Tardiye Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Tardiye Örnekleri

Tardiye, Divan edebiyatının (klasik edebiyatın) özel bir nazım biçimidir ve muhammesin bir türüdür. Muhammes, aruzun her kalıbıyla yazılırken tardiye ise tek bir kalıpla yazılır. Tardiye, her bendin ilk dört dizesinin kendi arasında kafiyeli olduğu bir yapıya sahiptir (aaaab / ccccb / ddddb …). Bu yapı, eserin ritmini ve akıcılığını sağlar.

Tardiyenin en güzel örneklerini Şeyh Galip vermiştir. Şeyh Galip'in tardiye örnekleri, dilin inceliklerini ve ustalığını gösteren başarılı eserlerdir. Tardiye kelimesi, Arapça kökenli bir terim olup Divân edebiyatının zengin nazım biçimlerinden biridir.

Eski mesnevilerde, şairler tek düzelikten kaçınmak ve eserlerini daha çeşitli hâle getirmek için karakterlerin ağızlarından bazen murabba, gazel gibi manzumeler yazmışlardır. Bu manzumelere de tard-u rekib (tardiye) adı verilmiştir.

Tardiye Özellikleri

1.      Tardiye nazım şekli, Divân edebiyatında dikkat çeken özellikleriyle bilinen nadir kullanılan bir nazım biçimidir.

2.      Genellikle "Mef’ûlü / mefa’îlün / faûlün" kalıbıyla yazılır.

3.      Muhammes aruz vezninin her kalıbıyla yazılırken tardiye bunun tam aksine sadece belirli bir kalıpla yazılır.

4.      Bu özelliğiyle Muhammesten ayrılır.

5.      Tardiyede, temel kafiyenin bentlerin yalnızca beşinci dizelerinde olması da dikkate değer bir özelliktir.

6.      Yani her bendin ilk dört dizesi kendi arasında kafiyelidir. Bu, tardiye ile Muhammes arasındaki bir diğer farktır.

7.      Tardiye, Divân edebiyatının beş dizelik bentlerinden oluşur ve Türk edebiyatında pek sık kullanılan bir nazım şekli değildir.

8.      Ancak bazı şairler bu biçimi ustalıkla kullanarak öne çıkmışlardır. Örneğin, Nedim Divânı'nda Sadrazam Damat İbrahim Paşa'yı methetmek için 12 bentlik bir tardiye yazmıştır.

9.      Ayrıca Şeyh Galip'in "Hüsn ü Aşk" eserinde dört tardiye yer alır.

Tardiye Örnekleri

Örnek 1

Hoş geldin eyâ berîd-i cânân

Bahşet bana bir nüvîd-i cânân

Cân ola fedâ-yı iyd-i cânân

Bî-sûd ola mı ümîd-i cânân

Yârin bize bir selâmı yok mu

Ey Hızr-ı fütâdegân söyle

Bu sırrı idüp iyân söyle

Ol sen bana tercemân söyle

Ketm etme yegân yegân söyle

Gâm defterinin tamâmı yok mu

...

                                   (Şeyh Galip)

Örnek 2

Bir şaha esîr oldu kim dil

Her bendesi Kahramân-Kâtil

Gamzeyle sitemde la'li yek-dil

Bîgâne nigâhı kana mâil

Tîr-i gamı câna âşinâdır

Dîvân-ı kazâsı zulm-bünyâd

Lerzende-i bîm-i cânı cellâd

Her kûşede bang-i dâd u bî-dâd

Gavgâ-yı kıyâmet âh u feryâd

Mahşer mi yâhud bu Kerbelâ’dır

…

                                    (Şeyh Galip)

Örnek 3

Hoş geldin eyâ Hidiv-i Ekrem

Lutfunla gönüller oldu hurrem

Şâd oldu mekâriminle âlem

Her gûne meâsirin dem-â-dem

Ârâyiş-i arsa-i cihandır

…

                                        (Nedim)