Tedric (Dereceleme) Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Tedric sanatı; anlatılmak istenen konunun, âdeta bir merdiven gibi kademeli olarak yükseltilmesi veya alçaltılmasıyla vasıtasıyla uygulanmaktadır. Kelimenin kökenindeki "tedric" kelimesi, derecelendirme anlamına gelir. Edebî metinlerde, bu sanat genellikle anlatımın derinliğini ve çeşitliliğini artırmak amacıyla kullanılır.

Tedric sanatı, konunun katmanlarına ayrılarak her katmanda ayrı bir anlamın ortaya konulmasını sağlar. Anlatımın yüksek derecesine (yüksek dereceleme) ulaşmak için konu adım adım detaylandırılır ve zenginleştirilir. Bu, okuyucunun konuya derinlemesine kavramasına farklı açılardan bakmasına olanak tanır.

Diğer yandan tedric sanatı aynı zamanda konunun kademeli olarak düşürülmesinde de kullanılır. Burada amaç, anlatılanın yoğunluğunu azaltarak (alçalan dereceleme) daha sade ve basit bir ifade sağlamaktır. Bu şekilde, konunun anlatımı okuyucunun anlayış seviyesine veya metnin tonuna göre ayarlanabilir.

Tedric sanatında; yükselen veya alçalan dereceler, metnin akışını ve etkisini belirleyerek okuyucunun duygusal ve zihinsel olarak esere daha fazla katılmasını sağlar. Bu yönüyle tedric sanatı, ustalıkla kullanıldığında metinlere derinlik kazandırır.

Tedric Söz Sanatında Yükselen Dereceleme:

Dizelerde kavramların azdan çoğa, küçükten büyüğe doğru sıralanması şeklinde uygulanmaktadır.

Örnek:

·         “Geçsin günler, haftalar, aylar, mevsimler, yıllar
Zaman sanki bir rüzgâr ve bir su gibi aksın” (Enis B. Koryürek)

Gün, hafta, ay, mevsim ve yıl kavramları küçükten büyüğe doğru sıralanmış, tedric söz sanatı uygulanmıştır.

Tedric Söz Sanatında Alçalan Dereceleme:

Dizelerde kavramların çoktan aza, büyükten küçüğe doğru sıralanması biçiminde uygulanmaktadır.

·         “İki asker mızrak mızrağa, kılıç kılıca, hançer hançere vuruşmaya akabinde boğuşmaya başladılar.” (Namık Kemal)

Bu kavramlar arasında en büyüğü mızrak sonra kılıç son olarak da hançer yer almaktadır. Büyük olandan küçük olana doğru bir sıralama söz konusudur.

Tedric Söz Sanatının Özellikleri

Tedric sanatı, edebî eserlerin anlatımını zenginleştiren önemli bir söz sanatıdır. Bu sanat, kademeli bir anlatımı destekleyen kelimelerin kullanımıyla öne çıkar. Temelde, konu anlatılırken detaylar adım adım ortaya konur ve gerektiğinde ayrıntılar azaltılarak farklı kelimelere yer verilir.

Bu sanatın iki önemli kademesi mevcuttur. İlki, yükselen derecelemedir; diğeri ise alçalan dereceleme olarak bilinir. Yükselen derecelemede, anlatılan konu giderek detaylandırılır ve zenginleştirilir. Alçalan dereceleme ise tam tersine, detaylar azaltılarak anlatımın özüne inilir ve farklı kelimelerle ifade edilir.

Tedric sanatının en önemli özelliği, anlam zenginliği oluşturmasıdır. Azdan çoğa veya çoktan aza doğru bir kavram zenginliği oluşturarak ifadeye derinlik katar. Bu sayede metin daha yoğun bir anlatıma sahip olur.

Karışık Örnekler

1. Bir fidan diktiğinde ağaç ormana, orman da dağa dönüşür. (Yüksek dereceleme)

2. Etrafımdaki insanlar yavaş yavaş gittiler en son 5 kişi kaldı sonra bir baktım ki onlar da gitmişler, geriye bir sen kaldın yanımda. (Alçak dereceleme)

3. Elinin dokunmuş olduğu şeyler/ Ürperir, canlanır, güler. (Ahmet Necdet) (Yükselen dereceleme)