Tevriye Söz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Tevriye Sanatı Örnek Cümleler

Tevriye söz sanatı, edebiyatın zenginliklerinden biridir ve sözün iki anlamını ustalıkla kullanarak eserlere derinlik katar. Birçok sözün birden fazla gerçek anlamı olabilir ancak tevriye, bu sözcükleri bilinen yakın anlamlarından ziyade daha uzak ve derin anlamlarını vurgulayarak kullanma sanatını ifade eder. Bu sanatta, sözün yakın anlamı dile getirilirken asıl anlatılmak istenen uzak anlam okuyucunun dikkatinden kaçacak şekilde ustalıkla gizlenir.

Tevriye sözcüğünün asıl anlamı, örtmek veya gizlemek anlamına gelir. Şair veya yazar, bu sanatı kullanarak nükteli bir şekilde sözcükleri seçer ve metne derinlik kazandırır. Okuyucu, ilk bakışta metnin yüzeyindeki yakın anlamı kavrar ancak asıl anlatılmak istenen uzak anlamı fark etmek için daha derin bir düşünceye ihtiyaç duyar. Bu şekilde, eserin katmanları arasında dolaşırken okuyucu, metnin anlamını keşfetmek için çaba sarf eder ve bu da eserin etkileyiciliğini artırır.

Tevriye, özellikle şiirde sıkça kullanılan bir sanattır çünkü şiir, imgeler ve sembollerle doludur ve bu tür sözcük oyunları şiirin estetiğine büyük bir katkı sağlar. Şair, sözlerin farklı anlamlarını ustalıkla bir araya getirerek okuyucunun hayal gücünü harekete geçirir ve derin düşüncelere yol açar.

Tevriye Söz Sanatı Örnekleri

·         “Bu kadar letafet çünkü sende var
 Beyaz gerdanında bir de ben gerek”

Şiirin ikinci dizesinde, “ben” tevriyeli bir biçimde kullanılmıştır. Sözcüğün yakın anlamı, vücuttaki siyah kabartı; uzak anlamı ise I. Tekil kişidir.

·         “Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
 Medeniyet!’ dediğin tek dişi kalmış canavar?

İstiklâl Marşı’mızdan alınan bu dizelerde, “Ulusun” sözcüğü köpeklerin uluması manasına geldiği gibi yüce anlamında da kullanılabilir. “Ulusun” sözcüğü bu noktada iki anlam içerdiği için  şiirin bu dizesinde tevriye sanatı kullanılmıştır, deriz.

·         “Rüzgâr kırdı dalımı, ellerin günahı ne?
 Ben yitirdim yârimi, yolların günahı ne?”

Bu dizelerdeki yakın anlam (sözcüğün ilk anlamı): İnsanın uzvu olan eldir.
Uzak anlam (Kastedilen anlam): Yabancı

·         “Bir delikanlı haramîdir deyü afv ettiler
 Asmadan kurtuldu ammâ çok sıkılmıştır şarâb “

Asma, söylenen manasıyla asmak eylemi; amaçlanan (kastedilen) anlamıyla da üzümdür.

Tevriye ve Cinas Arasındaki Fark?

İşin aslına bakılacak olursa tevriyede de yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcükler kullanılır. Aynı cinas söz sanatında olduğu gibi... Aralarındaki fark; cinas sanatında şair birden fazla dizede eş sesli kelimeyi kullanıp düşünmeye gerek kalmadan rahatça görebilmemizi sağlar. Ancak tevriye sanatında verilen eş sesli kelime yalnızca bir dizede geçer. Şair, hangi anlamda kullanıldığını okuyucunun anlamasını ister. 

Örnek:

·         “Söylerken o sözleri kızardı
Hem hazzeder âh hem kızardı”

Bu dizelerde cinas sanatı kullanılmıştır. Şair iki dizede de eş sesli kelimeleri okuyucuya sunmuştur. Bu şekilde birinci dizede ne anlama geldiğini, ikinci dizede ne anlama geldiğini rahatça tespit edebiliriz.

·         “Âvâzeyi bu âleme Dâvud gibi sal
Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş”

Yukarıdaki bu dizelerde ise “Bâki” sözcüğü tek bir dizede kullanılmıştır. Bir anlamı şair olan Bâki, diğer anlamı ise ebedî, sonsuz manasına gelmektedir. Burada tevriye söz sanatı kullanılmıştır.

Tevriye Söz Sanatı Özellikleri

Tevriye sanatı, edebiyatımızın zenginliklerinden biridir ve bazı özelliklere sahiptir.

·  İlk olarak tevriye sanatında bir sözcüğün iki gerçek anlamı kullanılır. Ancak bu kullanım sadece iki anlamıyla sınırlı değildir; aynı zamanda bu anlamlar arasında bir bağlantı kurulur ve okuyucuya farklı bir derinlik sunulur.

·  İkinci olarak tevriye sanatında sözcüğün yakın anlamından bahsedilirken aslında uzak anlamı kastedilir. Bu, okuyucunun metni anlamak için daha derinlemesine düşünmesini ve kelimelerin altında yatan anlamları keşfetmesini sağlar.

·  Üçüncü olarak tevriye sanatında mecaz anlatım bulunmaz. Bu da demektir ki kullanılan sözcüklerin her iki anlamı da gerçek ve somut bir şekilde yorumlanır.