Taştir Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Taştir Örnekleri

Taştir, Divân edebiyatında nadir kullanılan bir nazım biçimidir. Tahmisin değişik bir versiyonudur. Bu biçimde, üç dize eklenir ve bu dize, beyitlerin iki dizesi arasına yerleştirilir. Taştirin uyak düzeni, aaaaa / bbbba / cccca / dddda şeklinde olup XVIII. yüzyıldan sonra edebiyatımızda çok az kullanılmıştır.

Taştir kelimesi Arapça kökenlidir ve "bir şeyin yarısı, iki cüzünden bir cüzü" anlamını taşır. Bu kelime "şatr" kökünden gelir. Şatr, Divân edebiyatında kullanılan bir terimdir ve şiirlerde belirli bir vezin ve kafiyede kullanılan bir yapıyı ifade eder.

Taştir terimi ise aynı vezin ve kafiyede olmak kaydıyla araya belirli sayıda mısra eklenerek kullanılan bir edebî terimdir. Örneğin, taştirde araya iki mısra girerse "terb-i mutarraf", üç mısra girerse "tahmis-i mutarraf" adını alır. Taştir, gazellerin bir tür yapılanma şeklidir. Bu yapı, gazelin her beytin arasına üçer mısra ekleyerek oluşturulur. Gazelin beyitlerini belirlemek için ise birinci ve beşinci mısralara odaklanmak gerekir. Bu eklenen mısraların kafiyeleri, beytin ilk mısrasının son sözcüğüne uydurulur. Özetle her beşliğin ilk dört mısrası kendi içinde, son mısralar ise birbirleri arasında kafiyelenir.

Taştir, aynı zamanda "mutarraf" olarak da bilinir çünkü eklenen mısralarla gazelin beyitleri birbirinden ayrılır. Ancak genellikle terim olarak taştir kullanılır. Bu yöntem, gazelin daha zengin ve dengeli bir yapıya kavuşmasını sağlar. Taştirin ilk örnekleri 18. yüzyılda görülmüştür. Nedim, Enderunlu Vasıf, İzzet Molla, Bâkî gibi Divân edebiyatı sanatçıları taştir yazmıştır.

Taştir Örnekleri

BÂKÎ'NİN GAZELİNE TAŞTİR

Ferman-ı aşk can iledir inkıyadımız

Pürdür hayâl-i yar ile her lahza yâdımız.

Mevkûfdur o mâha samîm-i fuâdımız

Âhir varınca haddine hestî-i şâdımız

Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız

Baş eğmeziz adâniye dünyâ-yı dûn içün

Ettik fedâ zevâhiri şevk-ı derûn içün

Sattık metâ-ı ömörü mey-i la'l-gûn içün

Nevbet çalınca rıhlet-i milk-i sükûn içün

Allah'adır tevekkülümüz i'timâdımız

………………..

Minnet Hudâ'ya devlet-i dünyâ fenâ bulur

El-hak gazelde neşve-i Bakî bekâ bulur

Ahlaf o nazma gûş tutarken safâ bulur

Taştîrimiz bu sayede az çok bahâ bulur

Bâki kalır sahîfe-i âlemde adımız            

                                             (Yahya Kemal)

Örnek 2

Derdin nedir gönül sana bir halet olmasın

Bimar eden bu güne seni rahet olmasun

Bizden tesettür etme abes külfet olmasun

Bicâ tabibe varmağa hiç hacet olmasun

Sed elhazer ki sevdiğim ol âfet olmasun

Bigâne meşrebâ bize tâ key tegafülün

Ey mahlı nâz yok mu bu yâna temayülün

Açılmaz ise nâhün ü ahunla kâkülün

Yoğ ise bir kelâme bizimle tahammülün

Bir âşinâ nigâha da mı fursat olmasun

                             (Nedim-i Kadîm)- NEDİM