Telmih (Hatırlatma) Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Telmih Örnekleri

Telmih sanatı; herkesçe bilinen bir olaya, tarihî bir figüre, bir inanca veya atasözüne gönderme yaparak hikâyenin veya ifadenin anlamını zenginleştirir. Telmih, Türk edebiyatında sıkça kullanılan bir söz sanatıdır. Bu; yazının akışını güçlendirmek, anlamını derinleştirmek veya bir düşünceyi vurgulamak amacıyla kullanılır. Telmih, yazıya derinlik katan ve okuyucunun dikkatini çeken bir retorik unsur olarak edebiyatımızda önemli bir yer tutar.

Telmih sözlükte “Anlatılmak istenen şeyi söz arasında imalı olarak belli etme, açıkça söylememe" anlamına gelir. Bu kelimenin altında yatan anlamı açıklamak gerekirse kişi ya da kişilerin iletişiminde dolaylı yollarla belirli bir konuyu ifade etmek olarak tanımlanabilir. Yani söylemek istenen şey doğrudan ifade edilmez ancak ipuçları, ima yoluyla anlatılır.

Telmih Örnekleri

·         “Gökyüzünde İsa ile
Tur Dağı’nda Mûsâ ile
Elindeki asa ile
Çağırayım Mevlâ’m seni” (Yunus Emre)

Yukarıda Yunus Emre’nin “Çağırayım Mevlâ’m Seni” şiirinden alınan dizelerde, Musa peygamberin Tur Dağı’na çıkış olayı ve Hristiyan inanışına göre İsa peygamberin ölmeyip gökyüzüne yükselişi hatırlatılmaktadır. Bu noktada Telmih söz sanatı kullanılmıştır, diyebiliriz.

·         “Gün geçtikçe yaram iner derine
Sultanım, kimseyi koymam yerine
Yeter ki gel, amadeyim emrine
Tarık gibi gemileri yak da gel”

Şiirin son dizesinde “Tarık gibi gemileri yak da gel” söylemi, Ünlü Arap komutan Tarık Bin Ziyad’ın, İspanya’nın fethi esnasında askerlerin geri dönme olasılıklarını düşünmemeleri için gemileri yaktırmasına değinilmiştir.

·         Sevda kopuzunu çal Korkut Ata
Nağmeler gönülden kederi ata
Ak duvaklı gelin binince ata
Mutluluğa doğru sürmeli yârim

Bu dizelerde şair, “Korkut Ata” sözüyle Dede Korkut Hikâyeleri’ndeki “Dede Korkut”u hatırlatarak Telmih söz sanatını kullanmıştır.

Telmih Söz Sanatı Hangi Konuları Ele Alır?

Telmih söz sanatının konuları çok çeşitlidir. Telmih uygulanan konuları şu şekilde belirtebiliriz:

·      Aşk hikâyeleri

·      Aşkın verdiği acılar

·      İlâhi aşk

·      Devlet yönetimi

·      Savaşlar

·      Din

·      Peygamber hayatları

·      Peygamberlerin ve mübarek kişilerin güzel ahlâkları

·      Âdetler

·      Örfler

·      Ananeler

·      Hukuk

·      Mucizeler

·      Yiğitlik, kahramanlık

·      Haksızlığa engel olma

·      Haksızlık

·      Aşkta rakibin kötülükleri

·      Zalimin zulümleri

·      Kurnazlık

·      Ayetler

·      Hadiseler

·      Vecizeler

·      Kıssalar

Neden Telmih Sanatı Kullanılır?

Divan şiirinde, telmih sanatı sıkça kullanılır çünkü şairlerin amacı kapsamlı anlamları beyitlere sığdırmaktır. Bu sanat, genellikle temsil ve örneklendirme amacına yöneliktir. İskender Pala'nın da belirttiği gibi telmih aslında şairin anlattıklarını tarihten örneklendirme çabasıdır. Şairler, bazen okuyucuya öğüt vermek veya anlattıklarını kanıtlamak için kendileriyle aynı duruma düşmüş tarihî bir figürü örnek olarak sunarlar. Bu, şairin anlatılanların doğruluğunu kanıtlama ve onay alma ihtiyacını tarihî hikâyelerden alınan örneklerle karşılamasını sağlar. Bu nedenle telmih sanatı Divan şiirinde hem anlam yoğunluğunu artırmak hem de şairin ifade ettiği düşünceleri desteklemek için yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Telmih Sanatında Seçilen Dinî Konuların İçeriği

·         Hz. Âdem ve Havva kıssası

·         Hz. Yusuf Kıssası (Yusuf ile Züleyha aşkı, rüya yorumu, Yusuf’un güzelliği)

·         Hz. Yakup ve Hz. Yusuf’un kardeşleri

·         Hz. Nuh ve Tufân felaketi

·         Hz. Meryem (Bakirelik, temizlik)

·         Hz. İsa (Doğumu, hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi, nefesinin kuvveti, Ashab-ı Keyf, babasız dünyaya gelişi)

·         Hz. Musa (Doğumu, Firavun ile mücadelesi, rüya yorumları, Nil’e bırakılması, Karun ile savaşı, Tur Dağı’na çıkması, Hz. Hızır ile çıktığı yolculuk)

·         Hz. İbrahim (Putları yıkması, ateşe atılması)

·         Hz. Süleyman (Belkıs ile ilişkisi, yüzüğü, cinlere hükmetmesi, hayvanlarla konuşması, atı Hüdhüd, karınca ile olan hikayesi)

·          Züleyha (Sabır)

·         Hz. Muhammed (Miraç’a yükselmesi ve diğer mucizeleri)

·         Ehl-i beyt

·          Kerbelâ Olayı

·         Tasavvuf

·         Mutasavvıflar ve kerametleri

·         Mevlâna, Yunus Emre, Hacı Bektaş-i Veli, Eşrefoğlu gibi Anadolu mutasavvıfları

·         Hallac-ı Mansur ve “Ene’l Hak” sözü

·         Kuran’daki hadiseler (Şeytanın) cennete girmesi, Şeytanın Hz. Âdem ve Hz. Havva’yı kandırması…)