Tenasüp (Uygunluk) Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir?

Tenasüp sanatı, bir şiir veya edebî eserin dizelerinde kullanılan kelimelerin birbirleriyle alakalı olması gerekliliğine dayanır. Bu sanatın gerçekleşmesi için her dizede geçen kelimelerin birbiriyle uyumlu ve ilgili olması esastır. Örneğin, bir dizede geçen "aşk" kelimesiyle ilişkili olan "sevgi, tutku, hasret, özlem" gibi kelimelerin kullanılması tenasübün sağlanması açısından önemlidir.

Ancak tenasüp sanatında dikkat edilmesi gereken bir nokta da kullanılan kelimelerin birbirine zıt olmamasıdır. Örneğin, "güzellik ve çirkinlik" gibi zıt anlamlı kelimelerin aynı dizede kullanılması tenasüp yerine tezat sanatını oluşturur. Çünkü tenasüp, uyum ve âhengi sağlayarak şiir veya edebî eserin bütünlüğünü korurken tezat ise karşıtlıkları vurgular ve çelişki yaratır.

Dolayısıyla tenasüp sanatıyla yazılmış bir edebî eserde kelimeler arasındaki ilişki uyumlu ve tutarlı olmalıdır. Bu sayede eserin estetik ve anlamsal bütünlüğü sağlanır ve okuyucuya derin bir etki bırakır.

Tenasüp Sanatı Örnekleri

·         “İmrenirim arıya
  Petek petek balı var
  Konduğu çiçeklerin
  Pembesi var, alı var”

Yukarıdaki dizelerde “arı, petek, bal ve çiçek” kelimeleriyle “pembe ve al” sözcükleri birbirini çağrıştıran, anlamca birbirine uygun sözcüklerdir.

·         “Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken
Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken” 

·         “Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı,
  Selam durdu kayığı, çaparası, takası,
  Selam durdu tayfası.” (Cahit Külebi)

Yukarıdaki şiirde “gemi, kayık, çapara, taka, tayfa” kelimeleri anlam balımından ilgili sözcüklerdir.

·         “Artık demir almak günü gelmişse zamandan
 Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan” (Sessiz Gemi/ Yahya Kemal Beyatlı)

Dizelerde “demir, gemi, liman” sözleri birbiriyle alakalı olduğundan tenasüp sanatına yer verilmiştir.

Tenasüp Sanatı Özellikleri Nelerdir?

Tenasüp sanatı, kelime anlamları bakımından birbirine yakın olan kelimelerin etkili bir biçimde kullanılması demektir. Tenasüp "uygunluk" anlamına gelir.

·   Bu sanatta özellikle iletmek istenen mesajın daha net bir şekilde anlaşılmasını sağlamak ve kavramları belirginleştirmek amacıyla faydalanılır. Böylece metnin ana düşüncesi daha etkili bir biçimde hissettirilir ve öğeler arasındaki bağlantılar vurgulanarak şiirin üslubu belirlenir. Bu nedenle tenasüp sanatı divan şiirinin önemli bir unsurudur.

·   Tenasüp sanatı, kelimelerin yalnızca anlamları üzerinden değil; aynı zamanda ses benzerlikleri ve yapısal uyumları üzerinden de işler. Bu sayede okuyucuya derin bir etki bırakır ve metnin akıcılığını artırır.

·   Divan edebiyatının en önemli örneklerinden biri olan tenasüp sanatı, şairin duygularını ve düşüncelerini ifade etmede kullanılan güçlü bir araçtır. Bu sanatın ustaca kullanılmasıyla şiirin anlamı daha derinleştirilir.