Tesdis Nedir? Özellikleri Nelerdir? Divân Edebiyatında Tesdis Örnekleri

Tesdis, Divân edebiyatında kullanılan nazım biçimlerinden biridir. Kelime anlamı “altılama” demektir. Gazelin beyitleri üzerine eklenen dört dizeden oluşur ve kendine özgü bir uyak düzeni vardır: aaaaaa/bbbbba/ccccca/ddddda... Bu yapı, özellikle Divân edebiyatı şairlerinin ustalıkla kullandığı bir tekniktir.

Tesdis biçimi, nazımın akışını zenginleştiren ve derinleştiren bir yapı sağlar. Her dizedeki uyaklar arasındaki ritmik geçişler, şiirin etkisini artırır ve okuyucunun dikkatini çeker. Ayrıca tesdisin dört dizesinin her biri, farklı duygusal veya düşünsel katmanlar eklemek için kullanılabilir. Bu da şairlere daha fazla ifade özgürlüğü tanır.

Tesdis Örnekleri

Güller açıldı sahn-ı çemen sebze-zârdur
Devrân-ı lâle mevsim-i zülf-i nigârdur
Hengâm ı şevk u zevk u kenâr-u bahardur
Vakt-i cünûn u şevk-i mey-i hoş-güvârdur
Bülbül terâne başladı evvel bahardur
Şeydâlığum benüm yine bî-ihtiyârdur

                                                             Fevrî

NOT: 16. yüzyıl şairlerinden Fevrî'nin, Şemsî'nin bir gazeline yaptığı 5 bentlik tesdisin ilk bendi. Şiirde koyu renk ile yazılmış beyitler Şemsî'nin gazeline aittir.

Örnek 2

TESDİS-İ MÜNÂCÂT-I ŞİNÂSİ

Tanrı'nın öyle muazzam ki huzûr-ı ilahi
Şem'a-i kudretidir mihr-i müniriyle mehi
Kalamaz mahkeme-i afv u mücâzâtı tehi
Kasıdı Hazret-i Cibril ü melâik sipehi
Hak te âlâazamet âleminin pâdişehi
Lâ-mekândır olamaz devletinin taht-gehi

Bî-temel kıldı binâ hep felek bî-bedeli
Vermedi devr-i hükm-i sâzına zerre halli
Kadem u hâdisi isbâta yeter bu ameli
Başka bir hâlik-i âlem olamaz mâ-hasalı
Hâsdır zât-ı İlâhisinemülk-i ezelî
Bî-hudûd anda olan kevkebe-i lemyezelî

Kâinata bir atan nazra-i ibret-zâdı
Görür âsâr-ı hüdâvend-i hükm-i mu'tâdı
Hâk ile mezc ederek âteş-ü âb-u bâdı
Eyledi hilkat-i eşyâya sebeb-i ezdâdı
Eser-i hikmetidir yerle göğün bünyâdı
Dolu boş cümleyed-i kudretinin icâdı

Ayn u gayri diyerek etmemeli halka şek
Farzdır zât-ı ilahisini tenzih etmek
Yerde gökte bütün eşyâda anı bilmeli tek
Sâde insan mı aceb vahdeti tasdîk edecek
İzzet ü şânını takdîs kılar cümle melek
Eğilir secde eder pîş-i celâlinde felek

...

Örnek 3

TESDİS-İ BEYT-İ BÂKÎ-AZİZİ

Kârı aşk ehli gibi herkesün efgân ancak
Elem ü mihnet ile gözleri giryân ancak
Deli gönlüm gibi ser-geşte-i devrân ancak
Dime dünyâda benem hâtırı vîrân ancak
“Hâl-i âlem ezelî böyle perîşân ancak
Kimi hândân kimi giryân kimi nâlân ancak”

Goncenün hande olup bâg-ı cihânda kârı
Bülbülün girye ile kârı figân u zârı
Güldürür kimini gerçi bu kınâ gülzârı
Agladup kiminün eyler gözi yaşın cârî
“Hâl-i ‘âlem ezelî böyle perîşân ancak
Kimi handân kimi giryân kimi nâlân ancak”

Kimi devletde bu halkun kimisi rif‘atde
Kimisi fakr u felâketde kimi zilletde
Kimi vuslatda kimisi elem-i firkatde
Kimi râhatda kimi derd ü gam-ı mihnetde
“Hâl-i âlem ezelî böyle perîşân ancak
Kimi handân kimi giryân kimi nâlân ancak”

...