evrilmiştir.

·        Edebiyat, felsefe, coğrafya, tarih ve siyaset gibi geniş bir yelpazede eserler vermiş olan Ali Suavi, entelektüel birikimi ve derin düşünce yapısıyla dikkat çekmiştir.

·        Yazdığı makalelerle hem döneminin önemli meselelerine ışık tutmuş hem de okuyucularını düşündürmeyi başarmıştır.

·        Eserleri: Kamus Ül-Ulum Vel-Maarif, Hive, Ali Paşa’nın Siyaseti, Hukuk-üş Şevari